Study-Islam.org

19

ZAGONA QURBANÊ

“Xwîn ji dêla jiyanê gunehdidebexşandin.” –Reb (Leviyî 17:11)

Dîroka malbata pêşîn di beşa çaremîn a pirtûka Afirînerê qeyd kiriye. Em cara yekem li vir hîn dibin ku gava Adem û Hewa ji Baxçeyê Aden a pastoral hatin derkirin, hemû ezbeta mirov jî hatin derkirin. Her kesê ku ji ezbeta Adem û Hewa tên, dê li dinyayeke lanetkirî a ku di bin kontrola dijmin de ye, bihatana dinê û dê li vir mezin bûna.

GUNEHKARÊ KU EWIL HATE DINYAYÊ

“Adem bi jina xwe Hewa re raket. Hewa bihemle bû û Kayîn anî dinyayê. ‘Min bi alîkariya REB kurekî anî dinyayê’ got. (Afirîn 4:1)

Kayîn têwateya bidestxistin, qezenckirin. Di nav êş û heyirîna zayîna zarokê pêşîn de Hewa got, ‘Min ji REB kurikek qezenc kir!’. Belkî jî fikiriye ku Kayîn ew Rizgarkerê wehdkirî yê ku dê ji hêla Xwedê ve bê şandin ku wan ji encamên kujende yên gunehê rizgar bike.

Hewa mafdar bû ku bawer dikir dê Rizgarkerê wehdkirî “ji Reb bê”. Di heman demê de mafdar bû ku bawer dikir dê Mesîh ji jinekê bê, lê ku fikiriye ku ezbeta mêrê wî Rizgarkerê wehdkirî ye, ev fikra wê şaş bû.

Adem û Hewa hê pir derbas nebibû fam kiribûn ku kurê wan ê yekemîn ê biçûk ji afirînê ve xwedî xwezayeke gunehkar e. Kayîn bi awayekî xwezayî guneh kir. Wekî Şeytan û dê-bavê xwe, fêza xwe û îradeya xwe pêşkêş kir. Kayîn ne Rizgarkerê ku hatibû wehdkirin, bû. Tenê gunehkarekî din bû ku pêdiviya wî bi rizgarbûnê hebû.

Heya ku kurê wan ê duyemîn hate dinyayê, Adem û Hewa der heqê rewşa mirov de xwedî nêrîneke rasttir bibûn.

“Hewa piştre birayê Kayîn, Habîl anî dinyayê.” (Afirîn 4:2)

Adem û Hewa ji kurê xwe yê duyemîn re navê Habîl danîn ku tê wateya tiştê vala an jî tu tişt. Ne mimkun bû ku zarokekî bêguneh, rast bînin dinyayê. Rizgarkerê wehdkirî yê gunehkaran, nikarîbû ji nifşa Adem bihata. Zarokên ku dê Adem û Hewa bi hev re çêkirina, ancax dê wekî wan gunehkar bûna. Ku Mirovekî hewce bû ku wan ji cezayê gunehê bifilitîne, divabû ew Kes ji REB bihata.

Wekî ku em li beşa yekemîn a pirtûka Afirînê hîn bûn, mêr û jina pêşîn di xuyangaXwedê de û mîna Wî hatin afirandin. Ev berbijariya ku mirov heyirî dimîne, bi xwe re berpirsiyariyên cidî yên wekî bijartinên rast jî dianîn. Xwedê ji Adem, Hewa û nifşa wan dixwest ku xwezaya pîroz û dilovan a Xwedê bidin hisandin. Lê dîsa jî gava Adem û Hewa xwestin ku ji Afirîner-Xwedayê xwe re bêîtaetî bikin, dirûvîna Wî nekarin bidin hisandin. Gava ketin gunehê ji Xwedaperestî derketin û bûn xweperest. Û zarokên wekî xwe anîn dinyayê.

