İslam, peygamber Muhammed’in üstlendiği rol üzerinde düşünülmeden anlaşılamaz. Muhammed, hem İslam’ı büyük bir dünya dini olarak başlattığı hem de son on dört yüzyıldır İslam teolojisine ve uygarlığına biçim verdiği için önemli bir rol oynar. Muhammed’in sahip olduğu büyük önem nedeni ile bu bölümü kendisine ayırdık. Önce on yedinci yüzyıl dönemindeki Arabistan’da yaşayan Muhammed’in yaşamına ve kariyerine bakacağız. Daha sonra ise onun İslam teolojisinde ve kültüründeki yerine ve yaptığı etkiye odaklanacağız.

Muhammed’in Yaşamı
Doğumu ve Gençliği

Muhammed’in yaşamı ve Mekke’li bir genç olarak büyüdüğü yıllar hakkında sahip olduğumuz güvenilir tarihi bilgi çok azdır. Ama yine de, bildiklerimizi sıralayalım: Arap yarımadasında büyük bir ticaret kenti olan Mekke’de M.S. yaklaşık 570 yılında, güçlü Kureyş kabilesinin Haşim ailesinde dünyaya geldi. Muhammed’in babası Abdullah, oğlu dünyaya gelmeden önce öldü ve annesi Emine öldüğü zaman, Muhammed yalnızca altı yaşındaydı. Muhammed sekiz yaşındayken, çevrede sözü geçen biri olan büyükbabası Abd el-Muttalib’i kaybetti. Büyükbabası, Muhammed’in doğumundan beri ona bakmış olan biriydi. Muhammed, büyükbabasının ölümünden sonra müşfik amcası Ebu-Talib’in bakımına verildi.

Bir söylentiye göre, bir melekler ordusu Muhammed’in doğumuna sevinç ile refakat etti. 1 Bebek dünyaya gelir gelmez, yere kapandı, eline bir avuç dolusu toprak aldı ve gözlerini gökyüzüne dikti ve şu beyanda bulundu, “Tanrı Yücedir.” Dünyaya geldiği zaman temizdi, göbek kordonu kesilmiş ve sünnet edilmiş olarak doğdu. 2 Bu olayı pek çok başka küresel belirtinin izlediği söylenir; örneğin, Suriye’deki Bostra saraylarını aydınlatan bir ışığın görünmesi, 3 “Khosroes’in (Pers Kralı) sarayının çatırdamasına ve Zerdüştlerin ateşinin sönmesine 4 neden olan bir gölün taşması gibi.

Muhammed soylu ve zengin bir ailenin üyesiydi, ama buna rağmen o sıralar Ebu Talib’in ev halkı yine de bir şekilde yoksulluk çekmekteydi; genç Muhammed bir çoban ve bir tüccar olarak çalışmak ve kendi geçimini sağlamak zorundaydı. Bir çocuk olan (takriben on iki yaşlarında) Muhammed amcasının kervanı ile Suriye’ye giderken, tüm biyografilerinde yer alan önemli bir olay oldu. Söylentiye göre, Buhayra adlı Suriyeli bir keşiş henüz on iki yaşında olan Muhammed’in önceki tüm Kutsal Yazılar’da geleceği bildirilen son peygamber olduğunun farkına vardı. Ve bu keşiş o zaman Muhammed’in amcasına şu öğütte bulundu: “Allah adına onu Yahudiler’den koru ve ona çok dikkat et! Eğer Yahudiler onu görürlerse, ve benim onun hakkında bildiğim şeyi bilirlerse, ona kötülük edecekler.” 5

Muhammed hakkında İslam kaynaklarının başından sonuna kadar yaptığımız incelemeden toparlayabildiklerimize göre, Muhammed bir yetim olmasına rağmen oldukça normal bir çocukluk yaşadı. Haykal bu konuda şu yorumu yapar: “Muhammed, Mekke kentinde yaşayan herhangi bir çocuk gibi büyüdü.” 6 Muhammed’in durumunda elbette İslam geleneği ile uyumlu olan önemli bir istisna vardır; o da, Muhammed’in Mekke yaşamındaki putperest eylemlere katılmaktan esirgendiği gerçeğidir. 7 Muhammed aynı zamanda içten ve dürüst biri olarak tanınırdı ve peygamberlik için çağrılmadan önce bile unvanı El-Emin (sadık olan) idi.

Evliliği ve Yaşamı

Muhammed yirmi beş yaşındayken adı Hatice olan zengin bir dul için ticari bir kervana başarı ile önderlik ettikten sonra, Hatice’nin, kendisi ile evlenme isteğini kabul etti. Hatice’nin Muhammed’den on beş yaş daha büyük olduğu gerçeğine rağmen, her ikisi de bu evlilikte mutlu oldular. Dört tane kızları ve bebek iken ölen iki oğulları oldu. Muhammed’in bir yetişkin olarak sürdürdüğü yaşamının bu aşaması hakkında bilinen tek şey, halkı arasında sahip olduğu iyi unvanın ve gördüğü saygının sürekli büyüdüğüdür.

Bu zaman dönemi içinde pek çok kişi Muhammed’in bulunduğu toplumdaki dinsizlik ve putperestlik yüzünden duyduğu hoşnutsuzluğun giderek daha da arttığını mütalaa etti. Bu hoşnutsuzluğu duyan yalnızca Muhammed değildi, çünkü o tarihlerde Mekke’nin ileri gelen diğer vatandaşları da daha önceden ülkelerindeki dinsizliği reddetmişlerdi ve Yahudiler ve Hristiyanlar ile birlikte tek gerçek Tanrı’ya inandıklarını beyan etmişlerdi. 8 Muhammed, dindar canların geleneği ile uyumlu olarak “her yılın bir döneminde bir tapınma, çilecilik ve dua inzivasına” çekilme uygulamasına başladı. 9 Bazı kişiler Ramazan ayının tamamını Mekke kentinin iki mil kuzeyindeki Hira Dağı’nda bulunan bir mağarada çok az yemek yiyerek ve sessizlik ve yalnızlık içinde derin düşüncelere dalarak geçirdiğini söylerler. 10

Peygamberlik Çağrısı

Muhammed tek başına kalıp derin düşüncelere dalarak geçirdiği yıllardan sonra, M. S. 610 yılında, kırk yaşında iken, melek Cebrail aracılığı ile Tanrı’dan peygamberlik çağrısını aldığına inandı. İbn İshak, Muhammed’in ilk biyografisini yazan kişidir ve bu konu ile ilgili öyküyü şu şekilde yazar:

Tanrı’nın, Muhammed’i, ona verdiği görev ile onurlandırdığı ve böylelikle kullarına olan merhametini gösterdiği gece, Cebrail ona Tanrı’nın buyruğunu getirdi. Tanrı’nın elçisi şöyle dedi: ‘Cebrail bana geldi, ben uyuyordum; yanında bir örtü vardı ve örtünün üzerinde bir şey yazılıydı, Cebrail bana, ‘Oku!’ dedi. Ben ise, ‘Neyi okuyayım?’ diye sordum. Örtüyü üzerime öyle sıkı bastırdı ki bir an bunun ölüm olduğunu düşündüm; sonra beni bıraktı ve tekrar, ‘Oku!’ dedi. Ben de yine, ‘Neyi okuyayım?’ dedim. Örtüyü üzerime tekrar öylesine güçlü bastırdı ki, bunun ölüm olduğunu düşündüm; sonra beni bıraktı ve, ‘Oku!’ dedi. Ben yine ‘Neyi okuyayım?’ diye sordum. Örtüyü üçüncü kez üzerime bastırdı ve ben yine bunun ölüm olduğunu düşündüm, Cebrail tekrar, ‘Oku!’ dedi. ‘Neyi okuyayım?’ dedim. – ve bunu ona söylememin tek nedeni, aynı şeyi bana tekrar yapmaması için kendimi ondan kurtarmaktı. Cebrail bu kez şöyle dedi: “Yaratan Rabbinin adı ile oku! O, insanı ‘alak’dan (erkeğin spermi ile döllenmiş dişi yumurtadan bir hafta zarfında oluşan hücre topluluğunun rahim cidarına asılıp gömülmüş şekli) yarattı. Oku! Rabbin en cömert olandır. O, kalem ile yazmayı öğretendir, insana bilmediğini öğretendir” [96: 1-5]. Böylece söylediğini yaptım ve okudum, Cebrail o zaman benden ayrıldı. Ve uykumdan uyandım, sanki bu sözcükler yüreğime yazılmış gibiydiler. 11

Yukarıdaki öykünün ayrıntılarının çeşitliliği hakkında Müslüman tarihçiler arasında birbirleri ile çelişen düşünceler mevcuttur. 12 Ama her şeye rağmen bu olay, Muhammed’in peygamberlik kariyerinin başlangıcı ile ilgili en çok kabul göreni olarak görülür.

Muhammed, başlangıçta kendisine yeni verilen açıklamanın kaynağından ölümden korkar gibi korktu, çünkü bir cin ya da kötü bir ruh tarafından tutsak alındığına inanıyordu. Ama Hatice onun için büyük bir rahatlık ve teşvik kaynağıydı. Aynı zamanda Hatice’nin bu olayı Hristiyan kuzeni Varaka’ya naklettiği de söylenir. Varaka, Hatice’nin söylediklerini dinledikten sonra, onu tekrar, Muhammed’e verilen açıklamanın kaynağının Musa’ya verilen açıklama ile aynı kaynak olduğu konusunda teminat verdi ve Muhammed’in kendi ulusunun bir peygamberi olacağını söyledi. İbn İshak bu konu hakkında şu öyküyü nakleder:

Ve Hatice’nin yanına geldim ve uyluğunun yanına oturarak ona yaklaştım. Hatice şöyle dedi: “Ey Abü’l-Kasım [Muhammed], nerelerdeydin?” ...Ona şöyle dedim: “Vah başıma gelenlere, şair mi yoksa cine mi tutulmuş?” Hatice, “Böyle bir kötülük karşısında Tanrı’ya sığınıyorum… Tanrı sana bu şekilde davranmaz… Böyle bir şey mümkün olamaz canım. Belki de sen bir şey gördün” dedi. Ben, “Evet, gördüm” dedim. Sonra ona ne gördüğümü anlattım; ve o da şöyle dedi: “Ey amcamın oğlu, sevin ve gönlünü ferahlat. Hatice’nin canını elinde tutan Tanrı’ya, senin bu halkın peygamberi olacağına dair gerçekten umut bağladım.” Sonra Hatice ayağa kalktı ve giysilerinin eteklerini toparladı ve kuzeni Varaka B. Naufal’ın bulunduğu yere doğru yola koyuldu… Varaka Hristiyan olmuş ve Kutsal Yazılar’ı okumuştu; Tevrat’ı ve Müjde’yi izleyen bu kutsal yazılar hakkında bilgisi vardı. Ve Hatice ona Tanrı’nın elçisinin gördüklerini ve işittiklerini söylediği zaman, Varaka, “Kutsal! Kutsal! Eğer bana söylediklerin gerçek ise, Varaka’nın canını gerçekten elinde tutan Tanrı’ya göre …o bu ulusun peygamberidir.” 13

İlk açıklamanın gelmesinden sonra, sessiz geçen uzun bir zaman aralığı oldu; bazı anlatılanlara göre, bu sessiz zaman aralığı yaklaşık üç yıl sürdü. Muhammed bir kez daha derin umutsuzluklara kapıldı, Tanrı tarafından terk edildiğini hissediyor ve hatta aklından intihar etme düşünceleri daha geçiyordu. Ama aynı zamanda bu zaman aralığı da sona erdi ve peygamber melekten mesajlar almaya devam etti.

Muhammed hizmetine görevini vaaz ederek başladı – görevini önce dostları ve akrabaları arasında gizlice duyurdu ve daha sonra kentte herkesin önünde vaaz etmeye devam etti. Bu yeni imanı, İslam (teslimiyet) olarak adlandırdı ve kendisinin halkı için yalnızca onları uyaran biri olduğunu ileri sürdü. Temel mesajı, tek egemen Tanrı’ya, kıyamet gününde dirilişe ve son yargıya ve yoksul ve yetimlere yardım etme uygulamalarına olan inancı içeriyordu. Kendisine ilk inananlar, sadık eşi Hatice, kuzeni Ali, evlat edindiği oğlu Zeyd ve hayatı boyunca kendisine sadakat ile yoldaşlık eden Ebu Bekir’dir.

İnsanların Verdiği Karşılık

Muhammed, yavaş yavaş çoğu gençlerden oluşan ve sosyal konumları önemli olmayan küçük bir inananlar grubunu kendisine çekiyordu, ama buna rağmen, güçlü ve etkileyici Mekkelilerin büyük çoğunluğu kendi kendisini peygamber olarak ilan eden bu yeni peygambere karşı çıktılar.

Bu yeni imana karşı alınan tavır önce kayıtsızlık idi, ancak daha sonra bu kayıtsızlık düşmanlığa dönüştü. Bu düşmanca ilişkiyi hareket ettiren güçler ve yasalara dahil olan çeşitli unsurlar bulunmaktaydı.

Güçlü Mekkeliler, Muhammed’in, Tanrı’nın tekliği ile ilgili öğretişine dini bir seviyede karşı çıktılar, çünkü Muhammed’in öğretişi onların putların, tanrıların ve tanrıçaların güçlerine duydukları inanca karşıydı. Bazı modern tarihçiler Muhammed’in zamanındaki Mekkelilerin artık kendi dini kurumlarına etken bir imana sahip olmadıklarına inanır ve Mekke’nin ana kutsal mabedini, bu kutsal yeri ziyaret amacı ile gelenler için yararlı bir hedef olarak korumak ile ilgilendiklerini düşünürler. Mekkeliler aynı zamanda Muhammed’in bu dünyadan sonraki yaşam konusunda gelecek olan son yargı ile ilgili olarak yaptığı sürekli uyarılardan hiç hoşlanmadıklarını da gösterdiler. Mekkeliler, Muhammed’i sosyal ya da kültürel açıdan reddettiler, çünkü olağan yaşam biçimlerine saldırıda bulunulduğunu ve bunun yok edildiğini düşündükleri için Muhammed’in öğretişinden korku duyuyorlardı. Atalarının tapmakta olduğu eski şeylerin yeni bir öğretiş ile tehdit edilmesi hoşlarına gitmiyordu; bu durum, insanlık tarihinde bilinen bir senaryodur (34:43).

Kuran’daki kanıtlardan ortaya çıkan bir diğer ilginç anlayış ise şudur: “Yönetimi elinde bulunduran çevreler, doğal hiçbir yetkiye ve prestije sahip olmayan sıradan bir adamın, kendisini bir peygamber olarak ilan etmesi ile diğer kişiler üzerinde yetki sahibi olma iddiasında bulunmasına öfke duyuyorlardı.” 14

Tüm bu unsurlar Muhammed’e ve onun izleyicilerine karşı yeni bir zulüm dalgasının yükselmesine neden oldu. Mekke’de bulunan Müslümanlar’a edilen zulmün yaygınlığı konusunda kesin bilgiye sahip değiliz. Özellikle, toplumun çok zengin olmayan bireylerine karşı bazı doğrudan fiziksel şiddet mevcuttu. Ama her şeye rağmen Muhammed’in yaşamı Ebu Talip ile olan yakın bağları sayesinde iyi korunmaktaydı. Ama yine de kendisi ile alay eden düşmanlarının sözlü tacizlerine maruz kalıyor (örneğin, onu gaipten haber veren bir kâhin, deli, hatta cine tutsak biri olmakla suçluyorlardı), ya da bazen evine pislik atılması gibi sıkıntılı durumlar yaşıyordu. İzleyicilerinin sürekli rahatsız edilmeleri yüzünden, çok sayıda Müslüman’ın sığınmak amacı ile, Mekke’den kaçarak Habeşistan’ın Hristiyan kralının koruması altına girdikleri bilinir.

Peygamberin ilk biyografilerini yazanlar bu orta-Mekke’deki dönem sırasında meydana gelen ilginç bir olaydan söz ederler. Bu olay, Muhammed, kendisine düşman Mekkeli önderlerin önünde verdiği vaazlardan biri sırasında gelişti; düşmanlarının desteğini kazanmak isteyen Muhammed şu beyanda bulundu: En çok ilgi gören el-Lat, el-Uzza ve Menat gibi putlar tanrısal varlıklar olarak görülebilirlerdi, Tanrı’ya başkaları hesabına yalvarmaları kifayet ediciydi. Ama peygamber çok geçmeden bu sözlerin Şeytan’ın eklediği sözler olduklarına inandı ve bunları şimdi 53:19-23 ayetlerinde yer alan sözler ile değiştirdi (aynı zamanda 22:51 ayetine de bakınız). Bu ayetler “Şeytan ayetleri” olarak tanındılar. Muhammed’in hayatını yazan, Haykal gibi bazı modern biyografi yazarları bu öykünün değerini düşürmeye çalışırlar. Ancak, Müslümanlar’ın daha sonraki kuşaklarının kendi peygamberleri hakkındaki bu konuyu uydurmuş olmaları gerektiği, pek çok kişiye inanılmaz bir durum gibi görünür. Rahman gibi diğer çağdaş Müslümanlar, bu olayı mükemmel bir şekilde anlaşılır olarak görürler. Watt, bu konuya şu şekilde işaret eder:

Öykü hakkında söylenmesi gereken ilk şey, onun tamamıyla bir uydurmadan ibaret olamayacağıdır. Muhammed’in, bir zamanlar, daha sonra orijininin şeytani olduğu söylenerek reddedilen ayetleri Kuran’ın bir parçası olarak ezberlemiş olması gerekirdi. Hiçbir Müslüman Muhammed hakkında böyle bir öykü uydurmuş olamazdı ve iyi bir üne sahip olan hiçbir Müslüman bilgin, bu öykünün gerçek olduğundan tamamen emin olmadıkça bu öyküyü kabul etmezdi. Günümüzdeki Müslümanlar bu öyküyü reddetme eğilimindeler, çünkü bu öykü onların Muhammed hakkında sahip oldukları resim ile zıtlık içindedir; ama öte yandan bu öykü Muhammed’in kendileri gibi insani bir varlık olduğuna dair bir kanıt olarak görülebilir (41:6; v.b.) 15

Müminler ve Mekkeli aristokratlar arasındaki gerilim arttığı zaman, Muhammed, görevinin Mekke’de başarılı olamayacağını çok iyi anladı; görevini sürdüreceği yeni bir yer bulması gerekiyordu. Ayrıca, 619 yılında aynı zamanda hem sadık eşi Hatice’yi hem de inanmamış olan ama güvenilir koruyucusu Ebu Talip’i kaybetti. Ebu Talip’in vefatından sonra Muhammed’in güvenliği artık garanti altında değildi. 16

Mekke döneminin bu son kısmı hakkında sık sık tekrar edilen bir diğer öykü, Muhammed’in göğe yaptığı yolculuk ile ilgilidir. İslam geleneğine göre bir gece peygamber, melek Cebrail tarafından alınıp önce Mekke’den Yeruşalim’e (İslam’da Yeruşa­lim’e verilen önemin nedeni bundan dolayıdır), ve sonra da daha önceki tüm peygamberler ile birlikte (İsa ikinci gökte, Musa altıncı gökte, İbrahim ise yedinci gökte bulunuyorlardı) yedi kat göğün bir başından öbür başına götürüldü. Son olarak, kendisine günlük dualar ile ilgili İslam tapınması hakkında özel uygulama usullerinin verildiği yere, yani Tanrı’nın huzuruna götürüldü. 17 Pek çok çağdaş Müslüman yazarı, bu öykünün tamamen ruhsal bir olay olduğunu düşünürler. 18

Muhammed’in yaşadığı bu müthiş gizemli deneyim ile ilgili haberler, Mekkelilerin kendisine duydukları düşmanlığı ve karşı koymayı arttırmalarına neden oldu ve hatta kendisine sadık olan kişilerin çoğu peygamberin dürüstlüğü hakkında kuşku duymaya başladılar. Muhammed’in durumu daha da kasvetli bir hal aldı, özellikle komşu Arap kentlerinin ve oymaklarının bazıları arasında destek sağlamak için bir zemin bulma konusundaki tüm çeşitli girişimler başarısızlık ile sonuçlandı. Ama Muhammed yine de kısa bir süre içinde, sonradan Medine olarak adlandırılan Yathrib kentinin temsilcileri aracılığı ile, kendisini canlandıran bir rahatlamaya kavuştu. M.S. 621 yılının yaz döneminde, o zamanlar Mekke’de putperest bir türbe olan Kabe’ye yapılan yıllık kutsal yolculuklara iştirak eden bir düzine erkek, Muhammed’in önünde gizlice İslam’ı kabul ettiler.