“Kur û keçên Adem ên di xuyanga wî de çêbûn.” (Afirîn 5:3)

Em wecîzeya Wolofê bi bîr bînin: “Xezalên ku bi lotikan diçin, nifşeke ku bi kolandina tunelê hêlîna xwe çêdikin, nikarin bînin dinyayê.” Dê-bavên gunehkar jî nikarin nifşeke ku ji kesên rast pêk tê bînin dinyayê. Nivîsên Pîroz wiha dibêje:

“Guneh bi rêya mirovekî, mirin jî bi rêya gunehê kete dinyayê. Bi vî awayî mirin li hemû mirovan belav bû, lewre hemû guneh kirin. (Romayî 5:12)

PERESTINA GUNEHKARAN

“Habîl bû şivan, Kayîn jî cotkar. Roj derbas bûn. Rojekê Kayîn ji mehsûlên axê ji REB re pêşkêşî anî. Habîl jî ji heywanên nûzayî, bi taybetî jî rûnên wan anîn.” (Afirîn 4:2-4)

Kayîn bû cotkar, Habîl jî şivanek. Digel ku li derdor û nava wan de bandora gunehê hebû, hê jî bi hişmeta afirîna Xwedê dihatin dorpêçkirin û bi peydakirinên Wî yên dilovan dihatin piştgirîkirin. Hem Kayîn hem kî Habîl gunehkar bûn, lê Xwedê ji wan hez kir û xwest ku Wî nas bikin û bi peresînê nêzî Wî bibin. Lê belê ji bo pêkhatina vê daxwaza Xwedê divabû ji pirsgirêka gunehê ya Kayîn û Habîlê re çareseriyêk bibîne. Xwedê pîroz e û “Yên ku Wî diperêsin divê ruhî û rastî Wî biperêsin.” (Yuhanna 4:24)

Dê-bavê wan ji ber ku tama têkiliya nêzîk a bi Xwedê re stendbûn, ji zarokên xwe re hewisandinên baş dabûn. Kayîn jî Habîl jî fam kirin ku guneh Xwedê dixeyidîne. Ew jî wekî dê-bavê xwe li derveyî huzûra Xwedê hatibûn hiştin. Ku bi Xwedê re xwedî têkiliyekê bûna, divabû ev têkilî li gorî rêbazên Xwedê bûya.

Agahiya baş ev bû: Xwedê ji bo Kayîn û Habîl rêyek vekiribû; ku ji Xwedê bawer bikirana û ku di rêya ku Wî saz kiribû de nêzî Wî bibûna, dê pêçandina gunehên wan mumkin bibûya.

Werin em dîsa guh bidin çîrokê:

“Roj derbas bûn. Rojekê Kayîn ji mehsûlên axê ji REB re pêşkêşî anî. Habîl jî ji heywanên nûzayî, bi taybetî jî rûnên wan anîn. Reb, Habîl û pêşkêşiya wî qebûl kir. Kayîn û pêşkêşiya wî jî red kir.” (Afirîn 4:3-5)

Wekî her çîroka ku vegotina wê baş e, hemû hûrguliyên çîrokê nehatiye dayîn. Çîrok tenê kirinên Kayîn û Habîl vedibêje. Di beşeke din a Nivîsên Pîroz tê ravekirin ka çima kirine. Her du ciwan jî xwestin Xwedayê rast biperêsin. Her du jî, ‘ji REB re pêşkêşiyek anîn.’

Kayîn ji fêkî û sebzeyên herî baş ên ku bi keda xwe gihandibûn anî huzûra REB.

Habîl jî berxikek bêguneh û paqij anî û ew kuşt, piştre li ser gurbangehekî ku ji kevir û axê çêkiriye, bedena vê berxikê şewitand.

Gava mirov ji derve lê dinêrî, pêşkêşiya bixwîn a Habîl, mirov heyirî dihişt. Pêşkêşiya Kayîn a ku ji mehsûlên axê pêk dihatin, xweş xuya dikirin û balkêş bûn. Lê Nivîsên Pîroz ev daxuyanî didin:

“Reb Habîl û pêşkêşiya wî qebûl kir, lê Kayîn û pêşkêşiya wî red kir. Kayîn pir hêrs bû, mirûzê xwe kir.” (Afirîn 4:4-5)

Xwedê çima pêşkêşiya Habîl qebûl kir û çima pêşkêşiya Kayîn red kir?

Habîl ji plana Xwedê bawer kir.

Lê Kayîn jê bawer nekir.

ÎMANA HABÎL Û BERXIK

Nivîsên Pîroz ji me re dibêje Habîl bi îman hat cem Xwedê û didin zanîn ka Xwedê ji Kayîn û Habîl çi Xwestiye.

“Habîl [yê ku ji plana Xwedê bawer dike] bi saya îmanê qurbake ji ya Kayîn [yê ku ji plana Xwedê bawer nake] çêtir pêşkêşî Xwedê kir. [Habîl] bi saya îmana xwe wekî kesekî rast ji hêla Xwedê hate ecibandin… Bêyî îmanê razîkirina Xwedê ne mimkun e.”(Îbranî 11:4,6)

Îmana ku Xwedê razî dike, îmana ku ji plana Xwedê bawer dike û sitûyê xwe li ber xwar dike, ye.

Dema Adem û Hewa cara pêşîn guneh kirin, Xwedê hewldan û xebatên wan ên ji bo çareseriya pirsgirêka wan a gunehê red kirin. Xwedê li şûna hewldanên wan, heywanê xwe yê qurban ê yekemîn birî û ji bo ku guneh û şerma xwe bipêçin ji wan re ji çermê kinc çêkirin. Xwedê bi kuştina heywanên bêguneh, ji wan re ev tişt hîn fikir: “Heqê gunehê mirin e, lê diyariya Xwedê jiyana bêdawî ye…” (Romayî 6:23)

Habîl bi îman nêzî Xwedê bû, yek ji berxikên nûzayî bi dilnizmî û îtaetê pêşkêşî Xwedê kir.

Bînin li ber çavê xwe ku Habîl destê xwe didane ser serê berxikê û bêdeng spasiya Reb dike; digel ku Habîl cezayê mirinê heq kiriye, dê Xwedê xwîna berxika pêşkêşkirî ji bo demekê wekî heqê cezayê gunehê qebûl bikira.

Habîl piştre radihêje kêrê û gewriya heywana narîn bi dirêjkî dibire û gava xwîna ku jiyan dide berxikê diherike, li nebza xwînê dinêre.

Habîl bi kuştina berxikê, rêza xwe ya ji xwezaya pîroz a Xwedê û ji zagona guneh û mirinê re nîşan da. Ji ber ku baweriya Habîl ji plana Xwedê heye, Xwedê ew bexşand û ew rast îlan kir. Habîl ji cezayê gunehê hat rizgarkirin, lewre cezayê gunehê li berxikê hat barkirin. Qurbana Habîl qurbana nuwaze ya ku Xwedê wehd dike ku dê rojekê gunehê dinyayê ji holê rake, sembolîze dike û di heman demê de vê Qurbanê jî nîşan dikir.

Va Xwedê ji ber vê “ji Habîl û pêşkêşiya wî re rêz gir.”

KARÊN KAYÎN Û DÎN

Em li pêşkêşiya Kayîn binêrin. Kayîn çi qas ciwanekî dîndar bû! Bi keda milê xwe, ji fêkî û sebzeyan tişteke metelhiştî amade kir û anî ber Xwedê. Lê Xwedê, Kayîn û pêşkêşa wî red kir.

Şaşiya Kayîn ne perestina Xwedayekî sexte bû, şaşiya wî ew bû ku ji Xwedayê rast re perestineke sexte pêşkêş kiribû.

Kayîn li şûna ku bi îman nêzî Afirînerê xwe bibe, bi fikr û kedên xwe nêzî Wî bû. Xwedê qebûl nekiribû ku dê-bavê Kayîn li gorî fikra xwe bi pelên hêjîr re xwe pêçabûn û niha jî bi heman awayî dê pêşkêşa Kayîn a ku bi têgiha wî hatibû çêkirin qebûl nekira.