Bir sonraki yılın kutsal yolculuğu sırasında Medine’den gelen yetmiş beş kişilik bir temsilciler grubu, yalnızca İslam inancını kabul etmek ile kalmadılar, ama aynı zamanda Muhammed’i kendi kentlerine de davet ettiler ve Muhammed’i yakın akrabalarıymış gibi savunacaklarına dair ant içtiler. 19

Hicret (Göç)

Muhammed, kendisine yapılan bu davetten sonra izleyicilerine, Mekke’den yaklaşık iki yüz mil uzaklıkta bulunan bir kent olan Medine’ye doğru yola çıkmalarını buyurdu. Müslümanlar, hiç kimseye belli etmeden küçük gruplar halinde yola çıktılar ve aralarından yaklaşık 150 kişi hicret (göç) etti. Mekkeli önderler Müslümanlar’ın göç ettikleri haberini aldıkları zaman, Medine’deki izleyicilerine katılmak için kentten ayrılmayı başaramadan önce Muhammed’i öldürmek için tuzak kurdular. Ama, katliam planının yapıldığı gece, peygamber ve her zaman yanında olan refakatçisi Ebu Bekir, Medine’ye giden sapa yolları kullanarak kentten kaçmayı başardılar ve 24 Eylül’de (M.S. 622) Medine kentine sağ salim ulaştılar.

Bu yolculuk, İslamiyet’in gelişmesinde bir dönüm noktası oluşturuyordu. Shorter Encyclopedia of İslam’ın işaret ettiği gibi, “Peygamberin göç etmesi… Müslümanlar tarafından haklı olarak kronolojilerinin başlangıç noktası yapılmıştır, çünkü bu göç, dünya tarihinde, kısa sürede önemli hale gelen bir hareketin ilk aşamasını meydana getirir.” 20

Muhammed, Medine’de Mekke’den çok farklı bir muamele gördü ve hoşnutluk ile karşılandı. Medine, pek çok konuda Mekke’den farklı bir kentti. Dini bakış açısı ile ele alındığı zaman, Medine’de yaşayan kişiler tektanrıcılık inancına daha eğilimli kişilerdi, çünkü bölgede pek çok temeli güçlü Yahudi oymaklarının güçlü kültürel etkisi hüküm sürmekteydi. Aynı zamanda Hadislere göre Medine yerlileri Yahudiler’den bir peygamberin çok yakında kendi bölgelerine geleceği haberini almışlardı. Bu nedenle Medineliler, Muhammed’i, gelecek olan peygamber ve kendi peygamberleri olarak kabul etmeye istekliydiler.

Muhammed’in Medine’de kabul edilmesi konusunda aynı zamanda toplumsal unsurlar da önemli bir rol oynadılar. Medine, zengin bir ziraat kentiydi; ama buna rağmen yine de önderlik eden oymakları arasında kanlı kavgalar ve ihtilaflar sürüp gidiyordu. Bu nedenle, “Muhammed’i Medine’ye davet etmek ile Araplar’ın çoğu onun düşman taraflar arasında bir hakem olarak yarar sağlayacağını umuyor olabilirlerdi,” 21 ve onun, kente bir huzur ve denge dönemini tekrar geri getirebileceği ümidini taşıyorlardı.

Muhammed’in yaratıcılığı, koşulların bu şekilde hızlı bir gelişme göstermesi ile kendini açıkça ortaya koyar. Oysa Muhammed, Mekke’de yalnızca dini bir figür kimliğine sahipken, Medine’de derhal yetenekli bir diplomat ve politikacı haline geliverdi.

Muhammed şimdi dinleyicilerine yalnızca Kuran açıklamalarını öğüt vermek ile kalmıyor, ama aynı zamanda yeni kazandığı politik güçler aracılığı ile ideallerini de yerine getirebiliyordu.

Muhammed’in öncelikli görevinin içeriği çeşitli Arap kabilelerini birleştirmekti. İki Müslüman grup olan Muhacirun (Muhammed ile birlikte göç eden Mekkeli Müslümanlar) ve Ensar (İslam’ı benimsemiş olan yerli Medineliler) ve hatta etki sahibi olan Yahudi oymaklar birleşmiş tek bir cephe haline getirilmeliydiler. Muhammed, çeşitli tarafları Medine kenti için yeni bir kurum oluşturarak bir araya getirme konusunda dikkat çeken bir başarı elde etti; her grup esenlik içinde bir arada var olmak ve yabancıların saldırılarına karşı birbirlerini desteklemek zorundaydılar. Aynı zamanda bu yasal belgede Muhammed, sivil mücadeleleri yatıştırmak için nihai yetkiye sahip olan peygamber olarak kabul edildi.

Muhammed’in başarısı, üç Yahudi kabilesinin desteğini kazanma konusundaki başarısızlığı ile bir şekilde bir denge meydana getirdi. Başlangıçta peygamber, Yahudiler’in gözüne girmek için bazı önemli konuları kabul etmiş gibi göründü. Örneğin, Yahudi adetleri ile uyumlu olarak öğrencilerine, dua ettikleri zaman Yeruşalim yönüne dönmelerini emretti. Ve Yahudiler’in kefaret günü olan Aşura gününü bir bayram günü olarak İslam’a uyarladı. Aynı zamanda o dönemde büyük olasılıkla öğle duasının temeli de Musevilikten kaynaklanmaktaydı. Ama Yahudiler tüm bunlara rağmen yine de Muhammed’in mesajını ve peygamberliğini Kuran’ın açıklamaları ve kendi Kutsal Yazıları arasındaki karşıtlıklar nedeni ile reddettiler.

Sonunda Muhammed, Yahudiler’e uyguladığı politikasını değiştirdi. Kuran’ın bir açıklamasını destek alarak namaza durma yönünün Yeruşalim değil, Mekke’deki türbe olması gerektiğini söyleyerek eski uygulamayı değiştirdi (2:142). Aynı zamanda Aşura bayramındaki oruç zamanını iptal ederek, Ramazan ayının tamamında oruç tutulması gerektiğini bildirdi (Arap takvimindeki dokuzuncu kameri ay). Kuran’da Yahudiler ile ilgili yer alan eleştirilerini de daha ciddi olarak beyan etti (9:29; 98:6). Kuran’ın, İbrahim üzerindeki vurgulamasını daha farkına varılır hale getirdi; İbrahim, İslam tarihindeki ana figür haline getirildi (4:125; 3:89; 6:89). Bu yaklaşım, Museviliğin Musa ve Hristiyanlığın İsa üzerindeki odaklanması ile zıtlık teşkil eder. Aynı zamanda, İslam teolojisinde Arap karakterine daha yakın bir değişimi sergiler. 22 Kabilelerin birleştirilmesi ile ilgili önemli göreve ek olarak Muhammed’in karşı karşıya kaldığı bir meydan okuma şuydu: Medine’ye giden peygamberlerini izlemek amacı ile fedakârlıkta bulunarak kentlerini ve kendilerine ait her şeyi terk eden Mekkeli inananlar için kazanç sağlayacak geçim yolları bulmak. Göç edenler arasındaki bir azınlık Pazar ticareti işine devam edebiliyordu ve bazı Mekkeli inananlar ortak iş kurdular. Ama bu kişilerin çoğunluğu, çok geçmeden Muhammed’in onayı ile Mekke’den gelen ticari kervanlara baskınlar yapmaya başladılar. Peygamberin kendisi ilk yıl, bu tür baskınların üçüne önderlik etti. Bu saldırıların amacı hiç kuşkusuz yalnızca parasal bir gelir elde etmek değildi, bu baskınları düzenlerken amaçları aynı zamanda büyümekte olan Müslüman gücü ile Mekkelileri etkilemekti.

Kuran aynı zamanda Muhammed’in bu yeni politikasını “[cihada] izin vererek onayladı: “Çünkü onlar haksız yere… – yurtlarından çıkarılmış kimselerdir, yurtlarından çıkarılmalarının tek nedeni, ‘Rabbimiz Allah’tır’ demeleridir (22:39-40). Daha sonra gelen bir açıklamada şu buyruk yer alır: “Allah yolunda savaşın ve bilin ki, şüphesiz Allah hakkı ile işitendir ve hakkı ile bilendir” (2:244). Bazı inananların savaşma konusundaki isteksizlikleri nedeni ile Kuran’a, savaşmaya razı olan kişilere (“evde oturmayan ve yaralanmaktan kaçınmayan kişilere”) “özel ödüller” ve Cennete girme ayrıcalığı verileceği gibi bazı teşvik edici yeni açıklamalar eklendi (4:95-96; 3:194-95). 23

İlk on sekiz ay içinde meydana gelen Müslüman saldırılarının tümü, ganimet ele geçirmek konusunda çeşitli nedenlerden dolayı başarısız oldu ve iki grup arasında herhangi bir temas neredeyse yoktu. Müslümanlar ve putperest Kureyşliler arasındaki ilk gerçek kavga Ocak 624’de, küçük bir Müslüman grubu, bir Mekke kervanına tuzak kurduğu ve kervandakilerden birini öldürüp ikisini esir alarak bir ganimet gibi zorla Medine’ye getirdiği zaman ortaya çıktı. Bu hareket, büyük ses getirdi, çünkü Muhammed’in talimatları uyarınca Müslümanlar, kutsal Recep ayında kan dökmüşlerdi. Putperest Araplar, yılın dört ayının kutsal olduğuna inanırlardı – bu düşünce aynı zamanda Kuran tarafından da onaylanır (9:36).

Muhammed olayın başında ganimeti izleyicileri arasında bölüştürmek konusunda tereddüt etti, ama sonunda bir Kuran açıklaması, peygamberin bu konudaki kuşkularını sona erdirdi:

Savaş, hoşunuza gitmediği halde size farz kılındı. Olur ki, bir şey sizin için hayırlı iken, siz onu hoş görmezsiniz. Yine olur ki, bir şey sizin için kötü iken onu seversiniz. Allah bilir, siz bilmezsiniz. Sana haram ayda savaşmayı soruyorlar. De ki, ‘O ayda savaş büyük bir günahtır. Allah’ın yolundan alıkoymak, onu inkâr etmek, Mescid-i Haram’ın ziyaretine engel olmak ve halkını oradan çıkarmak, Allah katında daha büyük bir günahtır. Zulüm ve baskı ise adam öldürmekten daha büyüktür (2:216-217).

Bedir Savaşı

Düşmandan daha fazla ganimet elde etmek konusu, Müslüman maneviyatına öylesine destek oldu ki, “bir sonraki seferi için Muhammed, 300 adam toplayabildi; bu rakam daha önceki herhangi bir sefere katılan adam sayısından epey fazlaydı.” 24 Muhammed, geriye güvenlik içinde dönmeyi planlayan, Mekkeli tüccarların önerliğinde yola çıkan ve daha sonradan söylendiğine göre elli bin dinar değerinde olan büyük bir kervan ile ilgili haberi aldığı zaman bu seferi kendisi yönetti.

Kervandan sorumlu olan kişi Mekkeli büyük önder Ebu Sufyan idi. Ebu Sufyan, yapacağı ticaret ile ilgili başına gelecek tehlikenin farkına vardı, ve Mekke’den kendisine destek verecek birlikleri tam zamanında talep etti. Mekkeliler, onun bu talebine hemen karşılık verdiler ve Müslüman saldırısına karşı koyacak yaklaşık 950 savaşçıdan oluşan bir ordu gönderdiler. Gücün büyüklüğü aracılığı ile Mekkelilerin bu kez Muhammed’i gerçekten korkutmayı düşündüklerini kolayca anlayabiliriz; Mekkeliler, Muhammed’den kervanlarına yapılan bu saldırılara artık son vermesini istiyorlardı.

Mart 624’de Bedir olarak adlandırılan bir yerde, iki ordu karşılaştı. Müslümanlar’ın sayıları fazla olduğu için üç kişiye bir kişi düşüyordu. Muhammed’in üstün askeri stratejisi ve izleyicilerinin İslam uğruna savaşma konusundaki gayretleri nedeni ile Muhammed, kendisine çok güvenen Mekkeli önderi bozguna uğrattı; Müslüman ordusu düşmanlarına ciddi bir darbe vurdu. Savaş sırasında karşı tarafın yaklaşık kırk beş adamı öldürüldü, öldürülenler arasında Mekke’nin bazı ileri gelenleri de vardı ve yetmiş kişi esir alındı; Müslümanlar ise yalnızca on dört adam kaybettiler.

Muhammed, Bedir savaşındaki zaferi Tanrı’nın, onun peygamberliğini haklı çıkarttığına (Tanrı’nın aynı kendisinden önceki peygamberleri, duyurdukları mesajın doğruluğunu kanıtlamak için mucizevi bir şekilde kurtarmış olduğu gibi) dair kesin bir belirti olarak yorumladı. Muhammed’e verilen bilgi şuydu: Kazandığı zafer, “bir karar günü” idi ve Müslümanlar’ın yanında savaşanlar, Tanrı’nın kendisi ve O’nun melekleri idi. “(Savaşta) onları siz öldürmediniz, fakat Allah onları öldürdü” (8:17). Ve inananlar şu ayet aracılığı ile esin aldılar: “Ey Peygamber! Sana ve sana tabi olan müminlere Allah yeter… Eğer içinizde (sabırlı) yüz kişi bulunursa, inkâr edenlerden bin kişiye galip gelirler” (8:65).

Bedir Savaşı’ndan sonra Muhammed’in gördüğü itibar çok arttı. Yeni bir değer kazanan bu konumuna güvenen Muhammed, aklında her zaman İslam topluluğunun dengesi için gerçek bir tehdit teşkil eden Medine’deki düşmanlarını sistemli bir şekilde yok etmeye başladı. İmha, şiirlerinde peygamberi hicvetmiş olan bazı şairlerin katledilmesini ve aynı zamanda Medine’de bulunan üç Yahudi oymağının bir tanesinin kovulmasını da içeriyordu. 25 Muhammed bu dönem sırasında topluluğun başı olarak konumunu daha da güçlendiren, uzun süre devam edecek olan çok sayıdaki evliliklerine de başladı. 26

Uhud Savaşı

Mekkeliler kendilerinin küçük düşmesine neden olan yenilgilerinin çok iyi bilincindeydiler. Ve bir kez daha yine Ebu Suf­yan’ın önderliğinde Müslüman güçleri ile tekrar karşılaşmak üzere kendilerini hazırladılar. Bedir savaşından tam bir yıl sonra iki ordu yine Medine yakınlarında, Uhud Dağı’nın yanında karşı karşıya geldiler.

Mekkelilerin üç bin adamına karşılık Müslümanlar’ın bin adamı vardı. Bu kez Muhammed’i destekleyenlerin her birine üç adam düşmekteydi. Mekkelilerin sayısal üstünlüğüne rağmen, savaş önce Müslümanlar’ın lehinde ilerledi ve Kureyşliler kaçmaya başladılar. Ama buna rağmen Müslüman okçular bulundukları yeri değiştirdikleri zaman, durum çabucak değişti ve Muhammed’in aksi yöndeki buyruklarına rağmen, Müslümanlar ganimeti paylaşmak için ileri doğru hızla fırladılar. Mekkeli süvariler, bu fırsatı Müslümanlar’a arkadan saldırmak için değerlendirdiler. O zaman Müslümanlar dört ayrı yönde koşmaya başladılar. Karargahta, düşmanın peygamberi öldürdüğüne dair yanlış bir söylenti yayılmaya başladığı zaman, karmaşa daha da büyüdü. Ancak Muhammed ve güçlerinin büyük kısmı sonunda güvenli bir yere kaçtı ve zafer sevinci içindeki Mekkeliler evlerine doğru yola koyuldular.

Muhammed’in yenilgisi, bölgedeki itibarına büyük bir darbe indirdi. İkiyüzlüler (münafıklar), Muhammed’in Medine’deki düşmanları, Muhammed’e düşman olan Yahudiler ile birlikte Muhammed’in talihsizlikleri karşısında duydukları sevinci gizlemediler. Çeşitli Müslüman gruplara tuzak kuruldu ve Muhammed’in düşmanları tarafından öldürüldüler ve bir defasında bir bedevi kabilesi kırk Müslüman misyonerini kılıçtan geçirerek peygamberin yetkisine kafa tutmaya dahi cesaret ettiler.

Bu aksiliklere rağmen Muhammed, konumunu güçlendirme çabalarına devam etti. Çevredeki kabilelere daha çok saldırıda bulundu, bu saldırılara önderlik etti ya da bu saldırılara yetki verdi. Bu kabileler “onun ittifaklarını arttırmayı hedeflemiş ve diğer kişilerin Mekkelilere katılmalarına engel olmaya gayret eder gibi görünüyorlardı.” 27 Aynı zamanda, Uhud’da yenilginin üzerinden daha bir yıl geçmeden, Muhammed ikinci Yahudi oymağını Medine’den kovdu ve onların tüm mal ve mülklerini istimlak etti. Müslümanlar’ın yağmaladıkları o kadar fazlaydı ki, Haykal, Muhammed’in biyografisini yazarken bu konudan şöyle söz etmiştir: “Bu ganimet, Müslümanlar’ın şimdiye kadar gasp ettikleri ile kıyaslanamayacak kadar büyüktü.” 28

Medine Kuşatması

Uhud’da kazandıkları zaferden sonra, Mekkeliler Muhammed’in büyümekte olan gücünü bir an önce bir daha canlanamayacak şekilde ezmeleri gerektiğinin farkına vardılar. M.S. 627 yılının ilkbaharında Ebu Sufyan, Medine’deki Müslümanlar’a karşı on bin kişiden oluşan büyük bir Arap ittifakına önderlik etti. Muhammed bu kez ürünün hasadını elde etmeye karar verdi ve –bir hadiste belirtildiği gibi– Pers vatandaşı olan bir öğrencisinin öğüdüne uyarak kentin içinde kaldı, Müslümanlar kentlerinin korunmayan kısımlarının önünde bir hendek kazdılar. Mekkeliler yaklaşık iki hafta boyunca Medine’yi kuşattılar. Ama kazılan hendeği aşmak için gösterdikleri çaba boşuna oldu, Muhammed’in çeşitli kabileler ile yaptığı gizli pazarlıklar yüzünden bu kabileler ile anlaşmalarının bozulması ve uygun olmayan hava koşulları nedeni ile kuşatmacılar kararlılıklarını kaybettiler ve çekilmeye başladılar.

Bu sessiz zaferin ardından Muhammed’in konumu büyük ölçüde güç kazandı. Kuşatmadan kısa bir süre sonra Mekkeli düşmanlar ile birleşerek Müslümanlar’a karşı tuzak kurmuş olduklarından kuşkulandığı için Muhammed Medine’deki son Yahudi oymağına saldırdı. Ancak bu oymak kentten uzaklaştırılan önceki iki Yahudi oymağı kadar kolayca sürgün edilecek bir oymak değildi. Bu kez, oymağın tüm erkekleri öldürüldüler ve kadınlar ve çocuklar esir olarak satıldılar. Bu acımasız hüküm hakkında Tor Andrae şunları yazar:

Muhammed’in Yahudiler’e karşı gösterdiği zulmün arkasında yatan gerçeğin anlaşılması gerekir. Bu Yahudiler Muhammed ile alay ederek ve onu reddederek ona hayatındaki en büyük hayal kırıklığını yaşatmışlar ve uzun bir süre onu, peygamberlik yetkisini tamamen yok etmek ile tehdit etmişlerdi. Bu nedenle Yahudiler Muhammed için Allah’ın ve O’nun açıklamasının ezeli hatta can düşmanlarıydılar; yok edilmeleri önceden düzenlenmiş ve kabul edilmiş bir gerçekti. Onlara hiçbir şekilde merhamet gösterilemezdi. 29

Mekke’nin Fethi

Muhammed’in gücü, bu olaydan sonra iki yıl içinde hızla yükseldi. Peygamber, topluluğuna daha büyük parasal yararlar sağlayan, başarılı başka birçok sefere daha önderlik etti. Bunun bir sonucu olarak İslam sürüsüne katılan kişilerin sayısı düzenli bir şekilde artış gösterdi. 30

Bu arada Mekke’nin ekonomik ve askeri gücü hızla geriliyordu. Ayrıca Mekke’nin önderlerinden birçoğu Muhammed’in tarafına iltica ederek onun safına kaymışlardı. Mart 628’de Mekkeliler Muhammed ile bir barış Antlaşması (Hudeybiye Antlaşması) yaptılar. Bu antlaşma, artık Muhammed’i baş kaldıran bir kaçak olarak değil, kendileri ile eşit saflarda bir muhalif olarak düşündüklerini açıkça belirtmiş oluyordu.

Barış antlaşmasının üzerinden bir yıl geçtikten sonra Mekkeli müttefiklerin Muhammed’in birliklerine yaptıkları bir saldırı antlaşmanın feshedilmesine neden oldu. Muhammed bu antlaşmanın ihlalini çok iyi değerlendirdi ve Ocak 630’da on bin kişiden oluşan bir ordu ile çok sevdiği Mekke kentini hiçbir direniş ile karşılaşmadan ele geçirdi. Önce, Kabe’yi putlarından temizledi, ve yalnızca birkaç istisna dışında Mekkeli tüm önderlere genel bir af vaat etti. Ve hatta Ebu Sufyan dahil olmak üzere Mekke’nin ileri gelenlerinden her birine, kendisine boyun eğdikleri için cömert davranarak değerli armağanlar ve ödüller verdi. Böylelikle uzun zamandır kendisine düşman olan kişileri yalnızca yenilgiye uğratmak ile kalmadı, aynı zamanda onların saygısını ve hayranlığını da kazanmış oldu. Andrae’nin ileri sürdüğü düşünce şudur: “Zafer kazanan birinin zaferinden, Muhammed’in yaptığı gibi kendini tutarak ve tahammül ederek yararlanması çok ender görülen bir davranıştır.” 31

Muhammed’in Son Yılları

Mekke, Muhammed’e teslim olduktan sonra, Arap yarımadasındaki kabilelerin pek çoğu bu takıma uydular ve peygambere olan bağlılıklarını açıkça bildirdiler. Diğerleri Müslüman orduları tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra teslim oldular. Genel bir kural olarak putperest kabileler putperestliği reddetmek ve İslam’ı kabul ettiklerini bildirmek zorundaydılar, ama Hristiyanlar ve Yahudiler ancak haraçlarını ve vergilerini ödedikleri takdirde kendi imanlarının gereğini yerine getirebilirlerdi. Muhammed’in en büyük başarılarından biri hiç kuşkusuz pek çok Arap kabilelerinin tümünü birleştirebilmesi ve İslam bayrağı altında bulunan güçlü bir ulus haline getirebilmesidir.