Hin kes li ser vê mijarê nîqaşê dikin û vê fikrê pêşkêş dikin: “Lê Kayîn tişta ku di destê wî de bû anî!”

Xweda ji Kayîn tişta ku destê wî de bû nexwest. Xwedê jê xwest ku jê bawer bike û di bingeha cezayê mirinê –xwîna berxikekê- Wî biperêsîne. Belkî berxikeke Kayîn tunebû, lê dikarîbû fêkî û sebzeyên xwe bi berxikeke Habîl re biguheranda an jî dikarîbû li qurbangeha ku xwîna berxika Habîl rijiyaye, nêzî Reb bûya. Lê Kayîn ew qas bifêz bû ku dê tiştek wisa nekira. Xwest ku bi karên destê xwe Xwedê “biperêse”.

Xwedê ji ber vê, ‘Ji Kayîn û pêşkêşa wî re rêz negirt.’

DEYNÊ GUNEHÊ

REB çima ev qas kategorîk an jî yeqîn tevgeriya? Çima berxika şerjêkirî ya Habîl qebûl kir û fêkî û sebzeyên ter ên Kayîn red kirin?

Sedema redkirina Xwedê ya pêşkêşa Kayîn hêsan bû: cezayê gunehê keda mirov nebû, mirin bû. Zagona guneh û mirinê ya ku Xwedê berê ji Adem re dabû zanîn, neguherîbû. Yên ku guh nedabûn zagonên Xwedê, ketibûn bin deynê ku tenê dikarîbû bi MIRINê bihata dayîn. Dadgerê Adil a Gerdênê, gava li hemberî zagonên Wî tê tevgerîn, destûr nedida ku berdêla wê bi cezayeke ji mirinê kêmtir bê dayîn.

Jidilî, bi keda mirovan baş dimeşe, çi qas be bila bibe, nikarin deynê gunehê betal bikin.

Em der heqê vê mijarê de mînakeke wiha bidin: bifikirin ku yek ji bankayên mezin ji min re çend mîlyon dolar deyn dide. Li şûna ku ez bi vê perê veberhênaneke bihîkmet bikim, ez vê perê xerc dikim û vir de wê de dikim û teahûdên deynê xwe bi cih naynim. Polîs tê mala min û min digire. Gava derdikevim dadgehê ez ji dadger re wiha dibêjim: “Ez mîlyon dolarên ku deynê min e nikarim di hemû emrê xwe de bidim, lê ji bo jêbirina deynê min planeke min heye. Plana min ev e: Ez ê li şûna ku deynê xwe bi perê bidim, ez ê deynê xwe bi kirinên xwe yên baş bidim. Ez ê her hefte daneke rojekê xwarin nexwim û ez ê bi vê xwarinê zikê feqîrekî têr bikim. Û di heman demê de ji bo ku xwe ji şerma deynê xwe paqij bikim, ez ê rojê çend caran bi awayekî merasîmî xwe bişom. Heya ku deynê min biqede, ez ê van hemû karên baş bidomînim.”

Dadger dê qebûl bike ku deynê perê bi tişteke wisa bêmantiq bê dayîn? Qet! Dê Dadgerê hemû rûzemînê jî deynê gunehê bi dua, rojî û karên baş qebûl neke. Ji bo dayîna deynê gunehê rêyeke tenê heye. Deynê gunehê bi MIRINê –heta hetayê ji Xwedê dûrketin- divê bê dayîn.

Rêyeke heye ku gunehkarên neçar ji vê zagona guneh û mirinê ya ku jê filitîn tune ye, bên xilaskirin?

Hemd ji Xwedê re ku rêyeke wisa heye.

ZAGONA QURBANÊ

Ez lîstikên kaxezê nalîzim, lê ez dizanim ku hin kart li ber kartên din wekî “koz” tên bikaranîn. Ev kart, li gorî nirxa diyarkirî ya kartekê, kartên ku kêmtir girîng in rasertir in û li hemberî van kartan her tim têk dibin.