Mart 632’de, Muhammed, Mekke’ye yapılan İslami kutsal yolculuğa (Hac) kendisi önderlik etti ve veda söylevini on binlerce izleyicisinin önünde verdi. Bundan üç ay sonra Haziran 632’de altmış üç yaşında olan İslam peygamberi aniden ama doğal bir ölüm ile bu dünyadan ayrıldı.

Muhammed’in İslam’daki Yeri

Muhammed’i şimdiye kadar tamamen tarihi bir bakış açısından anlatmış bulunuyoruz. Ama her şeye rağmen yine de tüm diğer dini kişilikler gibi, İslam peygamberi bir başka önemli görünüme sahiptir: Dünyanın her yerinde, kendisine adanmış milyonlarca izleyicisinin yaşamlarında ve imanlarında sahip olduğu can alıcı yer. Bu bölümün son kısmını Muhammed’in İslam kültürünü ve teolojisini biçimlendiren büyük etkisini incelemeye ayıracağız.

Muhammed’in İslam Kültürü Üzerindeki Etkisi

“Müslümanlar Allah’a yapılan saldırıları hesaba katacaklar: Ateist ve ateist yayıncılar ve rasyonalist (mantık ile açıklama getiren, akılcı) topluluklar mevcuttur; ama Muhammed’in itibarını sarsmaya çalışmak, toplumun en ‘liberal’ kısımlarını dahi tahrik edecek ve alevli bir hiddetin fanatizmine neden olacaktır.” 32 Wilfred Cantwell Smith’in peygamberleri ile ilgili Müslüman toplumunda var olan derin ve yaygın hiddetin iç yüzünü ortaya koyan analizi bugün de, yazıldığı 1946 yılında olduğu kadar gerçektir ve geçerlidir.

İbn-i Teymiyye’nin fetvasından (peygambere iftira ederek onun itibarı zedeleyen herhangi birine tövbe etmesi için imkan tanımadan öldürülmesi gerektiğini ileri süren on dördüncü yüzyılda yaşamış bir Müslüman teologu) 33 başlayarak Ayetullah Humeyni’nin İngiliz yazar Salmon Rüştü’nün öldürülmesi ile ilgili fetva’sına kadar Müslüman dünyasının Muhammed’e duyduğu fanatik sevginin canlı bir örneğini görürüz. Yirminci yüzyılın en büyük Müslüman düşünürü olan Hintli İkbal, verdiği iki güçlü örnek ile milyonlarca Müslüman’ın duygusunu şu şekilde özetlemiştir: “Peygambere duyulan sevgi onun toplumunun damarlarında akan bir kan gibidir.” Ve “Tanrı’yı inkâr edebilirsiniz, ama Peygamberi inkâr edemezsiniz!” 34

Peygambere duyulan hayranlık, yalnızca İslam sanatı ve edebiyatında değil, aynı zamanda Muhammed öldükten sonra Müslüman yaşamı ve uygarlığının birçok ayrıntısını biçimlendirme konusunda temel bir unsur haline geldi. Kuran’ın 33:21 ayetinde bulunan buyruk aracılığı ile bu biçimlendirme için teşvik alındı: “Andolsun, Allah’ın Resulünde sizin için; Allah’a ve ahiret gününe kavuşmayı uman, Allah’ı çok zikreden kimseler için güzel bir örnek vardır” (aynı zamanda bakınız, 4:80; 7:157; 14:44). Muhammed’in sözlerinin (hadis) ve eylemlerinin (sünnet) kayıtları bir sonraki kuşaklar tarafından faal bir şekilde toplandı. Bu hadisler hiçbir zaman Kuran ile eşdeğer olarak görülmediler, ama buna rağmen vahyedilmiş sözlerin ve eylemlerin vahyedilmemiş birer kaydı olarak görüldüler. Sonunda, İslam döneminin ikinci ve üçüncü yüzyıllarının Müslüman teologları tarafından bu hadislerin ve bu hadisleri nakledenlerin ölçü zincirlerinin metinleri titizlikle gözden geçirildi ve sonra bugün elimizde bulunan kitap biçimlerine kondular. 35

Kuran, tüm Müslümanlar arasında tek kutsal ve vahyedilmiş kitap olarak kabul edilir, ama buna rağmen peygamberin hadisleri aynı zamanda bir temel de oluştururlar, çünkü Müslüman yaşamının ve uygulamasının hemen hemen her görünümü ile ilgili ayrıntılı tutanaklar sağlarlar. Ajijola şöyle yazar: “Muhammed’in yaşamı, izleyicileri için bir esin kaynağı haline geldi. Sözleri ve eylemleri, kendisine eşlik edenler ve çağdaşları tarafından tutanaklar halinde kaydedildi.” 36 Müslüman yazar Kateregga, bu konuda şunları belirtir:

Hadis, Kuran ve önceki Kutsal Yazılar gibibir kutsal kitap (açıklama) değildir. Ama yine de, Hadis’in Müslümanlar için önemi, Kuran’dan sonra ikinci sırada yer alır. Kuran’ın açıklanmasına ve netleştirilmesine ve Kuran’ı daha uygulanabilir bir şekilde sunulmasına yararlı olur …. Müslümanlar olarak Hadis’i öğrenmez ve izlemezsek, İslam hakkındaki bilgimiz eksik ve zayıf olur. Benzer şekilde bir yabancı, Hadis’i önemsemediği takdirde İslam’ı anlaması mümkün olamaz. 37

Tüm zamanların en büyük Müslüman teologu sayılan El-Gazali (d. M.S. 1111), klasik bir eser olan İhya ulum ed-din (Dini Bilimlerin Uyanışı) adlı kitabında peygamberin sünnetini gözlemlemenin önemini şu şekilde açıkladı:

Mutluluğun anahtarının sünneti izlemek ve Tanrı’nın Elçisinin tüm yaptıklarını, gelişlerini, gidişlerini, çalışmasını ve dinlenmesini, yemek yerken, uyurken ve konuşurken nasıl davrandığını incelemek ve aynısını yapmak olduğunu bilin… Tanrı şöyle demiştir: “Peygamber size ne verdiyse onu alın, neyi de size yasak ettiyse ondan vazgeçin!” (59:7) Bunun anlamı şudur: Pantolon giyerken oturmanız, ve bir türban bağlarken ayakta durmanız ve ayakkabılarınızı giyerken sağ ayağınızın ayakkabısını önce giymeniz gerekir. 38

Peygamberin sünnetini izleme konusunda gösterilen Müslüman dindarlığına dair ilginç bir örnek verelim: On dokuzuncu yüzyılda yaşamış olan Hintli reformcu Seyyid Ahmet Han, peygamber, Hindistan’ın en çok rağbet gören meyvesi olan mangoya hiçbir zaman dokunmadığı için, mango yememenin daha iyi olacağına kesinlikle inanırdı. Aynı zamanda, büyük mistik Beyazıt Bistami altmış yıl boyunca hiç karpuz yemedi, çünkü Muhammed’in karpuzu nasıl keseceği konusunda bilgi edinemedi! 39

Bu yazılanlar elbette peygamberin yaşam biçimini taklit ederek ona benzeme gayreti ile ilgili köklü örneklerdir. Dindar Müslümanlar’ın çoğunluğu bu tür aşırılıklara kaçmazlar, ama buna rağmen yine de günlük yaşamlarının pek çok ayrıntısında Muhammed’i örnek olarak izlemek için ellerinden geleni yaparlar. Harvard Üniversitesinin İslam konusunda önde gelen bilginlerinden biri olan Schimmel, İslam kültürünü bir araya getirme hakkındaki peygamberlik sünnetinin etkisini gözlemler:

Fas’tan Endonezya’ya kadar tüm Müslümanlar’a böyle bir eylem birliği sağlayan, işte bu ‘Muhammed’e benzemeye çalışma’ idealidir: kişi nerede olursa olsun, bir evden içeri girerken nasıl davranacağını, uygulayacağı selam verme biçimini, bir topluluk içinde nelerden kaçınması gerektiğini, nasıl yemek yiyeceğini ve nasıl yolculuk edeceğini bilir. Müslümanlar, çocuklarını yüzlerce yıl boyunca bu şekilde büyütmüşlerdir. 40

Peygamber sünneti, inanan bireyi yaşamının her ayrıntısını yalnızca büyük ölçüde etkilemek ile kalmamış, aynı zamanda İslam yasasının ve toplum yönetiminin temelini de oluşturmuştur. İslam yasası, ya da şeriat, temelini Kuran’dan alır, hadis, icma (toplumun ortak fikri), ve kıyas, yeni kuralların sonucunu çıkarmak için kıyaslanabilen muhakemenin diğer üç kaynağa uygulanmasıdır. İslam’da dört mezhep mevcuttur, “Öyle ki, bugün Müslümanlar bu dört mezhepten birini izleyebilsinler, dini ve sosyal yaşamlarını, bu mezheplerden birinin hukukçuları tarafından belirlenmiş talimatlarına uygun olarak düzenleyebilsinler.” 41

Müslüman dünyasını bir stereotip klişesini yapmaktan sakınmak için, burada belirtmemiz gereken şudur: İslam sünneti ve şeriati Müslüman ülkelerin kültürlerinde temel bir rol oynarlar, geçen yüzyılda, bu ülkelerde Batı kültürünün yoğun etkisi nedeni ile geleneksel ve dini adetlerin çoğu gücünü yitirmiştir. Örneğin, İslam içindeki reformcu gruplar pek çok olayda peygamberin hadislerine tam olarak bağlı kalmayı reddederler. Aynı zamanda İslam ülkelerinde Kuran ve peygamber tarafından belirlenen rehberlik çizgileri ile uyumlu olmayan yaşam biçimlerine sahip çok sayıda ismen Müslüman kişiler bulunmaktadır. Aynı şey, İslam şeriatindeki mutlak itaate karşıt olarak pek çok şekilde daha demokratik ve daha Batılı yönetim örneklerini izleyen yönetim yasaları için de söylenebilir. 42

Muhammed’in İslam Teolojisindeki Yeri

Müslümanlar Muhammed’e her ne kadar büyük saygı duysalar da, standart İslam teolojisinin onu hiçbir şekilde tanrısal olarak görmediğine işaret etmek çok önemlidir. Schimmel’in kusursuz bir şekilde yaptığı uyarıyı aktaralım: “Muhammed, ne teolojik ne de doğal olayları inceleme bilimine özgü terimler ile Hris­tiyanlığın Mesi­hi’ne benzetilemez – çünkü Müslümanlar, ‘Hris­tiyanlar’ kavramına sahte bir benzerlik ima etmek için kullanıldığını düşündükleri ‘Mu­hammedciler’ teriminden nefret ederler.” 43 İslam ikrarının ikinci kısmında açıkça belirtildiği gibi Muhammed yalnızca Tanrı’nın peygamberidir.

Ama yine de bu noktayı belirttikten sonra işaret etmemiz gereken bir diğer nokta şudur: Muhammed’in kişiliğinin önemi ile ilgili olarak çeşitli Müslüman gruplar farklı ve bazen birbirine zıt tutumlar içindedirler. Bu tutumlar, onun yalnızca tanrısal bir açıklama alan doğru bir insani varlık ile yarı tanrısal bir sonsuz varlık olduğu arasında değişen düşüncelerden kaynaklanırlar.

Kuran’a ve Müslümanların çoğuna göre Muhammed, Tanrı’nın, insanlığa son elçi olması amacı ile seçtiği ve en saf ve en yetkin din olan İslam’ı dünyaya sunmak için bir aracı olarak kullandığı, yalnızca insani bir varlıktı. “Tanrı’nın Muhammed’den önceki her peygamberi, belirli bir halka gönderildi, ama Muhammed Kıyamet Gününe kadar dünyada var olacak olan tüm insanlara gönderildi.” 44 6:50 ayetinde şunları okuruz: “De ki: ‘Ben size, ‘Allah’ın hazineleri benim yanımdadır demiyorum. Ben gaybı da bilmem. Size, ‘Ben bir meleğim’ de demiyorum. Ben sadece, bana gönderilen vahye uyuyorum.”

Muahmmed’e, “Andolsun, dileseydik biz sana vahyettiğimizi tamamen ortadan kaldırırdık; sonra da bu konuda bize karşı kendine hiçbir yardımcı da bulamazdın” dendi (17:86). Ve 29:50 ayetinde, Muhammed’in şu net itirafını okuruz, “Ben ancak apaçık bir uyarıcıyım.” Müslüman yazar Abdalati, yukarıdaki Kuran ifadeleri ile uyumlu olarak şöyle yazar:

Müslümanlar yalnızca Tanrı’ya tapınırlar. Muhammed Tanrı tarafından, Tanrı sözünü öğretmek ve örnek bir yaşam sürmek için görevlendirilmiş olan, yalnızca ölümlü bir varlıktı. O, dindarlık ve mükemmellik konularında insanlara tarihteki en iyi örnek olarak durur. O, insanın ne olabileceğinin ve mükemmellik ve erdem alanlarında neler başarabileceğinin canlı bir kanıtıdır. Ayrıca, Müslümanlar İslam’ın temelinin Muhammed tarafından atıldığına inanmazlar, İslam’ın onun tarafından dinsel evrimin en son aşamasında restore edildiğini düşünürler. 45

İslam, Muhammed’in yalnızca insan olduğunu ifade etmekten çekinmez, çünkü mutlak bir tektanrıcılık düşüncesine sahiptir (bakınız Bölüm I ve Bölüm II). Ama daha önce de söz etmiş olduğumuz gibi, İslam’a göre peygamberlik, Tanrı’nın dünya üzerindeki hareketinin doruk noktasıdır. Ve Tanrı, Muhammed ile peygamberlik görevini sona erdirmiş olduğu için Muhammed’e verilen peygamberlik, Tanrı’nın, insani bir varlığın üzerine boca edebileceği en büyük onurdur. Bu nedenle Muhammed Müslümanlar için tüm peygamberlerin sonuncusu ve en büyüğüdür. Muhammed’in büyüklüğü iyi bilinen bir hadis’te şu şekilde ifade edilir:

Bana tüm diğer peygamberlere ihsan edilenden üstün olan altı şey ihsan edildi: dünya benim için saf ilan edilen toprağı ile bir cami haline getirildi; ganimet, benim için yasal kılındı; bir ay süren bir yolculuk mesafesinde vahyedilen huşu aracılığı ile zaferli kılındım; bana aracılık etmek için müsaade verildi; ben tüm insanlığa gönderildim; ve peygamberler benim ile birlikte mühürlendi. 46

Kemal ud Din ad Damiri adlı rağbet gören bir yazar, klasikler arasına giren eserinde bize, Muhammed hakkında aşağıdaki şu tanımı verir:

Muhammed, insanlığın en gözde kişisidir, tüm elçiler içinde en çok onurlandırılanıdır, merhamet peygamberidir, sadık olanların başı ya da İmamı’dır, övgü sancağının taşıyıcısıdır, aracıdır, yüksek konumun sahibidir, Cennet Irmağı’nın sahibidir, Kıyamet Günü’nde tüm Adem oğulları bu sancağın altında olacaklardır. O, peygamberlerin en iyisidir ve onun halkı halkların en iyisidir… ve onun iman ikrarı tüm iman ikrarlarının en soylusudur. Muhammed, gözle görünür mucizeler yaptı ve büyük niteliklere sahip oldu. Zihinsel açıdan mükemmeldi ve soylu bir başlangıca sahipti. Mutlak lütufkâr bir tarzı vardı, çok cömertti, cesareti mükemmeldi, aşırı alçakgönüllüydü, yararlı bilgiye sahipti… Tanrı korkusu kusursuzdu ve dindarlığı yüceydi. O, her alandaki mükemmelliğinde insanlığın en güzel ve en etkili konuşan, en yetkin kişisiydi. 47

Geleneksel İslam savunucuları Muhammed’in kendisinden önceki peygamberlerden üstün olduğunu kanıtlamak için çeşitli muhakeme açıları sağladılar. Mizan’ül Hak adlı kitaba göre, “bu kanıtların en önemlileri şunlardır:

1. Hem Eski hem de Yeni Antlaşma onun ile ilgili açık ve net peygamberlikler içerirler.
2. Kuran’ın dili ve öğretişi benzersizdir, ve böylelikle yalnızca Kuran Muhammed’in iddialarının gerçekliğini kanıtlayan yeterliliktedir.
3. Muhammed’in mucize(leri), En Yüce Olan Tanrı aracılığı ile onun iddialarını mühürler(ler).
4. Muhammed’in yaşamı ve karakteri, onun peygamberlerin sonuncusu ve en büyüğü olduğunu kanıtlar.
5. İslam’ın hızla yayılması En Yüce Olan’ın Muhammed’i insanlara nihai açıklama olarak göndermiş olduğunu gösterir. 48

Çağdaş İslam savunucuları yukarıdaki klasik konular üzerinde çeşitlemeler sunarlar, ama genel olarak konulduğu zaman bu çeşitlemeler Muhammed’in lehindeki beş ana unsur olarak hala mevcutturlar (bu konu ile ilgili daha fazla bilgi için 8. Bölüme bakınız).

Tüm peygamberlerin en büyüğü olarak kabul edilmesine rağmen, Muhammed’in yalnızca bir elçi olarak sahip olduğu rolün, aşırı Müslümanların bir kısmı tarafından kısa bir süre sonra Kuran’daki sınırlamaların ötesine geçen başka inançlar geliştirildi. Bu inançlardan önemli bir tanesi, Muhammed’in Tanrı’nın önünde Müslümanlar için bir aracı (şefaatçi) olarak görev yaptığıydı.

Kuran, Kıyamet gününde yapılacak bir aracılık olasılığını reddeder (2:48, 254). Ama 2:255 ayetinde “Tanrı izin vermediği sürece” hiç kimsenin Tanrı için aracılık edemeyeceği belirtilir. Pek çok Müslüman, bu nedenle, bu aracılık yapma (şefaat etmek) konusundaki özel iznin Kuran’ın insanlık için bir merhamet olarak adlandırdığı Muhammed’e kesin olarak ihsan edildiği şeklinde bir inanca sahiptir.

Kuran’ın bu olası yorumuna ek olarak, aynı zamanda İslam’ın başlangıcında bu öğretişi destekleyen pek çok hadis üretildi. Rağbet gören sünnetlerden biri, tüm insanlığın, son günde kendisine aracılık etmesi için bir peygamberden diğerine gideceğini belirtir.

İsa’dan Adem’e kadar olan tüm peygamberler değersizlikleri nedeni ile bu rolü kabul etmeyi reddederler. Ama sonunda Muhammed aracılık rolünü üstlenmeyi kabul eder, çünkü o topluluğunu Cennete başarılı bir şekilde sokabilir.

Güzel yazılmış binlerce İslam şiiri ve duyguları harekete geçiren dualar Müslümanlar’ın, kurtuluşları için Muhammed’e ümit bağladıklarını ifade ederler. Örneğin, Kuzey Afrikalı büyük düşünür İbn Haldun peygamber Muhammed’e hitaben şunu yazdı:  “Bana ümit bağladığım aracılığını ihsan et, senin aracılığın benim çirkin günahlarım için güzel bir sayfadır!” Bir diğer Müslüman düşünür dinleyicilerine şu sözler ile öğüt verdi: “Eğer biri Diriliş Gününde dünyadaki tüm diğer insanlar gibi pek çok sevap sunarsa, ve bu sevaplar ile birlikte peygamberin üzerine bereket getirmezse, sevapları kendisine, kabul edilmemiş olarak geri dönerler.” Müslüman şair Tilimsani, Muhammed’e şu sözlerle dilekte bulundu: “Günahlarım çok – ama belki senin aracılığın beni Cehennem ateşinden kurtarabilir.” Urdu’nun en büyük lirik şairi olan Mir Taki Mir şöyle yazar: “Ey Mir, neden kara kitabını düşünüp de kaygılanıyorsun? Peygamberlerin Mührü olan kişi senin kurtuluş garantindir!” 49

Bu inancın temeli Kuran’da şu şekilde yer alır: “Şüphesiz Allah ve melekleri Peygamber’e salat ediyorlar. Ey, iman edenler! Siz de ona salat edin, selam edin.” (33:56). Aynı zamanda pek çok hadiste, Muhammed’e bu bereketi sık sık söylemenin yararlarının neler olduğu da açıklanır. Bir hadis peygambere söylenen her bereket için Tanrı’nın bu bereketi, söyleyen kişiye on kat olarak geri vereceğini vaat eder. Bir diğer hadis inananları, peygamberi Cuma günleri sık sık bereketlemeleri için teşvik eder, çünkü edilen dualar onun önüne Cuma günleri konur. 50

Ortodoks İslam tarafından elbette yargılanan ama bazı Müslümanlar arasında rağbet gören bir diğer eğilim ise, Muhammed’e neredeyse tanrılaştırma derecesinde saygı göstermektir. Bu konumu desteklemek için kaynak gösterilen bol sayıda hadis mevcuttur. Bir hadis Muhammed’in, zamandan önce var olduğundan söz eder, ve bir başka hadis ise onun, Tanrı’nın evreni yaratma amacı olduğunu ifade eder. “Adem daha çamur ve su arasındayken, ben peygamberdim.” Ben (Tanrı) dünyayı senin için yaratmadım mı?” 51 İranlı Müslümanlar arasında rağbet gören bir hadis Tanrı’nın şöyle dediğini yazar: “Ben ‘m’ olmadan bir Ahmad’ım.” Ahmad Muhammed için kullanılan bir başka addır. Eğer ‘m’ harfi sözcükten kaldırılırsa, o zaman sözcük Ahad (tek) halini alır ve bu sözcük, Tanrı’nın bir başka adıdır.