Pirtûkên bi navê Daniel û Ester ê Peymana Kevn, ji kralên kevn ên ku zagonan çêdikin, behs dikin. Ev zagon, “Li gorî zagona neguher a Med û Persan têne îmzekirin û nayên guhertin.” (Daniel 6:8) Ger kralekî bixwaze zagonekê têk bibe, li şûna ku vê zagonê betal bike, dê zagoneke xurttir derxista, wê demê dê zagona kevn li cem zagona nû ya xurt bênirx bûya.

Bi heman awayî, ji serî de ji bo çareseriya biedalet a Xwedê ya der heqê têkbirina “zagona guneh û mirinê”, zagoneke xurttir a “Zagona pêşkêşiya gunehê” (Leviyî 6:25) an jî di heman demê de “Zagona qurbana Selametiyê” (Leviyî 7:11) derxist.

Xwedayê ku piştgirî dide hemû zagonan, zagona qurbana selametiyê derxistku zagonaguneh û mirinê ya ku hê berdewam dikir,bênirx bike.

Zagona qurbana selametiyê, hem ji gunehkarên sûcdar re rehm da, hem jî di heman demê de li hemberî gunehê edalet anî. (ku hûn dixwazin dîsa li vê mijarê binêrin, li beşa 13. binêrin ku der heqê çima divê Xwedê dilovanî û edalet di nav parsengeke nuwaze biparêze de ye.) Zagona qurbanê ku xwîna wê hat rijandin, ji Xwedê re rêyek da ku bêyî cezakirina gunehkaran, gunehê ceza dike. Xwedê mimkunbûna vê wiha rave dike:

“Ya ku ji candaran re jiyan dide, xwîn e. Min ew ji we re da ku hûn li qurbangehê gunehê xwe bibexşînin. Lewre xwîn ji dêla jiyanê gunehdidebexşandin.” (Leviyî 17:11)

Ev zagon ji sê rêgezên bingeh pêk dihat:

1. XWÎN JIYAN DIDE – Xwedê got, “Ya ku jiyan dide zîndeyan xwîn e”.Zanista modern daxuyaniyên Nivîsên Pîroz ku bi hezar salan e dide, dipejirîne: canê aferîdeyekî di xwîna wî de ye. Xwîna baş, hemû elementên pêwîst dihewîne ku jiyan bidome û qirêjayiyên ne saf paqij bibin. Xwîn girîng e; ku xwîna mirov û heywanan tune be ji miriyê ne cuda ne.

2. GUNEH MIRINÊ DIXWAZE – Xwedê di heman demê de “Xwîn ji dêla jiyanê guneh dide bexşandin.”jî got. Peyva kefaretê ji peyva kaphar a Îbrankî tê û wateya wê “pêçandin, betalkirin, paqijkirin, bexşandin û lihevhatin” e. Gunehkar tenê dikarin bi rêya xwîna herikî bihatana paqijkirin û dikarîbûn bi Afirînerê biedalet re li hev bihatana. Ji ber ku cezayê gunehê mirin e, Xwedê digot dikare xwîna qurbaneke pejirandî (jiyana ku ji bo cezayê hatiye wendakirin) wekî dayîna cezayê gunehê an jî pêçandina wê qebûl bike.

KETINA ŞÛNA WÎ

Rêgeza bingeh a zagonaqurbana selametiyê, bi peyvekê dikare bê kurtasîkirin:

Ketina şûna wî. Dê heywanekî bêguneh, biketa şûna gunehkarekî û bimiraya.

Reb beriya nifşên hatina Mesîh, ji ezbeta Adem re da zanîn ku dê xwîna berxikek, pezek, bizinek an jî gayek ji bo pêşkêşiya qurban a gunehkaran ji bo demekê webûl bikira. Kevok an jî qumriyek jî dikarî bihata pêşkêşkirin. Ew kes çi qas dewlemend an jî feqîr, baş an jî xirab bibin jî haya wan hemûyan divabû ji gunehê wan hebûya û divabû ji Xwedê bawer bikirana ku dê bi saya xwîna qurbanê ew bibexşanda. Divabû aferîdeyê darazxwarî “bêsûv û paqij”  bûya. Divabû qet nexweşiya wî, hestiyê wî yê şikestî, di bedena wî de qet cihê birandî an jî xêzik tunebûya. Qurbana ku dê xwîna wê bihata rijandin, divabû bi awayekî sembolîk nuwaze bûya. Kesê ku qurban pêşkêş dike “divabû destê xwe dane ser serê heywanê û ew şerjê bikira… ev pêşkêşiyeke gunehê ye.” Rûnê heywên piştre li ser qurbangehê dihat şewitandin.

Û Xwedê der heqê kêrhatina vê pêşkêşiyê de çi got?

“Dê gunehê wî kesî bê bexşandin.” (Leviyî 4:23-26)

Kesê ku destê danî ser qurbanê, bi vê tevgera xwe sembolîze dikir ku gunehê wî derbasî aferîdeyê bêqusûr dibû. Bi vî awayî hilgirê gunehê, diket şûnagunehkar û dimiriya.

Di rêgeza bingeh a ketina şûnê de, guneh dihat cezakirin û gunehkar dihat bexşandin. Cezayê mirinê ku ji ber gunehê çêdibû, li şûna mêr an jî jina sûcdar heywanê bêguneh, qurbanê “nuwaze” hildida ser xwe.

Pêşkêşa qurbana selametiyê ji gunehkaren re hîn kir ku Xwedê pîroz e û “bêyî rijandina xwînê [cezayê mirinê] dê bexşandin çênebe [dûrkirina cezayê gunehê].” (Îbranî 9:22)

Xwedê bi rêya qurbankirina heywanekî Edaleta xwe ya li hemberî gunehê tîne cih û ji gunehkarên ku jê bawer dikin re Dilovaniya xwe rê dida. Xwedê wehd kir ku kesên ku bi vê riyê bên dê bereket bikira. Xwedê di heman rojê de, ji gelê xwe yê dema berê re Deh Ferman da û ji wan re got riya ku ji hêla Wî bêne qebûlkirin ev e; divê qurbaneke ku li ser qurbangehê xwîna wê rijiyaye pêşkêşî Wî bikin û nêzî Wî bibin.

“Hûn ê ji bo min ji axê qurbangehekê çêkin. Hûn ê pêşkêşiyên xwe yên ji bo şewitandinê û ji bo selametiyê li ser wê pêşkêş bikin. Ez ê bême her cihê ku navê xwe bi bîr tînim û ez ê we pîrozînim.” (Ji Misirê Derketin 20:24)

Armanca bingeh a vê xwîna-ji dêla-gunehê ev e; heya ku Rizgarkerê wehdkirî bê xezeba biedalet a Xwedê ya li hemberî gunehê bê nîşandan.

Armanca Mesîh ew bû ku wateya rast a zagona qurbana selametiyê bîne cih.

Li gorî têgihîna Xwedê ya li hemberî nirxê ew bû ku jiyana mirovekî ji nirxa hemû hewwanên dinyayê zêdetirbû. Heywan mîna mirov nehatin afirandin. Canê heywanan ne bêdawî ye. Wekî encam, xwîna heywên ji bo betalkirina deynê gunehê yê mirov çi hewce bû tenê dikarîbû sembolîze bikira.

Berxika Habîl a şerjêkirî, di Peymana Kevn de di nav qurbanên bêhejmar de ya yekemîn e ku hatiye qeydkirin. Em di çîrokên Peymana Kevn de dibînin ku yên biîman ji bo perestina Xwedê bi xwînên herikî yên heywanên bêgunêh û paqij tên. Di nav van çîrokên bêhejmar ên ku qala heywanên qurban dikin de, yek ji yên din cuda tê nîşandan.

---