Bu hadis Tanrı ve Muhammed’in kişiliği arasında var olan önemli farkı göstermek açısından gereklidir. Muhammed’in bu insanlıktan “tanrılaştırılma” süreci, rağbet gören bir öğretiş olan Nur-i Muhammedi, ya da Muhammed’in Işığı adlı ek bir doktrine dönüşmüştür. Pek çok İslam sünnet kitabına göre Tanrı önce Muhammed’in ışığını yarattı ve daha sonra bu ışıktan yaratılışın geri kalan kısmını meydana getirdi. 52 Böylece Muhammed’in tüm yaratılış için yalnızca bir hedef ya da neden değil, aynı zamanda yaratılışın maddi nedeniydi. Muhammed’in bu ışığı aynı zamanda her peygamberin belirli bir derecede yansıtabildiği ışıktı. 53

Aynı zamanda peygambere en onurlu doksan dokuz ismi bulmak fikri de Peygamberi yüceltmenin bir başka aşamasıydı. İslam konusundaki anlayışı yüksek bir bilgin olan Nazir-Ali ibadete ait yazmış olduğu rağbet gören bir kitabında “Muhammed’in 201 (Tanrı’nın doksan dokuz ismine karşılık!) adından oluşan bir listeye” yer verir. Bu isimlerin çoğu, diğer tanrısal isimlerin aynısıdır… Ayrıca, sanki bir rekabeti teşvik etmek ister gibi Tanrı’nın isimlerinin peygamberlerin isimlerinden kısa bir süre önce verilmiş olmaları dikkat çekicidir!” 54 Schimmel, İslam’ın oldukça erken bir döneminde peygamberin doksan dokuz adının bile yeterli gibi görünmediğini yazar; “çok geçmeden adlarının sayısı iki yüze hatta daha sonra bine dahi ulaşmıştır. Hatta revaçta olan bir inanca göre peygamber, her tür yaratık tipi tarafından özel bir ad ile çağrılır.” 55

Rağbet gören İslam’da Muhammed’in konumu ile ilgili olarak Nazir-Ali’nin gözlemi şöyledir:

Modern Pakistan toplumu içinde peygambere duyulan bu saygının derecesi şaşırtıcıdır. Toplum, ismen Sünni akidenin doğruluğuna bağlanmıştır. Ama Muhammed saygısı, kitle medyası, okul kitapları ve Arap Peygamberinin tanrılaştırılmasına katkıda bulunan tüm kültürel olaylar aracılığı ile dışa yansıtılır. Aşağıdaki örnekler bu konuyu resmederler: “Tanrı’nın Tanrılığı ile olan bağımın ciddi olmasına rağmen, elim hiçbir zaman Seçilmiş Olan’ın (Muhammed) eteğinden ayrılmasın.”

Yukarıdaki ifade, bazı Müslüman okullarında öğretilen bir şiirden yapılmış bir aktarmadır. İnsan aklından üstün Tanrı ile ilişki uzak gibi görünür, kişinin onun tahtına yaklaşmaya cesaret edebilmesi yalnızca Muhammed aracılığı ile mümkündür. Kavvalis’de (herkes tarafından sevilen bir kültürel olay), Muhammed beyitler ile övülür. Bu övgü genellikle tanrılaştırma biçimini alır: “Eğer Muhammed olmasaydı, Tanrı’nın kendisi var olmazdı!” Bu, Muhammed’in Tanrı ile sahip olması gerektiği yakın ilişki ile ilgili bir imadır. Medyada Muhammed’e sık sık “Dünyanın Kurtarıcısı” ve “Evrenin Efendisi” gibi unvanlar yakıştırılır. 56

Sonuç

Muhammed’in, rağbet gören İslam dindarlığında, Kuran’a uygun olmayan bir şekilde yüceltilmiş konumuna rağmen İslam teolojisindeki konumu, Mesih’in Hristiyan teolojisindeki kişiliği ile kıyas kabul etmez. İslam’ın nihai temeli Muhammed’in kişiliği değil, Tanrı’nın yaratılmamış ve sonsuz Sözü’dür. Schimmel bu konuda bize şunu hatırlatır:

Muhammed parlak yükseklikler ile yüceltildi ve bazı şekillerde Hristiyan teolojisindeki Logos (Söz) ile kıyaslanan bir konuma ulaştı, ama buna rağmen yine de Mükemmel İnsan olarak abduhu, yani Tanrı’nın kulu ve O’nun bir yaratığı olarak kaldı   –Tanrı’nın, yarattıklarının içinde en çok sevdiği– Hristiyan teolojisindeki beden alma fikri, İslam geleneği içinde imkansızdı ve kesinlikle imkansız olacaktır… bundan emin olmak gerekir… İslam’ın ekseni, Peygamberin kişiliği değil, onun aracılığı ile açıklanan ve Kuran’da yer alan Tanrı Sözü’dür. 57

Bu nedenle, İslam’ı düzgün bir şekilde anlamak için dikkatimizi İslam’ın köşe taşı olan Kuran’a yöneltmemiz gerekir. Bir sonraki bölümün konusu budur.

6

SON GÜNLER VE KURTULUŞ

Şu ana kadar İslam’ın en temel öğretişlerinden bazılarını gözden geçirdik: Tanrı, insanlar, günah, peygamberlik, ve Kuran. Ancak yine de tüm tektanrılı inançlar gibi İslam’a göre de Tanrı yalnızca insanın bu dünyadaki ilişkisi ile ilgilenmez. Nihai hedef, dünyaya gelecek olan insanların kurtuluşudur. Bu yaşam yalnızca ya cennetteki sonsuz mutluluk ya da cehennemdeki mahkûmiyet yaşamı için bir hazırlıktır (3:185b).

Kuran’ın başlangıç mesajları temel olarak gelecek olan yargı gününün dehşetleri hakkında uyarılar içerir. İnsanlara doğru yaşamaları için meydan okunur ve bu nedenle onlara bir gün, yaptıkları işlerden sorumlu tutulacakları gerçeği hatırlatılır. Aslında sonsuz kurtuluş ve sonsuz mahkûmiyet öğretişleri, gerçek anlamda, Kuran’ın ana konusunu yapılandırırlar. 1 İki İslam bilgini, yazdıkları bir kitapta şu noktaya işaret ederler:

Kuran, herkesin inançlarından ve eylemlerinden sorumlu tutulacakları o gelecek olan gün ile öylesine yoğun bir şekilde ilgilenir ve ısrarda bulunur ki, Kitap içinde bulunan ahlak öğretişlerinin, bu gerçekliğin ışığı altında anlaşılmaları gerekir. Müslüman için diriliş gününe inanmak, Tanrı’nın gücünün her şeye yettiğini, insan sorumluluğunu tanrısal birliğe bir adanmışlık olarak inandığı ve bunu fark ettiğine dair kendi özel onayını vermektir. 2

Ayrıca Musevi-Hristiyan geleneği ile birlikte İslam, tarihin çizgisel bir görüşünün amaçlı yönünü ve önemini onaylar. Zaman bir başlangıca ve sona sahiptir ve tarihin bu çerçevesinin içinde yer alır, yaratılıştan sona kadar (ölümden sonraki hayat) hareket eder ve aynı zamanda insanlığın bu belirtileri kabul ya da reddedişini sergileyen mücadele alanıdır.” 3

Böylelikle, İslam ile ilgili araştırmamızı İslam’ın ölümden sonraki yaşam konusunu (son olaylar) ve Mesih İsa’ya itikat ederek kurtulma öğretişi (kurtuluş) kısa bir inceleme ile sonuçlandırmak uygun olur. Bu bölümün ilk kısmında ölüm ve ölümden sonraki yaşam, son günler, nihai yargı ve cennet ve cehennem gibi konular ile ilgili görüşlerini gözden geçireceğiz. Kurtuluşu elde etmenin koşulları nelerdir? Ve son analize göre kim kurtulacak ve kim kaybolacaktır?

İslam’a göre Ölümden Sonraki Yaşam 4
Bireyin Ölümü

Genel olarak, İslam’ın ölümden sonraki yaşam ile ilgili konuları içeren el kitapları, özellikle, Kuran’ın kendisi insanın ölümlü olduğu gerçeğini büyük ölçüde vurguladığı için bireyin ölümü hakkında bir tartışma ile başlarlar... Örneğin, 3:185 ayetinde şunları okuruz: “Her canlı ölümü tadacaktır. Ancak kıyamet günü yaptıklarınızın karşılığı size tastamam verilecektir. Kim cehennemden uzaklaştırılıp cennete sokulursa, gerçekten kurtuluşa ermiştir. Dünya hayatı aldatıcı metadan başka bir şey değildir.” İnsanın ölümü ve nihai yargı düşüncesi aynı zamanda 23:15-16 ayetleri ile de yakından ilgilidir: “Sonra (ey insanlar) siz bunun ardından muhakkak öleceksiniz. Sonra yine muhakkak siz, kıyamet gününde (tekrar) dirileceksiniz.”

İnsanın ölümü ile ilgili gerçek, Kuran’da kesin olarak belirtilmesine rağmen, Kuran, ölüm süreci ve nihai dirilişten önceki çürüme koşulları hakkında çok az bilgiye yer verir. Çoğu zaman yaptığı gibi, İslam sünneti bu tür konulardaki boşlukları doldurmak için büyük ayrıntılara girer.

Ölüm süreci, ölen adamın canının boğazına geldiğini iddia eden 56:83 ayetinde tanımlanır. Ve 6:93 ayetinde ölüm anı hakkında şu beyanda bulunulur: “Melekler ellerini uzatmış, ‘Haydi canlarınızı kurtarın!’ derler.” 8:50 ayeti, inanmayanların ölüm süreci ile ilgili olarak şu ifadede bulunur: “Melekler, kafirlerin yüzlerine ve artlarına vura vura ve ‘haydi tadın yangın azabını’ diyerek canlarını alırken bir görseydin” (79:1-2).

Kuran bu aşamadan sonra neler olduğunu tam olarak söylemez. Bu noktadan itibaren, ölümü izleyen olayları açıklamak için tamamen hadislerdeki beyanlara başvurulduğu dikkatimizi çeker. 5 Çok iyi bilinen bir hadise göre, sadık kişinin bedenden kolayca ayrılan canına, parlayan ve gülümseyen melekler tarafından göksel ve tatlı kokusu olan bir giysi giydirilir. Can, yedi gök arasından Tanrı’nın huzuruna girerek yukarı çıkarılır, ve Tanrı sonra meleklere, canı, kıyamet gününe kadar yersel bedenine geri döndürmeleri için emir verir. Öte yandan, inanmayan kişinin canı büyük bir mücadele vererek bedeninden ayrılır. Ölüm meleği cana, kötü kokan bir elbise giydirir. Kötü candan sorumlu olan melek aynı zamanda canı göğün çeşitli seviyelerinden geçirmeye de çalışır, ama göğün kapıları onlara açılmaz (7:40), ve o anda can da aynı zamanda bedenine döner. 6 Burada şu eklemenin yapılması gerekir: “Tüm bu olaylar öylesine hızlı meydana gelir ki, can bedene geri döndüğü zaman, ölü bedeni yıkayanlar yıkama işlemlerine hala devam etmektedirler.” 7

Mezarın İçindeki Yaşam

Genel İslami inanışa göre ölümün ikameti –“mezarın içinde yaşam” ya da berzah– çok aktif bir ortamdır. Müslümanlar’ın çoğu genellikle Münkir ve Nekir olarak adlandırılan iki meleğin varlığına ve bu meleklerin ölen kişiyi, ona inancı ile ilgili bir dizi sorular sormak için ziyaret ettiklerine inanırlar. Ölen kişiye tam olarak hangi soruların sorulduğu konusunda anlatılanlar uyum içinde değildirler. Ama yine de pek çok anlatımda, mezarın içine girdikten sonra meleklerin ölen kişiden kalkıp oturmasını istedikleri ifade edilir; ona Rab’bin kim olduğunu sorarlar, ondan, dininin ne olduğunu ve peygamberinin kim olduğunu söylemesini isterler. “Erdemli kişilerin bu sorulara verdikleri doğru yanıtlar şöyle olur: Tanrı Rab’dir, dini İslam’dır ve peygamberi Muhammed’dir.” 8

Melekler sınavı başarı ile geçen inananların mezarlarını genişletir ve Bahçe’ye bakabilmeleri için mezarda bir pencere açarlar ve inananlar böylelikle Cennetin rüzgârlarını içeriye alır ve kokusunu duyarlar. Sınavı geçemeyen inanmayanlar için ise melekler tarafından “cehennem ateşine bir kapı açılır. Bu yüzden ölüler cehennemin sıcak ve kızgın rüzgârlarını hissederler ve mezarları öylesine daralır ki, kaburga kemikleri birbirlerinin içine geçerler.” 9

Ölümden sonraki işkence düşüncesi de Müslümanlar tarafından büyük rağbet gören bir inançtır. Muhammed, bir hadiste mezar işkencesini şu şekilde açıkladı:

Enes, Allah’ın Elçisini şu sözleri söylerken işitti: “Kul, bir mezara konduğu ve arkadaşları onu terk ettiği zaman, onların ayakkabılarının çıkarttığı sesleri işitir. İki melek gelir ve onu oturturlar, sonra şöyle derler: “Bu kişi –Muhammed– hakkında ne söylemen gerekir?” İnanan şu yanıtı verir: “Onun Allah’ın kulu ve elçisi olduğuna tanıklık ederim.” Kendisine şunlar söylenir: “Cehennem ateşindeki yerine bak, Allah bu yeri değiştirerek seni cennetteki yere oturttu,” ve mezardaki kul her iki yeri de görür ve ikiyüzlüye ve inanmayana ise şöyle denir: “Sen bu kişi [Allah’ın Elçisi] hakkında ne dedin?” ve o da şöyle diyecektir: “Bilmiyorum. Diğer insanlar ne söyledilerse ben de onu söyledim.” O zaman kendisine şöyle denir: “Sen, cehennem ateşinden kurtulmuş olan bu kişileri (inananları) ne tanıdın ne de izledin.” Ona demir çekiçler ile vurulur ve o, öylesine yüksek ses ile haykırır ki, insan ve cin dışında yanında bulunan herkes tarafından feryatları işitilir. 10

Yukarıdaki hadis elbette mezarda yalnızca inanmayanlara uygulanan işkenceye değinir. Aynı zamanda hemen hemen herkes için söz konusu olan genel bir işkence hakkında anlatımlarda bulunan başka inanışlar da mevcuttur. El-Gazali dahil olmak üzere önde gelen pek çok Müslüman teolog, şöyle düşündüler: “Mezarda geçen bu ara süre içinde cezalandırılanlar ve cezalandırılmayanlar arasında siyah ve beyaz gibi kesin bir ayırım olacağı sonucuna varmak gereğinden fazla basit olur.” Bu nedenle, şunu ileri sürdüler: “Birkaç istisna dışında, her bireyin göreceği işkencenin hafif mi ya da ağır mı olacağı bireyin yeryüzündeyken dininin ya da imanının şekline bağlı olarak belirlenir.” 11 Böylece, “dini inançlara sadakat, şunu bir gerçek olarak kabul eder; sadıklar da kâfirler de mezar baskısına (daght) aynı şekilde maruz kalacaklardır, ama aynı zamanda yalnızca kafir (inanmayanlar) adhab’a ya da cezanın daha ağır biçimlerine maruz kalacaktır.” 12 İnanan ve inanmayanın göreceği işkence arasındaki fark, işkencenin yanı sıra genellikle şöyle ifade edilir: inanmayanın göreceği işkence, kötünün nihai yazgısının bir ön göstergesidir, inananın göreceği işkence ise, daha çok onun canını saflaştırmak için tasarlanmış bir eylemdir. 13

Çoğu insan, ceza döneminden sonra pek çok bireyin “uyku durumuna” geçeceklerini kabul ettiler. Ama yine de büyük bir çoğunluk, ölülerin ruhlarının bu söz edilen berzah dönemi içinde tamamen bilinçli ve aktif olarak yaşamaya devam edeceklerini belirten bir inanca bağlı gibi görünürler. Kuran, ölülerin dirileri duyamayacakları konusunda (27:80), çok net bir ifadeye sahip gibi görünmesine rağmen, pek çok sünnet ve diğer kayıtlar, ölülerin oldukça iyi işittiklerini belirtirler. Bir hadise göre, peygamber, “ölülerin konuştuklarını ve hatta birbirlerini ziyaret dahi ettiklerini onaylar.” 14 Bir diğer hadise göre Muhammed şunları söyledi: “Erkek kardeşinin mezarını ziyaret eden ve onun yanında oturan herkes, erkek kardeşini mutlu eder ve onun yalnızlığını giderir. Ölü, erkek kardeşinin söylediklerine yanıt verecektir, ama buna rağmen erkek kardeşi, ölünün söylediklerini işitemeyecek ya da ona yanıt veremeyecektir.” 15

Bu aşamada vefat eden canların eylemleri hakkında ortak bir İslam düşüncesinin bulunmadığı kesindir. Ebu Hurayra’nın bir beyanına göre, inanan biri öldüğü zaman, ruhu, yaklaşık bir ay süre ile evinin çevresinde dolanıp durur, onun için dua edenlere ve yas tutanlara bakar. Bir yıl sonra, ölen kişinin ruhu, “diriliş günü için bir araya toplanmış olan ruhların bulunduğu yere ulaşır.” 16 El-Gazali’ye göre, ruhlar dört sınıfa ayrılırlar. Bazı ruhlar yeryüzünün çevresinde dolaşırlar. Tanrı, “bazılarının uyuklamasına izin verir.” Diğerleri, örneğin şehitlerin ruhları gibi ruhlar, iki ya da üç ay mezarlarında kalırlar ve sonra yukarı Bahçe’ye alınırlar. Peygamberlere ve kutsallara ait olan diğer ruhlar, dördüncü sınıfta yer alırlar ve kendilerine, ne hoşlarına gidiyorsa onu yapmaları için özgür seçim hakkı verilmiştir, bu nedenle bazıları cennete gitmiş, bazıları da yeryüzünde kalmayı seçmişlerdir. 17

Pek çok çağdaş Müslüman’ın bu klasik teolojinin canlı anlatımlarını reddettiklerine ve ölümden sonraki deneyimlerin ayrıntıları hakkında spekülasyon yapmamaya karar vermiş olduklarına işaret etmemiz elbette gerekir. “Aslında çağdaş Müslüman yazarların büyük çoğunluğu ölümden sonraki yaşamı tartışmamayı tercih ederler. Yalnızca yargı gününün gerçekliğini ve insanın sorumluluğunu herhangi bir ayrıntıya ya da yoruma açık tartışmaya girmeksizin kabul etmek ile yetinirler.” 18

Smith ve Hattat’a göre ölümden sonraki yaşamın soruları ile ilgilenen modern Müslüman düşünürlerin çoğu üç temel sınıfa ayrılabilirler. Bu üç sınıftan birinde klasik öğretişlerin sürekli geçerli olduklarını onaylayan ve görevlerini temel olarak “bilgiyi, sıradan okuyucu için kabul edilebilir hale getiren Arapça dilinde sunarak yapmaları gerektiğini düşünen gelenekçiler yer alırlar.” 19 Uzmanların yenilik taraftarları olarak tanımladıkları ikinci grup, temelde “insan doğasının sorumluluğunu ve mesuliyetini tartışmayı ilginç bulur... [ve] bilgiye yaklaşımları ahlaki yönden eğitici olmaktan çok vaizlere ya da vaiz hazırlanması ile ilgilidir.” 20 Bu kategorideki yazarların çoğu, ölümden sonraki yaşamın koşulunun tanımlanması için insan dilinin kullanılmasını kabul etmelerine rağmen, bu dilin birebir anlamda, ama ruhsal ya da mecazi olarak algılanmaması gerektiğine inanırlar. 21 Etkin bir Müslüman yazarın ilginç bir yorumunda şu ifadeye yer verilir: “Tanrı’nın Elçisi, günahkârların, ölümden sonra pek çok yılan tarafından işkence görecekleri uyarısında bulundu; bazı cahil kişiler günahkârların mezarlarına gidip inceleme yaptılar ve bu yılanları mezarda göremedikleri için şaşırdılar. İşkence eden yılanların inanmayan kişinin ruhunda bulunduklarını ve bu inanmayan kişi ölmeden önce de yılanların onun ruhunda konut kurmuş olduklarını anlamadılar, çünkü bu yılanlar, inanmayan kişilerin kötü özelliklerini sembolize etmektedirler.” 22

Son grupta yer alan kişiler ruhaniler olarak sınıflandırılırlar. Bu grubun büyük bölümü, Batı araştırmasının ruhanilik ve ruhsal dünya ile iletişim alanında vardığı doğrudan sonuçtan ortaya çıkan bir gruptur. 23 Bu nedenle, ölümden sonraki yaşamın kesin doğası ve ayrıntıları hakkında yaygın bir İslam ortak görüşünün mevcut olmadığı açıktır.

Son Saat

Daha önce de söz edildiği gibi, İslam’da yalnızca bireysel ölüm gerçeği vurgulanmaz, ama aynı zamanda yargı gününden önce olduğunu bildiğimiz tarihin ikmali hakkında da benzer bir vurgulama mevcuttur. Diğer tektanrılı inançlar gibi İslam teolojisi de “son zamanlar” ile ilgili özel konu hakkında bir “son günler” öğretişi geliştirmiştir.

Kuran “Kıyametin mutlaka geleceğini” onaylar, ama buna rağmen Tanrı, onu maksatlı olarak “gizli tutmayı” tasarlamıştır” (20:15). 33:63 ayetinde şunu okuruz: “İnsanlar sana kıyametin vaktini soruyorlar. De ki: ‘Onun ilmi ancak Allah katındadır.’ Ne bilirsin, beklide kıyamet yakında gerçekleşir!” Tanrı’nın dışında hiç kimse kıyamet gününün saatini bilmemesine rağmen, Kuran son saatin gelişi hakkında belirli başka “imalarda” bulunur. Bu önerileri ve pek çok başka peygamberlik hadisini temel alan İslam öğretişi, nihai yargıdan önce gelmesi gereken olaylar dizisini düzene sokma girişiminde bulunmuştur.

Kuran’daki son günler ile ilgili “belirtiler” hakkındaki listenin en üst sırasında Kuran’ın tamamında çok dramatik bir şekilde tanımlanan felaket olayları yer alır. Örneğin, 82:1-5 ayetlerinde bu konu hakkında şunları okuruz: “Gök yarıldığı zaman, yıldızlar saçıldığı zaman, denizler kaynayıp fışkırtıldığı zaman, kabirlerin içindekiler dışarıya çıkarıldıkları zaman, herkes yaptığı ve yapmadığı şeyleri bilecek.” Sure 81’de, benzer bir tanımlamaya yer verilmiştir: “Güneş dürüldüğü zaman, yıldızlar bulanıp söndüğü zaman, dağlar yürütüldüğü zaman, denizler kaynatıldığı zaman, herkes önceden hazırlayıp getirdiği şeyleri bilecektir” (ayetler 1-3, 6, 14).

Müslümanlar’ın çoğunluğuna göre, doğanın bu evrensel ayrılıp dağılması yaygın bir ahlak bozukluğundan önce vaki olmuştur. Çok sayıda hadis temel alınarak tanrısal bilgeliğin “tam bir tükenme sıkıntısı” yaşayacağına inanılır; şarap kullanımında artış görülecek ve “zina ve tecavüz sıradan, alışılmış eylemler haline geleceklerdir.” 24 Gerçek, dürüstlük ve dindarlık azalacak, ama her tür adaletsizlik ve ahlak bozukluğu büyük artış gösterecektir. Buhari, ilginç bir hadisinde şöyle der: “Erkeklerin sayısı azalacak ve kadınların sayısı artacaktır, öyle ki, tek bir erkeğe elli kadın düşecektir.” 25

Bu anlatılanlar, yaklaşmakta olan son saatin daha “genel belirtileri” olarak görülürken, aynı zamanda pek çok teolojik el kitabı daha kesin ve özel belirtilere yer veren bir liste de içerirler. El-Müslim’in bir hadisine göre, peygamber son saat hakkında şu yorumda bulundu:

[Muhammed] bunun üzerine şöyle dedi: “Siz on belirti görene kadar kıyamet günü gelmeyecek.” Ve bu bağlamda duman (tütün) hakkında da bir ifadede bulundu; Deccal [genellikle Mesih karşıtı olarak adlandırılır]; canavar; güneşin batıdan doğması; Meryem oğlu İsa’nın inişi; Gog ve Magog; ve doğuda, batıda ve Arabistan’da olmak üzere üç ayrı yerde toprak kaymaları; tüm bunların sonunda Yemen’den bir ateş çıkacak ve insanları toplanacakları yere sürecek. 26

Vahye ait olayların yukarıdaki listesinde bulunan her konuyu bu bölümde tartışmayacağız. Tahmin edeceğiniz gibi, her belirtiyi renkli ayrıntılar ile tanımlayan pek çok hadis mevcuttur. 27 Ancak yine çok ilginçtir ki, pek çok Müslüman yorumcuya göre, o saatin yakınlaştığını gösteren en önemli belirti, Mesih’in gelişidir, sahte Mesih’i yok edecek ve yeryüzünde esenlik ve doğruluğu bina edecektir.

Mesih karşıtının ya da Deccal’in İslam’da en çok rağbet gören resmi şöyledir: Bir gözü kördür, alnında kafir –inanmayan– sözcüğü yazılıdır; en önemli işlevi inanmayan kitleleri tanrı olduğunu söyleyerek ve mucizeler yapma gücüne sahip olduğunu iddia ederek yanlış yöne saptırmaktır. Mesih karşıtı (Deccal), tüm dünyaya “kötülük yayacak” ve gerçek inananların dışında tüm insanlar ona hayran kalacaklardır. 28

Deccal’in kötülükleri doruğuna ulaşmışken, Mesih yeryüzüne inecek ve Mesih karşıtını yok edecek, sonra da gerçek İslam dinini kuracaktır. Muhammed, çok rağbet gören hadislerden birinde şöyle der: “Meryem oğlu İsa çok yakında adil bir yönetici olarak aranıza inecektir; çarmıhı kıracak ve domuzları öldürecek ve artık cizye (Müslüman olmayanlardan alınan vergi) olmayacaktır. 29 Daha sonra, belirli bir dönemin sonunda İsa’nın kendisinin öleceği ve Muhammed’in ve Medine kentindeki ilk iki Müslüman Halifenin yanına gömüleceği ileri sürülür. 30 Ama yine de, Sünni Müslümanlar’ın çoğunluğunun İsa’nın ikinci gelişine ve kıyamet gününde dünyanın kurtarıcısı olarak sahip olduğu role inanmalarına rağmen, Şii Müslümanlar’ının çoğunluğu, bu kurtarıcı figürünü İsa olarak değil, Mehdi (“tanrısal-rehberliğe sahip kişi”) olarak tanımlarlar. Şii geleneğine göre Mehdi mucizevi bir şekilde ortadan yok olan ve bir gün yeryüzünde adaleti kurmak için yeniden ortaya çıkacak olan on ikinci İmam (Muhammed’in ardılı ve atası) olarak görülür. 31

Temelini Kuran’dan alan son zamanlara ait sık sık söz edilen bir diğer belirti Ye’cüc ve Me’cüc’lerin (Gog ve Magog) [18:92-98; 21:96-97] ortaya çıkmalarıdır. Muhammed Khouj, bu konu ile ilgili şu düşünceyi aktarır: “Allah’ın buyruğu üzerine Ye’cüc ve Me’cüc adlı kavimler İsa’nın yeryüzüne ineceği zamanda kapatıldıkları yerden salıverileceklerdir.” 32 Ye’cüc ve Me’cüclerin kesin doğaları ve Mesih karşıtı ile olan ilişkileri ile ilgili olarak bir karara varmak zordur. Ama pek çok kişinin onlar ile ilgili inancı şudur: Ye’cüc ve Me’cücler son zamanlarda sayıları çok artacak olan ve yeryüzüne yıkım getirecek olan ve güçlü insani varlıklardan oluşan iki kavimdir. Bir peygamberlik hadisi Tanrı’nın, onları belirlenen bir zamanda solucan ve kurt belası ile yok edeceğini ileri sürer. 33

Şu ana kadar üzerinde durduğumuz belirtilerden anladığımız kadarı ile, Müslüman teologlar tarafından yukarıda sıralanan olayların uygun bir kronolojik sırasını yapmak için fazla çaba harcanmadığı aşikâr gibi görünür. Ama tüm belirtiler yerine geldikten sonra tüm insanlığın genel dirilişi için bir hazırlık olarak bu üçüncü aşama kozmik yapının nihai yok oluşu ile son bulacaktır dersek güvenilir bir ifade kullanmış oluruz.

Tüm İnsanlığın Dirilişi

Smith ve Hattat’ın belirttikleri gibi, “Belki de ölümden sonraki yaşam ile ilgili olayların tümü içinde bu dram ve heyecan uyandıran bu boru sesleri dönemi ile kıyaslanabilecek başka hiçbir olay mevcut değildir.” 34 Kuran, bu olay ile ilgili olarak şunları söyler (69:13-16): “Sur’a bir defa üfürülünce, yeryüzü ve dağlar kaldırılıp birbirine bir çarptırılınca, işte o gün olacak olmuş (kıyamet kopmuş)tur. Gök de yarılmış ve artık o gün o da çökmeye yüz tutmuştur.” Aynı zamanda 39:68 ayetinde şu satırları okuruz: “Sur’a üflenir ve Allah’ın dilediği kimseler dışında göklerdeki herkes ve yerdeki herkes ölür. Sonra ona bir daha üflenir, bir de bakarsın onlar kalkmış bekliyorlar.”

İslam sünneti, Ölüm meleğini ya da İsrafil’i Tanrı’nın verdiği izin üzerine son boruyu üfleyecek melek olarak tanımlar. Yukarıda belirtilen Kuran ayetleri hakkında yorum yapan Muhammed Khouj bu konu ile ilgili olarak şunları yazar: “Yerde ya da gökte yaşayan, Allah’ın ölmesini istediği her yaratık, ilk üflenen boru ile ölecektir. Boru ikinci kez üflendiği zaman, Allah yaratılışın başlangıcından yaşamın son anına kadar ölmüş olan herkesi diriltecektir.” 35 Çeşitli Kuran metinlerini temel alan bazı klasik yazarlar Tanrı’nın yüzünün dışında var olan her şeyin yok olacağını beyan ederler (28:88; 55:26-27) ve bu beyanlarında öylesine ileri giderler ki, ölüm meleğinin kendisi dahil olmak üzere tüm meleklerin Tanrı’nın tekliğinin (tevhid) yüceltilebilmesi için öleceklerini dahi söylerler. 36 Bilinmeyen bir “zaman” döneminden sonra Tanrı, diriliş borusunu üfleyecek olan İsrafil’den başlayarak tüm ölüleri diriltecektir. 37

Bedensel diriliş gerçeği, Muhammed’in ilk vaazlarının köşe taşıdır. Peygamber, çeşitli durumlarda bedensel dirilişe olan inancı nedeni ile alaya maruz kalmış, ama bu konu ile ilgili inancından kesinlikle dönmemiştir. “Gökleri ve yeri yaratan ve onları yaratmaktan yorulmayan Allah’ın, ölüleri diriltmeye gücünün yeteceğini görmediler mi? Evet şüphesiz O, her şeye hakkı ile gücü yetendir” (46:33). Kuran, insanın, Tanrı’nın gücüne inanmayışını azarlar ve şöyle der: “Bir de kendi yaratılışını unutarak bize bir örnek getirdi. Dedi ki: ‘Çürümüşlerken kemikleri kim diriltecek?’ De ki: ‘Onları ilk defa var eden diriltecektir. O, her yaratılmışı hakkı ile bilendir’” (36:78-79).

Müslümanlar’a göre, Tanrı, her bireyin bedenini her kişinin çürümeyen tohumundan orijinal biçimi ile yeniden yaratacak ve sonra her canı ait olduğu bedene ekleyecektir. Diriltilen kadın ya da erkek herkesin çok kısa bir zaman önce öldüğü duygusuna kapılacağına inanılır. 38

Tüm insanlık diriltildikten sonra, Tanrı’nın tahtının önünde bir araya gelerek toplanacaktır. Bazı hadisler bu konu hakkında şunları yazarlar: “Herkes, ayakkabısız, çıplak ve sünnetsiz olarak”, yaratıcısının önünde mutlak bir güçsüzlük içinde toplanacaktır. 39 Dirilişten sonra, “Bireye, geçmişteki hataları nedeni ile yakında kendisine verilecek olan karşılık üzerinde düşünüp taşınması için yeterince fırsat tanınacağı söylenir. Tüm bu süreç, toplanma yerinin dehşeti [el-mahşer] ya da Tanrı’nın önünde durma zamanı [el-makuf] olarak adlandırılan bir yerde son bulur.” 40

Tüm Kuran’da insani varlıklar ve Yaratıcıları arasındaki bu korkunç karşılaşma hakkında pek çok referansa yer verilmiştir. İnanmayanların yazgısının ne olacağına ilişkin şunları okuruz: “De ki, ‘Evet, hem de siz aşağılanmış kimseler olarak (diriltileceksiniz).’ O ancak şiddetli bir sesten (ikinci sur –boru– üfürülüşü) ibarettir. Bir de bakarsın ki onlar (diriltilmiş hazır) beklemektedirler. Şöyle diyecekler: ‘Vay başımıza gelene! Bu beklenen ceza günüdür.’ Onlara, ‘İşte bu, yalanlamakta olduğunuz hüküm ve ayırım günüdür’ (37:18-21). “Ama en büyük korku bile inananları tasalandırmaz ve melekler onları, ‘İşte bu, size vaat edilen (mutlu) gününüzdür’ diyerek karşılarlar” (21:103). 80:33-42 ayetlerinde, her iki grup arasında yapılan bir diğer kıyaslamaya yer verilir:

Kişinin kardeşinden, annesinden, babasından, eşinden ve çocuklarından kaçacağı gün, kulakları sağır edercesine şiddetli ses geldiği vakit, işte o gün onlardan herktesin kendini meşgul edecek bir işi vardır. O gün bir takım yüzler vardır ki pırıl pırıl parlarlar, gülerler, sevinirler. O gün nice yüzler vardır ki, toz toprak içindedirler. Onları bir siyahlık bürür. İşte onlar, kafirlerdir, günaha dalanlardır (aynı zamanda bakınız 74:9-10; 75: 35-39; 78:40).

Sonunda, bazı kişilerin elli bin yıl, ve bazılarının bin yıl olduğunu (32:5 ayeti temel alınarak) ileri sürdükleri belirli bir zaman geçtikten sonra (70:4 ayeti temel alınarak), herkesin “hayranlık duyarak secde etmesi gerektiği” (68:42) buyruğu verilecektir. Ve Kuran, inanmayanların secde edemeyeceklerini söylerken, hadisler, inananların memnuniyet ile secde edeceklerini ve hesap verme anı için gerekli aşamanın hazırlanacağını onaylar.

Hesap Verme Günü

“Tanrı, insanları Huzuruna topladığı zaman, onları mutlak adaleti esas alarak yargılamaya başlayacaktır. Niyetleri ve arzuları dahil olmak üzere bir kişinin yaptığı her şeyin hesabı o gün sorulacaktır. O an geldiği zaman, hiç kimse bir diğerine yardım edemeyecektir, çünkü o kişi hakkında o anda konuşacak olan kişinin eylemleri ve niyeti olacaktır.” 41 Bu satırlar, çağdaş ve dini inançlarına sadık bir Müslüman yazar olan Muhammed Khouj tarafından yazılmıştır. Khouj, satırlarına şunları ekler: “Her bireyin iki meleği vardır – sağında duran iyi işlerini, solunda duran ise kötü işlerini kaydeder. Allah’ın buyrukları aracılığı ile bu melekler, her insani varlığın, tek tek her eylemini ve niyetini titizlik ile kaydederler.” 42 Khouj’un yorumları, insanlığı yargılayan Tanrı’nın mutlak adaleti konusunda bizi emin kılan pek çok Kuran bölümleri ve her bireyin kendi yersel yaşamındaki kayıtları temel alınarak yargılandığına ilişkin gerçek üzerine bina edilmişlerdir.

Örneğin, 18:49 ayeti, “Kitap ortaya konur. Suçluları, kitabın içindekilerden korkuya kapılmış görürsün, ‘Eyvah bize! Bu nasıl bir kitaptır ki küçük büyük hiçbir şey bırakmadan hepsini sayıp dökmüş!’ derler. Onlar bütün yaptıklarını karşılarında bulurlar. Senin Rab’bin hiç kimseye zulmetmez.” Ve 17:13-14 ayetleri bu ifadeyi kabul ederler: “Her insanın amelini (işini) boynuna yükledik. Kıyamet günü kendisine, açılmış olarak karşılaşacağı bir kitap çıkaracağız. ‘Oku kitabını! Bugün hesap sorucu olarak sana nefsin yeter’ denilecektir.”

Ameller Kitabına ek ve bireyin iman ve eylemine bir tanık olarak Kuran aynı zamanda peygamberlerin, inanmayanlara ve ümmetlerinin inananlarına karşı (16:89) yaptıkları tanıklıktan da söz eder. Bireyin geçmişteki eylemleri ile ilgili bir başka tanıklık kişinin kendi bedeninin kısımları hakkında olacaktır. “O gün biz onların ağızlarını mühürleriz. Elleri bize konuşur, ayakları da bize şahitlik eder” (36:65).

Kuran’ın düşüncesine göre, tanrısal adalet süreci, bir terazi (mizan) aracılığı ile yerine gelir; bu terazi bireyin kötü işlerini iyi işlerine karşı dengelemek için kullanılır. “Artık kimin tartıları ağır gelirse, işte onlar kurtuluşa erenlerin ta kendileridir. Kimlerin de tartıları hafif gelirse, işte onlar da kendilerini ziyana uğratanların ta kendileridir. Onlar cehennemde ebedi kalacaklardır” (23:102-3). Tanrısal kararın sonucu bireye bildirilir; bu konu 69:18-31 ayetlerinde tanımlanır:

O gün (hesap için Allah’a) arz olunursunuz. Hiçbir sırınız gizli kalmaz. İşte o vakit, kitabı kendisine sağdan verilen kimse der ki: “Gelin, kitabımı okuyun!” “Çünkü ben, hesabım ile karşılaşacağımı zaten biliyordum.” Artık o, hoşnut bir hayat içindedir. Kitabı kendisine sol tarafından verilen ise şöyle der: “Keşke kitabım bana verilmeseydi.” “Hesabımın ne olduğunu da bileseydim.” “Keşke ölüm her şeyi bitirseydi.” “Malım bana hiçbir yarar sağlamadı.” “Saltanatım da yok olup gitti.” Allah şöyle der: “Onu yakalayıp bağlayın. Sonra onu cehenneme atın.”

Yargı sürecinin son aşaması, cehennemin üzerinde bulunan sırat köprüsünün geçilmesidir. Kuran’da bu köprü ile ilgili belirtilen re­feranslar, oldukça belirsiz referanslardır (36:66; 37-24), ama alışıldığı gibi, hadisler bu nihai süreç ile ilgili tüm ayrıntıları sağlamıştır. Muhammed Khouj, şu iddiada bulunur: “Allah, insanları yargıladıktan ve onları sınıflara ayırdıktan sonra bir sırat köprüsü kuracaktır. Sırat köprüsünün kenarı, bir saç telini kesecek kadar keskin ve kızgın kömürden daha sıcak olacaktır. Sonra, insanlardan sırat köprüsünün üstünden geçmeleri istenecektir.” Elbette, “kişi, inançlarına ne kadar adanmış ve ne kadar bağlı ise, bu sırat köprüsünden o kadar kolay geçecektir. Bazılarının geçişi şimşeği, bazılarının geçişi rüzgârı andıracak, diğerlerinin geçişi ise, yağan bir yağmura benzeyecek ve bazıları da bir at kadar hızlı bir şekilde bu köprüden geçeceklerdir. Sona kalanlar ise sürünerek geçecek olanlardır.” 43

Yargılandıkları zaman mahkum olan kişiler, sadık kişilerin aksine köprüden geçmeyi başaramayacaklar ve cehennem çukuruna düşeceklerdir. Smith ve Haddat, bu köprünün önemi hakkında şu yorumu yaparlar: “Bu terimin (sırat) sembolik anlamı oldukça zengindir: Bu terimin Kuran’da tüm sadıkların uygun ve düzenli işlerini temsil etmek için sürekli olarak kullanılıyor olması tamamen yerinde bir olgudur, doğru yolun çok daha belirgin bir anlamda ifade edilmesi gerekir; her bireyin izlemiş olduğu yolun derecesini tayin eden süreç içindeki son şekil ortaya konulmalıdır.” Ve “İslam düşüncesine göre sırat herhangi bir bireyin konu ile ilgili çabasını denemekten ziyade yargının doğruluğunu ispat etmenin bir başka aracı olarak işlev görür.” 44

Cennette ya da cehennemdeki sonsuz varoluş hakkındaki İslam görüşünü gözden geçirmeden önce, aynı zamanda bu noktada önemli olan, aracılığın ve aracılık etmenin kurtuluş elde etme konusundaki rolünün rağbet gören İslam anlayışını da kısaca tartışmamız gerektiğidir. Daha önce 4. Bölümde sözünü ettiğimiz gibi, rağbet gören İslam’ın büyük bölümünde Muhammed’in bir elçi olarak üstlendiği peygamberlik görevi, bir aracı (şefaatçi) olarak üstlendiği rolü ile yakından bağlantılıdır. 45

Son olayların düzenlenişi ile ilgili olarak Muhammed’in yapacağı aracılığın kesin zamanı tartışmalı bir konudur. Bazı kayıtlara göre, Muhammed’in aracılığının sırat köprüsünden geçmeden önce, bazılarına göre ise sırat köprüsünden geçtikten sonra gerçekleşeceği ileri sürülür. Peygamberin aracılığı hakkında anlatılan, en sevilen öykülerden biri El-Gazali’ye aittir; El-Gazali, bu olayın zamanını daha önceye, borular üflendikten sonraki zamana ait olarak görür:

Bu öyküye göre, bin yıldır yargı için bekleyen Müslümanlar Tanrı ile aralarında aracılık yapacak peygamberlerden birini sabırsızlık ile beklerler. Bu amaç ile bir peygamberden öbürüne koştururlar, ama peygamberlerden her biri yaşamlarındaki bazı belirli sorunlar ya da günahlar nedeni ile onları reddetmek zorunda kalırlar: Adem yasak ağacın meyvesinden yediği, Nuh, halkı boğulmak üzereyken onlardan çok kendisi ile ilgilendiği, İbrahim, Tanrı’nın sözleri ile ilgili olarak halkı ile tartıştığı, Musa bir adam öldürdüğü ve İsa’ya ve annesine tanrılar olarak tapıldığı için kendilerine gelenleri reddetmek zorunda kalırlar. Sonunda Müslümanlar Muhammed’e giderler ve Peygamber onlara şunu söyler: “Aradığınız peygamber benim! Tanrı’nın, istediği, seçtiği kişilere, izin verdiği sürece [aracılık edecek olan] doğru kişi benim!” Peygamber Tanrı’nın çadırlarına doğru hareket eder ve aracılık etme talebinde bulunur ve kendisine aracılık etmesi için izin verilir. Perdeler kalkar, peygamber bin yıl secdeye kapanır, Tanrı’yı över ve Tahtın kendisi peygambere övgüde bulunarak titrer. 46

Muhammed’e yalnızca aracılık etmesi için izin verilmemiştir, ama onun aracılığı öylesine etkilidir ki, başlangıçta cehennem yargısına uğramış olan kişilerin çoğu bile cehennemden çıkartılır ve cennete alınırlar. 47 Böylelikle rağbet gören inanç şudur: En günahkâr kişi, Muhammed’in aracılığı ile ve Tanrı’nın merhameti sayesinde son saatte kurtulacaktır. Hakim olan düşünce, Tanrı’nın tevhid özelliğinin (tekliğinin) aleyhinde bulunarak en kötü günahı işlemiş olan müşrikler dışında herkes kurtulma olasılığına sahiptir. Ama elbette Muhammed’e aracılık eden olarak verilen öneme rağmen, bir kişinin cehennemden kurtulabilmesi yalnızca Tanrı’nın merhameti aracılığı ile mümkün olur. El-Subki şöyle der: “Tanrı, tanıklığı (kelime-i şehadeti) söyleyen herkesi ateşten çıkartacaktır ve kafirlerden (inanmayanlardan) hiç kimse kurtulmayacaktır.” 48

Cennet ve Cehennem

Kuran şu konuyu sürekli vurgular: “Her bireyin yargı gününde iki seçeneği olacaktır: Bahçenin mutluluğu ya da cehennemin işkencesi.” 49 Sırat köprüsünden başarı ile geçen kişiler cennete girerler ve köprüden düşenler cehennem çukuruna atılırlar. Cehennemin işkenceleri ile ilgili olarak, Kuran şu beyanda bulunur: “Ziyafet olarak bu mu daha hayırlı, yoksa zakkum ağacı mı? Onun meyveleri sanki şeytanların kafalarıdır.” Sonra şöyle devam eder: “Sonra onlar için bunun üstüne kaynar sudan karışık bir içecek vardır. Sonra onların dönüşleri mutlaka cehennemedir” (37:62-68).

Ayrıca inanmayanlar “Bu ateş onları uzak bir mesafeden görünce onun müthiş kaynamasını ve uğultusunu işitirler. Elleri boyunlarına bağlanmış, çatılmış olarak cehennemin daracık bir yerine atıldıkları zaman orada, yok olup gitmeyi isterler” (25:12-13). Ayrıca tüm bunlara ek olarak “kaynar su arasında gider gelirler” (55:44), “Onlar, iliklere işleyen bir ateş ve bir kaynar su içindedirler. Ne serin ve ne de yararlı olan zifiri bir gölge içinde!..” (56:42-43). “Oraya atıldıklarında, onun kaynarken çıkardığı korkunç uğultuyu işitirler. Neredeyse cehennem öfkeden çatlayacaktır! Oraya her bir topluluk atıldıkça oranın bekçileri onlara, ‘Size bir uyarıcı gelmemiş miydi?’ diye sorarlar” (67:7-8). Cehennemdeki kişiler mutsuzdur, orada şiddetli bir soluyuşları vardır (11: 106). Derileri yanıp döküldükçe, azabı tatmaları için onların derileri yenilenecektir (4:56). Orada kendilerine irinli su içirilecektir. Her yandan ölüm gelecek ama ölemeyeceklerdir (14:16-17). Kitabı kendisine sol taraftan verilen uzunluğu yetmiş arşın olan zincire vurulacak (69:30-32), Gömlekleri katrandan olacak, yüzlerini de ateş bürüyecektir (14:50). Başlarının üstünden kaynar su dökülecek, karınlarının içindekileri ve derilerini eritecek ve cehennemden ya da o ızdırap­tan çıkmak istedikleri takdirde, oraya geri döndürüleceklerdir (22:19-21). 50

Kuran’da genellikle “Naim Cennetleri” (37:43) olarak ifade edilen cennet bahçeleri inananların, yüreklerinin diledikleri her şeyi bulacakları bir yerdir.” 51 İnsanlar cennette koltuklar üzerinde karşılıklı olarak otururlar. Etraflarında cennet pınarından doldurulmuş, berrak ve içenlere lezzet veren kadehler dolaştırılır. Onda baş döndürme özelliği yoktur. Onlar, onu içmek ile sarhoş da olmazlar” (37:43-47). Sadık kalanlara genç ve güzel kadınların eşlik edeceklerine dair vaatte de bulunulur (37:48). “Onlara, ‘Dünyada yapmakta olduklarınızın karşılığında, sıra sıra dizilmiş koltuklara dayanarak afiyetle yiyin için’ denir. Biz, onlara, iri gözlü güzel hurileri eş olarak vermişizdir” (52:19-20; aynı zamanda 56:22; 55:72; 44:54). Hallerinden hoşnutturlar, huzur ve güvenlik içindedirler. Ahmakça konuşmalar, boş sözler dinlemez ve kötü tecrübeler yaşamazlar, yalnızca huzurun tadını çıkarırlar. Asla ölüm tatmayacaklardır. “Nazik konuşmalar işitecekler, hoş gölgelik yerlerde oturacaklar ve canları ne zaman isterse istedikleri meyveyi, serin içkileri ve diledikleri etleri yiyeceklerdir. Cennet pınarından doldurulmuş, berrak ve lezzetli içki (parlayan bir ırmaktan lezzetli şarap –Kevser şarabı)– içecekler ve bu şarabın baş döndürme özelliği olmadığı için onu içtikleri zaman sarhoş da olmayacaklardır” (37:45-47). Sadık olanların etrafında hizmetlerine verilmiş, kabuğunda saklı inci gibi gençler dolaşırlar. Ebediyen genç kalan uşaklar, oların etrafında; içmekle başlarının dönemeyeceği ve sarhoş olmayacakları, cennet pınarından doldurulmuş sürahileri, ibrikleri ve kadehleri, beğendikleri meyveleri ve arzu ettikleri kuş etlerini dolaştırırlar. Üstlerinde ince ve kalın ipekten yeşil elbiseler vardır. Gümüş bilezikler ile süsleneceklerdir. Rableri onlara tertemiz bir içecek içirecektir (52:24; 56:17; 76:19). 52

Ama yine de bu bölümde göksel zevklerin hepsi tanımlanmaz. Aynı zamanda yukarıdaki tanımlamalardan daha büyük olan ruhsal bir sevinç konusunda da referanslar mevcuttur. Örneğin, 9:72’de şunları okuruz: “Allah, mü’min erkeklere ve mü’min kadınlara, ebedi olarak kalacakları, içinden ırmaklar akan cennetler ve Adn cennetlerinde çok güzel köşkler vaat etti. Allah’ın rızası ise, bunların hepsinden daha büyüktür. İşte bu büyük başarıdır.”

Kuran’ın, cennet ve cehennem ile ilgili portresini tartışırken Müslümanlar’ın kendilerinin bu öyküleri genelde nasıl anladıkları konusuna işaret etmek önemlidir. Smith ve Hattat bu konu hakkında şunları yazarlar:

İslam ümmeti, gelecek olan yaşamda verilecek ödüller ve cezalar hakkındaki konuların birebir anlamları ile anlaşıp anlaşılamayacakları konusunda çeşitli yorumlar öne sürmüştür. Tüm bu yorumlar arasında en baskın olan anlayış, nihai karşılığın bedensel doğası, fiziksel işkence ve zevk gerçekliğinin olumlu onayıdır, ama buna rağmen bu görüş genelde gelecekteki dünyanın gerçekliklerinin bu dünyanın gerçeklikleri ile aynı olacakları konusunda ısrarlı değildir. Fiziksel karşılık nihai anlamda kesinlikle mevcut olmasına rağmen genellikle şimdi kavrayabildiğimizin ötesinde bir gerçekliğe sahip olarak anlaşılır. Bu anlayış aslında bila kayf (tam olarak nasıl olduğunu anlayamadan) Aş’ari ilkesinin bir başka uygulamasıdır. 53

Yukarıdaki ifadenin desteklenmesi konusunda Muhammed Khouj, tipik bir örnek teşkil eder. Bu yaşamdan sonrasına geleneksel İslam anlayışı ile oldukça birebir yaklaşıma sahip gibi görünen, dini inançlarına sadık, çağdaş bir Müslüman olmasına rağmen, şöyle yazar: “Allah, süt, bal ve şaraptan söz ettiği zaman, bu sözcükleri yoğun bir güzellik resmi akla getirmek için kullanır. İnananlara eşlik edecek olan güzel bayanları ve yakışıklı beyleri de kolayca anlayabileceğimiz bir dil ile betimler. Bu tanımlar aslında cennette olan kişilerin sonsuz mutluluğunun önemini ifade ederler.” 54

Bu durum, Müslümanlar arasında birebir çeviri yapan kişilerin cennette sürekli olarak hizmetlerinde bulunacak olan güzel hurilere inanmadıkları anlamına gelmez. Yalnızca, Kuran’ın bazı tanımlarının tamamen sembolik oldukları ve gerçek anlamlarının ancak inananlar cennete girdikleri zaman bilinebileceği olasılığının var olduğunu göstermek içindir. Bu geleneksel tutum içindeki kişilerin yanı sıra cennet ile ilgili tüm fiziksel tanımları reddeden ve bu tanımları bütünüyle ruhsal terimler olarak anlayan Müslümanlar de mevcuttur. 55

Cennet ve cehennemin sürekliliği hakkında Müslümanlar’ın hepsi cennette mutluluğun sonsuza kadar süreceği konusunda hemfikirdirler. Kuran’ın kendisi inananlara, cennetin sonsuza kadar süreceği konusunda güvence verir (3:198; 4:57; 50:34; 25:15). Ama cehennemde kaybolanların sürekliliği hakkında herkesin uyum sağladığı tek bir fikir mevcut değildir. Kuran, sonsuzluğun cezası ve işkencesi hakkında konuşur ve ateşi ve cehennemin kendisini sonsuz olarak tanımlar (10:52; 32:14; 41:28; 43:74). Dini inançlarına sadık Müslümanlar’ın çoğunluğu cehennemin sonsuzluğunu bu tanıklığı temel alarak kabul eder. Diğer yandan, lanetlenen kişilerin ateşte uzun bir süre ya da Tanrı ateşte ne kadar kalmalarını isterse o kadar kalacaklarını belirleyen 78:23, 11:107 ve 6:128 gibi bölümlerin temel alınması sonucu, pek çok çağdaş Müslüman cehennem cezasının sonsuza kadar sürmeyeceğine ilişkin olasılığa yer verdiğine inanırlar. 56

İslam’ın Kurtuluş Öğretişi

Kuran, inananlar için cennet mutluluğu ve inanmayanlar için söz konusu olan felaketin gerçeklikleri hakkında vurgulama yapar, Kuran’ın cenneti kazanma ve cehennemden kaçınma konuları hakkında aşikâr bir ifade kullanması gerektiği doğal bir durumdur. Burada tartışılacak olan konular sonsuz öneme ve çağrıya sahip olan konulardır.

Kurtuluşun Doğası

Daha önce (Bölüm 2’de) belirtmiş olduğumuz gibi, insan hakkındaki İslam görüşü, ilk günahı ve yoksunluğu kabul etmez. İnsanın temel sorununun genelde, Tanrı’ya karşı isyan etmiş olması olarak görülmez, insanın temel sorunu doğasında var olan zayıflığı ve unutkanlığıdır. Bu yüzden, kurtuluş ile ilgili İslam görüşü, bu öğretiş ile ilgili Hristiyan görüşünden temelde farklı bir biçime sahiptir. Kateregga bu konu ile ilgili şu görüşünü bildirir: “İslam, insanın kurtarılmaya ihtiyacı olduğuna inanan Hristiyan kanaatini paylaşmaz. Mesih’in insanları kurtarmak için kendini feda ederek ölmesi hakkındaki Hristiyan inancı, insanın temelde daima iyi olduğu, Tanrı’nın, isteğini yerine getiren kişileri sevdiği ve bağışladığına ilişkin İslam inancı ile bağdaşmaz.” 57 Hasan Aksar adlı bir başka Müslüman yazar, şunu belirtir: “İslam’da ilkesel olarak tövbe etmek gibi bir konu yoktur, yalnızca yenilenme, bir geri dönüş, bir hatırlama söz konusudur… Bu yeryüzündeki en büyük meydan okuma tek bir Tanrı olduğunu ortaya koymak değildir.” 58 Avrupalı, İslam yanlısı Stanton, şu gözlemde bulunur: “Kuran’da sözü edilen günah, insan doğasının lekelenmesi anlamında değildir, yalnızca, insanın zayıflığı nedeni ile yanlış eylemlere duyduğu eğilimdir. İslam’da kurtuluş kavramı, yeniden doğma unsurunu kapsamaz.” 59 Böylelikle İslam’daki kurtuluş, yalnızca ölümden sonra tecrübe edilen, gelecekteki bir durumdan ibarettir. Geçmişteki günahlardan ve cehennemden kurtuluşu kapsar ve böylece Tanrı’nın hoşnutluğu ve cennete kabul edilme kazanılır.

Kurtuluş İçin Gerekenler

Muhammed Abül Kazım adlı Müslüman teolog, Salvation of the Soul and Islamic Devotions (Kurtuluş ve İslam İbadetleri) adlı kitabında, şunları yazar: “Kuran, bu dünyadan sonraki yaşamda insanın kurtuluşu için, inanç ya da imanın (iman) ve iyi işlerin (amel) gerekli olduğunu öğretir: kurtuluş, iman ve amel olmadan elde edilemez.” 60 5:9 ayetini, bu ifadeyi destekleyen, temsil edici bir örnek olarak değerlendirebiliriz: “Allah, iman edip salih ameller işleyenler hakkında, ‘Onlar için bir bağışlama ve büyük bir mükafat vardır’ diye vaatte bulunmuştur.”

Kazım, kurtaran imanı neyin oluşturduğu hakkında şu iddiada bulunur: “Kuran’da ve Sünnet’te öğretilen iman anlaşılması çok kolay bir olgudur ve kişinin içinde biçim alması zor değildir; Kuran ve Sünnet’te öğretilen imanın anlaşılması, Üçlü Birlik, günah, kefaret ve benzeri konuları içeren Hristiyanlıktaki iman öğretişini anlamaktan daha kolaydır.” İslam’daki iman öğretişi Hristiyan­lıktaki iman öğretişinin aksine, “üç temel unsura sahiptir – bu unsurlar öylesine önemli bir temel oluştururlar ki, herhangi birinin eksikliği durumunda, imanın, bir bütün olarak varoluşu inkâr edilmiş olur... Kurtuluş için üç unsurun tümü gereklidir.” 61 Bu unsurlar şunlardır: “Tanrı’nın tek olduğuna inanmak, Muhammed’in peygamber olduğuna inanmak ve ölümden sonra bir yaşam olduğuna inanmak.” 62 Muhammed’in peygamberliği ile ilgili olarak bireyin inanması gereken şudur: “Muhammed, son peygamberdir. Tanrı’nın daha önce gönderdiği her peygamber belirli bir halk için gönderildi, ama Muhammed dünyada, Kıyamet Gününe kadar var olacak olan tüm insanlar için gönderildi.” 63 Bu imanın ilk iki kısmı, İslam’da çok iyi bilinen kelime-i şehadet ya da iman ikrarını biçimlendirirler. “Şehadet imanın öylesine elzem bir kısmıdır ki, genelde, geri kalan kısımlar olmaksızın iman olarak bilinir.” 64 Ama gelecekteki yaşama inanmak da aynı derecede elzemdir. “Gelecekteki yaşamın fiziksel doğası Kuran’da ve Sünnet’te öylesine güçlü vurgulanır ki, gelecekteki yaşamın inkâr edilmesi, sonsuz lanete neden olan küfür olarak düşünülür.” 65

Kazım, İslam inancının temel içeriklerine doğru ve eksiksiz olarak işaret eder, ama geleneksel Müslüman teologlar İslam imanını aşağıda belirtilen beş ya da altı sınıf olarak açıkça beyan etmişlerdir. Rauf, bu konuda şunu yazar: “İman, inancı şu unsurlar ile şekillendirir: Tanrı ve Tanrı’nın nitelikleri, peygamberler ve erdemleri, melekler, kutsal kitaplar, diriliş günü, ve Kader, yani, dünyada olup biten her şeyi Tanrı buyurur.” Rauf, yazdıklarına şöyle devam eder: “Her kim, İslam imanının bu altı kısmına inanırsa, Mü’min (inanan) olarak adlandırılır; ve her kim bu kısımları ya da bu kısımlardan herhangi birini inkâr ederse, kafir (inanmayan) olarak adlandırılır.” 66 Bazı Müslümanlar, Kader’i, bir iman unsuru olarak düşünmezler ve bu nedenle, imanın yalnızca beş unsurunu kabul ederler.

Yukarıdaki sınıflandırmalara tekabül eden benzer sınıflandırmalar vardır, bu sınıflandırmalar Müslüman’dan, kurtuluş elde etmesi için talep edilen iyi işler ile ilgilidirler. İslam’ın beş şartı ikrar, namaz kılma, oruç tutma, sadaka verme ve Mekke’ye hac için gitme gibi ifadeleri içerir (Ek 2’ye bakınız). Bireyin bedeni sağlıklı ise ve yolculuğu yerine getirebilecek kadar güçlü ise, hac ziyaretini yaşamı boyunca en az bir kere yerine getirmesi gerekir. Bazı Müslümanlar, İslam’ın altıncı bir şartı olarak (Bölüm 8 ve Ek 5’e bakınız) Tanrı adına kutsal bir savaşın çabası şeklinde gördükleri cihad’ı da bir iman unsuru kabul ederler.

Bu eylemlerin –dua en önemli unsur olarak– yerine getirilmesi, kurtuluş elde etmek için son derece gereklidir. 67 Kateregga bu konuda şunları yazar: “Yalnızca inanmak yeterli değildir. İnsan, İslam inancı tarafından kendisinden talep edilen tüm görevleri uygulamalı olarak yerine getirmek zorundadır. İbadet’ini (adan­mış tapınma) yapması gerekir… Tapınmaya, Tanrı ve tüm diğer iyi işler tarafından buyurulan tüm öncelikli görevleri yerine getirmek dahildir.” 68 Kazım, kurtuluşun, bu iyi eylemlerin uygun ve düzgün bir şekilde yerine getirilmelerine bağlı olduğunu vurgular. 69 İşte bu yüzden neredeyse tüm dini el kitapları yukarıda belirtilen tüm dini görevlerin yerine getirilmeleri ile ilgili doğru yol konusunda kılı kırk yaran ayrıntılara girerler. 70 Kazım, bu dini görevler ile ilgili şu fikri ileri sürer:

İslamiyet’teki şartlar, zorunlu olan ve zorunlu olmayan olarak iki türdür. Namaz kılmak, oruç tutmak, sadaka vermek ve Mekke’ye hac yolculuğu zorunlu eylemler olarak kabul edilirler. Namaz günde beş kez yerine getirilmesi gereken bir ibadettir; bundan fazlası zorunlu değildir.  Bir kameri ay olan Ramazan’ın tamamı boyunca oruç tutmak zorunlu bir ibadettir; yılın diğer önemli günlerinde oruç tutmak ise görev dışı görülen bir ibadettir. Dört zorunlu ibadetin ‘kurtarıcı’ çabası, pek çok insanın, bu ibadetlerin mükemmel bir şekilde yerine getirilmesi elbette imkansız olan durumlar içinde bulunmaları nedeniyle hasıl olur... Zorun­lu ibadetlerde yapılan hatalar, bu ibadetlerin fırsat buldukça yerine getirilmeleri aracılığı ile biraz önce sözü edilen zorunlu olmayan ibadetler ile telafi edilebilirler. Yapılan hatalar büyük olduğu takdirde, bu ibadetlerin görev dışı ibadetler olarak yerine getirilmeleri için ciddi bir zorunluluk mevcuttur, aksi takdirde kurtuluş imkansız olacaktır. Eğer yapılan hatalar küçük ise –kutsalların ve münzevilerin durumlarında olduğu gibi– görev dışı olarak zorunlu eylemleri yerine getirmek, kurtuluşun daha yüksek derecesini etkileyecektir. 71

Kazım, ibadet ile ilgili eylemleri zorunlu, talep edilen, vurgulanan, övgüye değer, bir davranış bilgisi konusu ve caiz (müsaade edilebilir) olarak sınıflandırmaya devam eder. Olumsuz tarafta yasa dışı, yasaklanmış, izin verilmeyen ya da caiz olmayan, az hoş görülen ya da hiç hoş görülmeyen eylemler yer alır. 72

Bu yüzden, İslam, tam gerçeği ifade eden bir anlamda, cennetin, inanan kişinin iyi eylemleri aracılığı ile kazanılabileceğini, inanan kişi, dini zorunluluklarını yerine getirme konusunda özenli davrandığı ve hatalarını, yaptığı diğer iyi görevleri aracılığı ile örttüğü takdirde, cenneti elde edebileceğini öğretir. Kuran bu konuda şöyle der: “Artık kimin tartıları ağır gelirse, işte onlar kurtuluşa erenlerin ta kendileridir. Kimlerin de tartıları hafif gelirse, işte onlar da kendilerini ziyana uğratanların ta kendileridir. Onlar cehennemde ebedi kalacaklardır” (23:102-3). Kuran aynı zamanda “Allah’ın rızasını kazanmak için kendilerini feda eden kişilerden (2:207) de söz eder ve “Allah’ın kendisine karşı gelmekten sakınanları (kendisinden korkanları) başarıları sebebi ile kurtarır (çünkü onlar Cenneti kazanmışlardır –hak etmişlerdir–” (39:61). 73

Kateregga bu konu hakkında şunları yazar:

Ebu Hureyra bir hadiste, bir Arap’ın peygambere geldiğini ve ona şöyle dediğini nakleder: ‘Beni öyle iyi bir işe yönlendir ki, onu yaparak cennete girebileyim.’ Peygamber Arap’a şu yanıtı verdi: ‘Tanrı’ya tapın ve O’na eş koşma, namaz kıl, zorunlu zekat’ı (sadaka) öde ve Ramazan ayında oruç tut.’ Arap, peygambere şu karşılığı verdi: ‘Canımı elinde tutan Tanrı’nın aracılığı ile bu söylediklerine hiçbir şey eklemeyeceğim ve onlardan hiçbir şey çıkartmayacağım.’ Arap yanından ayrıldıktan sonra peygamber şöyle dedi: ‘Eğer aranızda, cennet halkı arasında bulunacak olan birini görmek isteyen var ise, bu adama baksın.”

Bu hadisi temel alan Kateregga, şu sonuca varır: “Bu nedenle, eğer herhangi biri zorunlu tüm ibadetlerini, hiçbirini eksik bırakmadan uyguluyorsa, mekanı cennettir. İnsan, cennete girme umuduna uygun ibadet aracılığı ile sahip olabilir.” 74

Müslümanlar için bu durum elbette kurtuluş konusunda Tanrı’nın merhametinin ve bağışlayıcılığının temel bir rol oynadığını inkâr eden bir durum değildir. Kuran, sürekli olarak, Tanrı’nın merhametli, şefkatli ve bağışlayıcı olduğu gerçeğine tanıklık eder. Örneğin, 39:53 ayetinde şunları okuruz: “De ki, ‘Ey kendilerinin aleyhine aşırı giden kullarım! Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Şüphesiz Allah, bütün günahları affeder. Çünkü O, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.” Tanrı’nın, günahkârı yargı gününde kurtaran lütfu, kişinin iyi işlerini çoğalttığı gerçeğinde görülür. İyi bir işin ödülü, olması gerekenden on kez daha fazladır; oysa kötü bir işin cezası, yalnızca kötü işe eşit bir cezadır. İnanan kişinin yaptığı kötülük bile, iyiye dönüştürülür (4:40; 6:160; 25:70). Bir hadise göre Muhammed, “Tanrı’nın merhameti olmaksızın hiç kimse iyi işlerinin erdemi aracılığı ile kurtuluş elde edemez” diyerek bu konudaki düşüncesinde ısrar etti. Ona eşlik edenler, “Ey Tanrı’nın elçisi, bu sözlerin senin için de mi geçerli?” diye sordular. Peygamberin yanıtı şu oldu: “Evet, benim için de geçerli, ben bile iyi işlerimin erdemi aracılığı ile kurtuluş elde edemem. Ama yine de, Tanrı, beni merhameti ile örtecektir.” 75 Tanrı’nın merhameti aynı zamanda şu inanç ile de gösterilir; cehennemde lanetlenmiş olarak bulunan pek çok kişiyi Tanrı belirli bir zaman süresi sonunda cehennemden çıkartacaktır, ama bu kişileri cehennemden çıkartmasının nedeni, onların iyi işleri değil, O’nun yarattığı kişilere duyduğu merhameti sergilemek içindir.

Kurtuluşun Belirsizliği

İslam’da kurtuluş güvencesi mevcut değildir. İslamiyet’in en başından beri hemen hemen tüm Müslümanlar sonsuz yazgılarının ne olacağını düşünerek korkmuşlardır. El-Gazali bizi bu konuda şöyle bilgilendirir:

Ancak yine de tüm atalar inanç ile ilgili kesin bir yanıt vermekten çekindiler ve bu konuda bir karara varıp bunu ilan etmekten aşırı derecede özen göstererek kaçındılar. Bu bağlamda, Sufyan el-Thavri şöyle dedi: “‘Ben Tanrı’nın gözünde bir inananım’ diyen her kişi bir yalancıdır ve ‘Ben gerçekten bir imanlıyım’ diyen kişi ise ortaya yenilik çıkaran biridir.” Bir zamanlar Hasan’a (el-Basri) ‘Sen bir imanlı mısın?’ şeklinde bir soru yöneltildi. Hasan bu soruyu şöyle yanıtladı: ‘Eğer Tanrı isterse.” Bunun üzerine kendisine şöyle dendi: ‘Ey Ebu Said, inancını neden sınırlandırıyorsun?’ O da şöyle karşılık verdi: “‘Evet’ demeye korkuyorum, o zaman Tanrı, ‘Yalan söyledin Hasan’ diyecek. O zaman ben O’nun vereceği cezayı hak etmiş olacağım…” Alkamah’a bir defasında şu soruldu: “Sen bir imanlı mısın?” O da şu yanıtı verdi, “Öyle olduğumu umuyorum. Eğer Tanrı isterse.” 76

Pek çok Müslüman, kurtuluş güvencesinin eksikliğini bir zayıflık olarak değil, sürekli itaati motive edebilecek bir gerçeklik olarak düşünür. Faruki, bu konuda ısrar eder: “İslam görüşüne göre iman etme kararını alan herkes için bu karar çok önemli bile olsa, iman etme kararı kişiye Tanrı’nın gözünde kişisel aklanma garantisi sağlamaz. Yeni başlangıç, kişiye kurtulduğuna dair garanti verecek olan hiçbir şey yapamaz. İslam, “bir insanın yalnızca iman temeline dayanarak dini mutluluk elde edebileceğini inkâr eder. Tanrı’nın gözünde aklanmayı sağlayacak olan yalnızca iyi işler ve iyi eylemlerdir. Erdem ve doğruluk terazisinde kişiler çeşitli konumlar ile meşgul olurlar.” Adalet terazisinin kendisi “sınırsızdır ve Müslümanlar’ın iyi unvanlarını sanki ceplerinde taşırcasına cennete taşımalarının hiçbir anlamı yoktur. Herkes çaba gösterir ve bazı kişiler diğerlerinden daha çok çaba gösterirler… Dinsel aklanma, böylece, Müslümanlar’ın asla kendilerinden hoşnut oldukları bir kesinlik ya da hatta çabuk geçen, fani bir an bile değildir.” 77

Bu durum ile ilgili bir istisna vardır: kişinin bir Cihat’ta (Kutsal Savaş) savaşması. Cihat’ta savaşan adanmış kişi Allah adına böyle bir hizmette bulunduğu takdirde doğrudan cennete girme hakkını elde eder.

Kuran şu beyanda bulunur: “Hicret edenler, yurtlarından çıkarılanlar, yolumda eziyet görenler, savaşanlar ve öldürülenlerin de andolsun, günahlarını elbette örteceğim. Allah katından bir mükafat olmak üzere, onları içinden ırmaklar akan cennetlere koyacağım. Mükafatın en güzeli Allah katındadır” (sure 3:195; 2:25; 3:157-158; 4:57, 95-96; 22:58-59).

Diğer Dinlerde Kurtuluş

Bu bölüme son vermeden önce, kimlerin kurtulacakları konusuna değineceğiz. Daha önce belirtildiği gibi (Bölüm 3), çağdaş pek çok Müslüman, imanı ne çeşit olursa olsun herkesin yaşamında “iyi işler” yapması halinde kurtuluşu elde edebileceğini ileri sürer. Müslümanlar bu iddialarını desteklemek için genellikle 2:11-12 ayetinden aktarma yaparlar:

Bir de; “Yahudi ve Hristiyanlar’dan başkası Cennet’e girmeyecek” dediler. Bu, onların kuruntuları! De ki: “Eğer doğru söyleyenler iseniz (iddianızı ispat edecek) delilinizi getirin. Hayır, öyle değil! Kim ‘ihsan’ derecesine yükselerek özünü Allah’a teslim ederse, onun mükafatı Rabbinin katındadır. Artık onlara korku yoktur, onlar üzülmeyeceklerdir.”

Aynı zamanda 2:62 ayeti şu beyanda bulunur: “Şüphesiz, inananlar (Müslümanlar) ile Yahudiler, Hristiyanlar ve Sabilerden (her grubun kendi şeriatında) ‘Allah’a ve ahiret gününe inanan ve salih ameller işleyenler için Rableri katında mükafat vardır; onlar korkuya uğramayacaklar, mahzun da olmayacaklardır’ (diye hükmedilmiştir).”

Kuran, gerçek inananları, “Allah’a ve O’nun elçilerine inananlar” (4:152) olarak tanımlar. Bu ifadenin olumsuz yanı, 4:150-51 ayetlerinde bize açık bir şekilde belirtilir; ayetler şu beyanda bulunurlar: “Şüphesiz, Allah’ı ve peygamberlerini inkâr edenler, Allah’a inanıp peygamberlerine inanmayarak ayrım yapmak isteyenler, “(Peygamberlerin) kimine inanırız, kimini inkâr ederiz” diyenler ve böylece bu ikisinin (iman ile küfrün) arasında bir yol tutmak isteyenler var ya; işte onlar gerçekten kafirlerdir. Biz de kâfirlere alçaltıcı bir azap hazırlamışızdır.”

Yukarıdaki ayetlerin verdikleri tanıklığa göre, Muhammed’in peygamberliğini reddeden kişi, inanmayan biridir ve kaderi “alçaltıcı bir cezadır.” Bu durum, uygulamalı olarak, İslam sürüsünün dışında kalan dünyanın tüm insanlarını içeren bir durumdur. Bu ölçüt olmadığı takdirde, aynı zamanda Hristiyanlar da “Tanrı, Meryem oğlu Mesih’tir” (5:75) diyen inançları nedeni ile “cehennem Ateşinde” ceza göreceklerdir. İslam’da bağışlanamayan tek günah, Tanrı’nın Birliğini kabul etmemektir. Hristiyanlar bu günah ile suçlu oldukları için ceza görecekleri kesindir. 78

İslam’ın bu anlayışını kabul eden, Muhammed Muhsin Han adlı bir Müslüman bilgin, belirli bazı terimler ile bu inancı kanıtlamak içi girişimde bulunur: Hristiyanlar ve Yahudiler, İslam’a inanmadıkları için şirk koşma gibi bağışlanamaz günahların en büyüğünü işledikleri için suçludurlar. Muhammed Muhsin Han, bu görüşünü Muhammed’in bir hadisi ile destekler: “Peygamber Muhammed şöyle dedi: ‘Beni duymasına rağmen beni ve bana açıklanan kutsal Kuran’ı, sünnetleri kabul etmeyen her Yahudi ya da Hristiyan’ın nihai yeri, Cehennem ateşi olacaktır.’” 79

Budizm ve Hinduizm gibi diğer dünya dinleri de bu ölçüte uymazlar, Tanrı’nın tek ve En Üstün Yaratan olduğuna inanmazlar. Bu nedenle, ortodoks İslam diğer herhangi büyük bir dünya dini kadar eşsizdir. Müslümanlar, Tanrı’nın diğer uluslara bazı zamanlarda peygamberler göndermiş olduğuna inanmalarına rağmen, Muhammed’in gelişi ile kurtuluş yolu yalnızca İslam dini ile mümkün kılınmıştır. Ebul Kazım bu konuya şöyle işaret eder: “Kuran’a göre belirlenen iman, yeryüzünde bulunan, İslamiyet’in başlangıcından Kıyamet gününe kadar, tek tam geçerli imandır. Daha önce açıklanan dinlerin imanları, şimdi, çürümüşlükten tamamen özgür değildirler ve bu yüzden bir kurtuluş aracı olamazlar. …İslam imanı tek, tam geçerli imandır.” 80

Yukarıda belirtilen görüşü kabul eden Muhammed Hamidullah şu iddiada bulunur: “Bir Müslüman Tevrat’a, Mezmurlar’a ve Müjde’ye, Tanrı’nın sözü olarak saygı duyar, ama yine de Tanrı’nın en son söylenen ve en yeni olan sözlerine, yani Kuran’a bağlı kalır. Kim önce gelen yasalara bağlı kalırsa, Yasayı Yapan Kişi tarafından yasayı yerine getiren ve itaatkâr biri olarak görülemez.” 81 Bu tartışmayı 3:85 ayeti ile sonuçlandıralım: “Kim İslam’dan başka bir din ararsa, (bilsin ki o din) ondan kabul edilmeyecek ve o ahirette hüsrana uğrayanlardan olacaktır.”

Sonuç

Şu anda ana İslam öğretişleri ile ilgili yaptığımız incelemeyi bitirmiş bulunuyoruz. Konuya Tanrı ile ilgili bir tartışma ve Tanrı’nın İslam teolojisindeki ana yeri ile girmiştik. Sonra yaratılış hakkındaki İslam öğretişini inceledik, özellikle insan ve insan ile Yaratıcısının arasında var olan ilişki üzerinde durduk. Bu konudan sonra Tanrı’nın insan ile olan ilişkisinin peygamberler zinciri aracılığı ile nasıl birbirine bağlı olduğunu ve peygamberlerin Tanrı tarafından Tanrı’nın isteğini insana iletmeleri ve insana doğru yolda rehberlik etmeleri için nasıl kullanıldıklarını gördük. Daha çok üzerinde durduğumuz konu, Muhammed’in son peygamber olarak kişiliği ve rolü ile Kuran’ın Tanrı’nın insanlığa verdiği son açıklama olan Kuran’ın rolü oldu. Son olarak, insanların yazgısı ile ilgili olarak İslam’ın ne öğrettiğini ve insanların gelecek olan yaşamda kurtulmaları için nasıl davranmaları gerektiğini gördük.

Bundan sonraki bölümlerde İslami öğretişlerin gerçekliği ve yeterliliği ile ilgili sorular üzerinde daha çok zaman geçireceğiz.

Muhammed’in, Tanrı’nın insanlığa tam ve nihai açıklamasını getiren son peygamber olduğuna ilişkin Müslüman inancını daha önce beyan etmiştik (bakınız Bölüm 4). Kuran’ın kendisinin, diğer tüm açıklamaların ve dinlerin önüne geçerek, Tanrı’nın son sözü olduğunu belirttiğine ilişkin gerçek –dünya nüfusunun beşte birinin inandığı, Muhammed’in Tanrı’nın bir peygamberi olduğuna duyulan inanç hakkındaki iddia– bize, bu konuya dikkatimizi vermemizi gerektirir.

Muhammed’in Peygamberlik İddiası
Bir Peygamberin Doğası

Muhammed’in, Tanrı’nın bir peygamberi olduğuna ilişkin iddiasını doğru bir şekilde değerlendirmek için bir peygamber denildiği zaman peygamber sözcüğü ile neyin kast edildiğini yeniden gözden geçirmemiz gerekir. 1 Arapça’da Tanrı’nın elçileri için kullanılan iki temel sözcük vardır. Resul ifadesi, “gönderilen kişi” (Grekçe’deki apostolos sözcüğü gibi) anlamına gelir, ve nebi ifadesi “bilgi taşıyan ve Tanrı’dan gelen haberleri ilan eden kişi” (bu sözcük, İbranice’deki nabi sözcüğüne benzer) demektir. 2

Doğası itibarı ile bir peygamberin yalnızca insani bir varlık olması gerekir, ama peygamberin karakteri kusursuz (ismet) olmalıdır, bunun anlamı peygamberin ya günahsız ya da tüm büyük günah­lardan tamamen uzak olmasıdır. 3 Bir peygamberin görevine gelince, Kuran bu konuda açık ve tek anlamlı ifade kullanır: 16:36 ayetinde şunları okuruz: “Andolsun, biz her ümmete, ‘Allah’a kulluk edin, tağuttan (insanları azdıran, saptıran şeylerin hepsi) kaçının’ diye peygamber gönderdik” (aynı zamanda 40:15 ayetine de bakın).

Tüm peygamberler, tanrısal iradeye boyun eğmek gibi aynı temel mesajı vaaz ettiler, ama buna rağmen Muhammed’in mesajı, farklı görülür; onun mesajının Tanrı’nın insanlığa ilettiği son ve nihai Tanrı sözü olduğuna ve mükemmel bir şekilde yazıldığına ve kusursuz olarak korunduğuna inanılır. Muhammed de kendisini gerçekten “Peygamberlerin Mührü” olarak düşündü (33:40). İyi bilinen bir hadiste Muhammed kendi eşsizliğini şu şekilde belirtir: “Bana bir aylık yolculuk mesafesinde zafer ihsan edildi; ve aracılık (şefaat) etme izni verildi; ben tüm insanlığa gönderildim; ve peygamberler benim gelişim ile birlikte mühürlendiler.” 4

Muhammed için bu nihai açıklama ile ilgili eşsiz iddia Muham­med’in, Tanrı’nın peygamberi olarak İbrahim, Musa, İsa ve diğer­lerinden üstün olduğuna ilişkin kanıt göstermesini gerekli kıldı. İslam dini savunucuları geleneksel olarak Muhammed’in önceki peygamberlerden üstün olduğunu kanıtlamak için pek çok mantık dizisi oluşturdular. Bunlara göre kanıtların başlıcaları şunlardır: 5

1) Eski ve Yeni Antlaşma’ların her ikisi de onun ile ilgili net pey­gamberlikler içerirler; 2) Muhammed’e yapılan peygamberlik çağ­rısının doğasının mucizevi olması; 3) Kuran’ın dilinin ve öğretişi­nin benzersiz oluşu ve bu yüzden yalnızca Kuran’ın, Muham­med’in iddialarının gerçekliğini yeterli olarak kanıtladığı; 4) Mu­hammed’in mucizelerinin En Yüce Olan tarafından vurulan bir mühür oldukları; 5) yaşamının ve karakterinin onun peygamber­lerin sonuncusu ve en büyüğü olduğunu kanıtlamaları. 6

Müslümanların İddiasının Kutsal Kitap Desteği Açısından

Değerlendirilmesi

Muhammed’in, Tanrı tarafından çağrılmış olduğuna inandığı konusunda hiçbir kuşku yoktur. Aynı şekilde, Tanrı’nın ona melek Cebrail aracılığı ile verdiği açıklamalara duyduğu inanç da sarsılmaz gibi görünür. Elbette, tüm düşünen kişilerin bildiği gibi, ne öznel deneyim ne de inanç içtenliği kendi başlarına bu deneyimin doğruluğuna dair bir kanıt teşkil etmezler. Eleştirmenler, Muhammed’in, Tanrı’nın eşsiz peygamberi olduğuna ilişkin iddiayı desteklemek için sunulan kanıtların her birine karşılık vermişlerdir. Düşünebilen herhangi bir Müslüman’ın ya da Müslüman olmayanın konu üzerinde bir karara varmadan önce göz önünde bulundurması gereken pek çok şeye işaret etmişlerdir.

Abdül-Ahad Davud, çok rağbet gören Kutsal Kitap’ta Muhammed adlı kitabında, Kutsal Kitap’ın, peygamber Muhammed’in gelişini önceden bildirdiğini ileri sürer. Ve şu iddiada bulunur: “Muhammed, Antlaşma’nın gerçek objesidir ve onda, yalnızca onda, Eski Antlaşma’daki tüm peygamberlikler, gerçek ve birebir olarak yerine geldiler.” 7 Aynı şekilde, Yeni Antlaşma hakkında da şu iddiada ısrar eder: “Eğer bu Müjdeler İslami ve Teslis Öğretişine İnanmayan bir görüş açısı ile okunmadıkları ve incelenmedikleri takdirde, gerçeğe, gerçek dine ulaşmak kesinlikle imkansızdır.” 8 Abdül-Ahad Davud daha sonra önceden bildirilen peygamberin Mesih değil Muhammed olduğunu bularak Yeni Antlaşma’yı inceler. Şimdi, bu iddiaları desteklemek için Davud’un ve diğer Müslümanlar’ın kullandıkları metinleri gözden geçirelim. 9

Yasa’nın Tekrarı 18:15-18. Tanrı, Musa’ya şu vaadi verdi: “Onlara kardeşleri arasından senin gibi bir peygamber çıkartacağım. Sözlerimi onun ağzından işiteceksiniz. Kendisine buyurduklarımın tümünü onlara bildirecek” (ayet 18). Müslümanlar, bu peygamberliğin Muhammed ile gerçekleştiğine inanırlar, ve iddialarını desteklemek için de Kuran’da yer alan şu ayete işaret ederler: “Yanlarındaki Tevrat’ta ve İncil’de yazılı buldukları Resule, o ümmi (okuma yazma bilmeyen) peygambere” (7:157).

Ama yine de bu peygamberlik, çeşitli nedenlerden ötürü Muhammed için bir referans olamazdı. Çünkü ilk olarak, “kardeşler” ifadesinin, İsrailli kişileri kast ettiği açıktır. Çünkü Yahudi Levili­lere’e aynı bölümde “kardeşleri arasında payı, mülkü ya da mirası olmayacak bir oymak” olacağı söylenir” (ayet 2).

İkinci olarak, “kardeşler” ifadesi, İsraillilerin Arap düşmanlarına değil, İsrail’in kendisine işaret ettiği için, Tanrı neden İsrail için İsrail’in düşmanları arasından bir peygamber çıkartsın?

Üçüncüsü, bu kitabın diğer yerlerinde geçen “kardeşler” ifadesi, aynı zamanda yabancıları değil, İsraillileri kast eder. Tanrı, Yahudiler’e, bir “yabancıyı” değil, “kendi kardeşleri arasından birini” kral olarak seçmelerini söyledi (Yasa’nın Tekrarı 17:15). İsrail, hiçbir zaman Yahudi olmayan bir kral seçmedi.

Dördüncüsü, Müslümanlar’ın da kabul ettiği gibi Muhammed, İsmail’den gelir ve Yahudi tahtının mirasçıları İshak’tan gelirler. Tevrat’a göre, İbrahim, “Keşke İsmail’i mirasçım kabul etseydin” diye dua ettiği zaman, Tanrı üzerinde kesin olarak durarak şu yanıtı verdi: “Antlaşmamı İshak ile sürdüreceğim” (Yaratılış 17:21). Daha sonra Tanrı şu sözleri tekrarladı: “Senin soyun İshak ile sürecektir” (Yaratılış 21:12).

Beşincisi, Kuran’ın kendisi, peygamberlik soyunun İsmail ile değil, İshak ile süreceğini belirtir: “Ona (İbrahim’e) İshak’ı ve Yakub’u bahşettik. Onun soyundan gelenlere peygamberlik ve kitap verdik.” (29:27). Müslüman bilgin Yusuf Ali, “İbrahim” sözcüğünü ekler ve anlamı şu şekilde değiştirir: “İbrahim’e, İshak’ı ve Yakub’u verdik ve onun soyu arasında Peygamberlik ve Açıklama buyurduk.” Böylece, İsmail’in babası İbrahim’i ekleyerek, İsmail’in soyundan olan Muhammed’i peygamberlik soyuna dahil edebilir! Ancak, İbrahim’in adı Müslümanlar’ın mükemmel bir şekilde korunduğuna inandıkları Kuran’ın Arapça metninde yer almaz.

Altıncısı, eski güvenilir belgelere göre, 10 bu ayeti bütünüyle yerine getiren Muhammed değil, İsa’dır, çünkü İsa, yasa altında doğan Yahudi kardeşlerinin arasındandı (Galatyalılar 4:4). İsa aynı zamanda Yasa’nın Tekrarı 18:18’i de kusursuz bir şekilde yerine getirdi: “İnsanoğlu’nu yukarı kaldırdığınız zaman benim O olduğumu, kendiliğimden hiçbir şey yapmadığımı, ama tıpkı Baba’nın bana öğrettiği gibi konuştuğumu anlayacaksınız” (Yuhanna 8:28). “Çünkü ben kendiliğimden konuşmadım. Beni gönderen Baba’nın kendisi ne söylemem ve ne konuşmam gerektiğini bana buyurdu” (Yuhanna 12:49). İsa, kendisinin bir “peygamber” olduğunu söyledi (Luka 13:33) ve insanlar onun bir peygamber olduğunu düşündüler (Matta 21:11; Luka 7:16; 24:19; Yuhanna 4:19; 6:14; 7:40; 9:17). Tanrı’nın Oğlu olarak İsa peygamberdi (Tanrı’nın sözlerini insanlara iletti), kâhindi (İbraniler 7-10, insanlar adına Tanrı’ya konuştu) ve kraldı (Tanrı adına insanlar üzerinde egemenlik sürer, Vahiy 19-20).

Son olarak, Muhammed’e değil, yalnızca İsa’ya uyan başka “Peygamber” özellikleri de mevcuttur. Bu özellikler şunlardır: Kuran’da, Muhammed’in yapmadığını itiraf ettiği Tanrı ile “yüz yüze” konuşmak ve “belirtiler ve mucizeler” yapmak.

Yasa’nın Tekrarı 33:2. Pek çok İslam bilgini bu ayetin Tanrı’nın, üç ayrı ziyaretini önceden bildirdiğine inanırlar: Birincisi, “Sina” dağında Musa’yı, diğeri İsa ile “Seir”de ve üçüncüsü Mekke’ye “on bin” kişilik bir ordu ile gelen Muhammed’i “Paran” da (Arabistan).

Ama yine de, bu tartışmaya bölgenin bir haritasına bakarak kolayca yanıt verilebilir. Paran ve Seir, İsa’nın hizmet ettiği Filistin’e değil, Sina yarım adasındaki Mısır’a yakındırlar (Yaratılış 14:6; Çölde Sayım 10:12; 12:16-13:3; Yasa’nın Tekrarı 1:1). Paran da Mekke’ye yakın değildir, ama Sina dağının kuzey doğusundaki güney Filistin’den yüzlerce mil uzaktadır.

Ayrıca, bu ayet, Muhammed’in değil, “Rab”bin geleceğinden söz etmektedir. Ve Rab, Muhammed’in yaptığı gibi on bin asker ile gelmekten değil, “on bin kutsal” ile gelecektir. Bu metinde, Müslümanlar’ın bu ayetin Muhammed ile ilgili bir öngörü olduğunu ileri sürecekleri bir tartışma için hiçbir temel mevcut değildir.

Son olarak, bu peygamberliğin “Tanrı adamı Musa’nın, ölmeden önce İsrailoğullarını kutsayacağı” peygamberlik olduğu söylenir (Yasa’nın Tekrarı 33:1). Eğer bu ayet İsrail’in sürekli düşmanı olan İslam hakkında bir öngörü olsaydı, o zaman İsrail için bir bereket olması mümkün olamazdı. Aslında, bu bölüm Tanrı’nın, İsrail oymaklarının her birini “düşmanı önlerinden kovarak bereketle­yeceğini” bildiren beyanlar ile devam eder (ayet 27).

Yasa’nın Tekrarı 34:10. Bu ayet, “o günden bu yana İsrail’de Musa gibi Rab’bin yüz yüze görüştüğü başka bir peygamber çıkmadığını” söyler (KJV). Müslümanlar bu ayetin, beklenen peygamberin bir İsrailli olamayacağını ve Muhammed olduğunu öngördüğünü kanıtladığını iddia ederler.

Karşılık olarak pek çok konuya dikkat edilmesi gerekir. Önce, bu son bölümün yazıldığı zamandan önce Musa ölmüş olduğu için “o günden bu yana” sözlerinin Yeşu tarafından yazılmış olmaları olasıdır. 11 Hatta Yasa’nın Tekrarı bile bazı eleştirmenlerin inandığı gibi eğer daha sonra yazılmış olsaydı, bölüm yine de Mesih’in zamanından yüzlerce yıl önce düzenlenmişti ve bu nedenle Mesih’i saf dışı bırakamazdı.

İkincisi, gelecek olan bu peygamber ile öngörüyü mükemmel bir şekilde yerine getiren Muhammed değil, İsa’ydı (Yasa’nın Tekrarı 18:15-18 hakkında yukarıda yapılan yorumlara bakınız).

Üçüncüsü, bu ayet Muhammed’e işaret ediyor olamazdı, çünkü gelecek olan peygamber “Rab’bin, belirtiler ve şaşılası işler yapması için göndermiş olduğu” (Yasa’nın Tekrarı 34:11) Musa gibi bir peygamber olacaktı. Muhammed, Musa ve İsa gibi belirtiler ve mucizeler yapmadığını kendi sözleri ile ifade etti (bakınız 2:118; 3:183). Sonuç olarak, gelecek olan peygamber, Tanrı ile “yüz yüze” konuşan Musa gibi biri olacaktı (Yasa’nın Tekrarı 34:10). Muhammed, Tanrı ile doğrudan konuştuğunu hiçbir zaman söylemedi, açıklamalarını bir melek aracılığı ile aldığını bildirdi (bakınız 25:32; 17:105). Öte yandan İsa, aynı Musa gibi, Tanrı ile yüz yüze iletişim kuran (Yuhanna 1:18; 12:49; 17), doğrudan bir aracı idi (1.Timoteos 2:5; İbraniler 9:15). Böylece, pek çok Müslüman’ın ileri sürdüğünün aksine, öngörü Muhammed’e işaret ediyor olamazdı.

Habakkuk 3:3. Metin, “Tanrı’nın Teman’dan, Kutsal Paran dağından geldiğini, görkeminin gökleri kapladığını, O’na sunulan övgülerin dünyayı doldurduğunu” beyan eder. Bazı Müslüman bilginler bu metnin, Paran’dan (Arabistan) gelen peygamber Muhammed’e işaret ettiğine inanırlar ve bu metni Yasa’nın Tekrarı 33:2 ayetindeki ifadeye benzer bir metin ile bağlantılı olarak kullanırlar.

Daha önce de belirtildiği gibi, Paran, Muhammed’in geldiği Mekke’ye yakın değildir, Mekke’den yüzlerce mil uzaktadır. Ayrıca, ayet “Tanrı’nın” geleceğinden söz ediyor, Tanrı olduğunu iddia etmemiş olan Muhammed’in geleceğinden değil. Son olarak, “övgü” sözcüğü Muhammed’i (onun adı “övülmüş olan”dır) işaret ediyor olamaz, çünkü hem “övgü” hem “yücelik” konuları yalnızca Tanrı’ya ait konulardır ve Müslümanlar Muhammed’in Tanrı olmadığını ve Tanrı olarak övülmemesi gerektiğini kabul edecek olan ilk kişilerdir.

Mezmur 45:3-5. Bu ayet düşmanlarına boyun eğdirmek için “kılıç” ile gelecek olan birinin varlığından söz ettiği için, Müslümanlar bazen bu ayeti “kılıç peygamberi” olarak bilinen kendi peygamberlerine dair bir öngörü olarak düşünürler. Bu ayetin İsa’ya işaret etmediği konusunda ısrarlıdırlar, çünkü İsa hiçbir zaman kendisinin de belirtmiş olduğu gibi bir kılıç ile gelmedi (Matta 26:52).

Ama yine de bu tartışma çeşitli nedenlerden ötürü başarısızlık ile sonuçlanır. Öncelikle, bir sonraki ayet (ayet 6), söz edilen kişiyi “Tanrı” olarak tanımlar, Yeni Antlaşma’ya göre İsa, Tanrı olduğunu iddia etti (Yuhanna 8:58; 10:30), ama Muhammed yalnızca bir peygamber olduğunu iddia etti. 12

Ayrıca, İsa, ilk gelişinde bir kılıç ile gelmemiş olmasına rağmen, Kutsal Kitap, O’nun ikinci gelişinde kendisine “cennet ordularının” eşlik edeceğini bildirir (Vahiy 19: 11-16); ilk gelişi ölmek içindi (Markos 10:45; Yuhanna 10:10-11). Rab İsa ikinci gelişinde “alev alev yanan ateş içinde güçlü melekleri ile gökten gelip, Tanrı’yı tanımayanları cezalandıracak (2.Selanikliler 1:7-8). O zaman bu ayet Muhammed ile ilgili bir öngörü olarak kabul edilemez. Yeni Antlaşma bu bölümde kesin olarak Mesih’e işaret eder (İbraniler 1:8).

Yeşaya 21:7. Yeşaya bir görümde, “savaş arabalarını, atlara, eşeklere, develere binmiş gelen çifter çifter insanlar” gördü. Bazı Müslüman yorumcular, “eşeklerin” üzerine binenin İsa ve “develerin” üzerine binenin Muhammed olduğunu ileri sürerler; Muhammed’in bir peygamber olarak İsa’dan önce geldiğine inanırlar. Ancak bu, ne metinde ne de metnin çevre ve koşulları içinde hiçbir temeli olmayan bir yorumdur.

Bölüme üstün körü bir şekilde bakıldığı zaman bile, bölümde Babil’in düşüşünden söz edildiği açıktır. Ayet 9’da şu beyan edilir: “Yıkıldı! Babil yıkıldı!” Metinde ne Mesih ne de Muhammed ile ilgili hiçbir ima dahi yoktur. Atlar, eşekler ve develer ile ilgili referanslar, Babil’in düşüşü haberinin yayılmasına aracılık eden vasıtalardır. Yine burada da görüyoruz ki, peygamber Muhammed ile ilgili hiçbir ima yoktur.

Matta 3:11. Müslüman yazar Davud’a göre Vaftizci Yahya ile ilgili bu öngörü, Mesih’e işaret ediyor olamazdı; ve Muhammed’e işaret etmesi gerekirdi. 13 Yahya şöyle dedi: “Benden sonra gelen benden daha güçlüdür. Ben O’nun çarıklarını çıkarmaya bile layık değilim. O, sizi Kutsal Ruh ile ve ateş ile vaftiz edecek.” Davud, burada “sonra” sözcüğünün İsa’yı, önceden geleceği söylenen Peygamber olmanın dışında bıraktığının aşikâr olduğunu ifade eder, çünkü “her ikisi de birbirlerinin çağdaşı idiler ve aynı yılda doğdular.” Ayrıca, “Yahya tarafından kast edilen kişi İsa Mesih değildi, çünkü eğer öyle olsaydı, Yahya İsa’yı izler ve O’na öğrencilerinden biri gibi boyun eğer ve İsa’nın emri altına girerdi.” Ayrıca, “eğer İsa gerçekten Vaftizci Yahya’nın önceden bildirdiği kişi olsaydı, … o zaman İsa’nın, kendisinden aşağıda olan biri tarafından pişman olmuş sıradan bir Yahudi gibi nehirde vaftiz edilmesi ne gerekli ne de anlamlı olurdu!” Aslında Yahya, hapishanedeyken, İsa’nın mucizelerini duyuncaya kadar, İsa’nın sahip olduğu peygamberlik armağanını bilmiyordu.” Sonunda, Yahya, bu kişinin, Yeruşalim’i ve onun tapınağını öncekinden daha görkemli hale getirmesi gerekeceğini duyurduğu için (3:1; Hagay 2:8-9), bu sözleri ile Mesih’i işaret ediyor olamazdı; aksi takdirde bu “tüm girişimin kesin bir başarısızlık olduğunu itiraf etmek” olurdu. 14

Buna karşılık, İsa’nın hizmeti tam olarak Yahya’nın söylediği gibi Yahya’nın hizmetinden “sonra”ya kadar başlamadı. Yahya Matta 3:1 ayetinde yazılanlar ile birlikte hizmete başladı ve İsa vaftiz olmadan (Matta 3:16-17) ve ayartmadan (Matta 4:1-11) önce hizmete başlamadı. Yahya, İsa’nın çarıklarını bile bağlamaya layık olmadığını söylerken, İsa’ya riayet etmiyordu (Matta 3:11).

Aslında metinde şöyle yazar: “‘Benim senin tarafından vaftiz edilmem gerekirken sen mi bana geliyorsun?’ diyerek O’na engel olmak istedi” (Matta 3:14). İsa, neden vaftiz olmasının gerektiğini açıkladı, yani, “doğru olan her şeyin yerine getirilmesi gerekiyordu” (Matta 3:15). İsa “yasayı geçersiz kılmaya değil, tamamlamaya geldiği için” (Matta 5:17), yasanın taleplerini yerine getirmeliydi. Aksi takdirde, olduğu kadar mükemmel doğru olmayacaktı (Romalılar 8: 1-5). Yahya, Mesih’i vaftiz ettiği zaman, O’nun kim olduğunu çok iyi biliyordu, çünkü O’nun “dünyanın günahlarını ortadan kaldıran Tanrı Kuzusu olduğunu” ilan etmişti (Yuhanna 1:29). Ve Yahya, kalabalık ile birlikte Tanrı’nın Ruhu’nun İsa’nın üzerine indiğini ve göklerden gelen bir sesin ‘Sevgili Oğlum budur. O’ndan hoşnudum’ dediğini duydu’ (Matta 3:17). Yahya’nın daha sonra bazı sorular sormasına rağmen bu sorular, Yahya’ya yaptığı mucizeleri bildiren Mesih tarafından çabucak yanıtlandı (Matta 11:3-5); O, Yeşaya tarafından geleceği bildirilen Mesih idi (Yeşaya 35:5-6; 40:3). Sonuç olarak, Eski Antlaşma’da Mesih hakkında yer alan tüm peygamberlikler, O’nun ilk gelişinde gerçekleşmediler; bazı peygamberlikler O’nun ikinci gelişinde gerçekleşecekler. İsa’nın kendisi “gelişi ile ilgili belirtilerden” sonra (Matta 24:3) “çağın sonu gelinceye kadar”, “tüm halklar İnsanoğlu’nun gökteki bulutlar üzerinde büyük güç ve görkem ile geldiğini” gördükleri zamana kadar egemenliğini kurmayacağını açıkça ifade etti. “Her şey yenilendiği zaman, İnsanoğlu [ve O’nun elçileri]görkemli tahtına oturduğunda, İsrail’in on iki oymağını yargılayacaklar” (Matta 19:28).

Yahya’nın kehanetlerinin Mesih’e işaret etmesinin nedenlerinden çoğu şimdi açıkça görülür. Yahya bu kehanetlerin Mesih’e işaret ettiklerini net olarak anladı, ve O’nu “dünyanın günahını ortadan kaldıran Tanrı Kuzusu” olarak ilan etti (Yuhanna 1:29). Yahya, İsa’yı vaftiz ettiği zaman göklerden gelen Baba’nın sesi, İsa’nın, Yahya’nın söylediği gibi Tanrı Oğlu Mesih olduğunu onayladı. Yahya’nın İsa’ya duyduğu saygıdan ötürü O’nu vaftiz ettiği zaman gösterdiği isteksizlik (Matta 3:14), İsa’nın, kendisinden üstün olduğunu bildiğini açıklar. Aynı şekilde Yahya, İsa’nın çarıklarını çıkarmaya layık olmadığını söylerken, İsa’nın kimliğine gösterdiği büyük hürmeti belirtmektedir. İsa’nın daha sonra hapishanedeki Yahya’ya mucizelerinden söz ederek Mesihliğini yeniden hatırlatması üzerine, Yahya, İsa’nın bu açıklamaları kendisine Mesih olduğunu tekrar onaylamak için yaptığını anlar (Matta 11:2-5). İsa’nın dönemindeki tanıklar ve öğrencileri, O’nun Eski Antlaşma’da önceden bildirilen Mesih olduğunu bildirdi, çünkü sözlerinin hepsi şu peygamberlikler ile uyum içindeydi: Malaki (3:1) ve Yeşaya (40:3) (Matta 3:1-3); Markos 1:1-3; Luka 3:4-6). Bu nedenle, hem Eski Antlaşma hem de Vaftizci Yahya tarafından önceden bildirilen Mesih’in Muhammed değil, İsa olduğuna dair hiçbir kuşkuya yer yoktur.

Yuhanna 14:16. Müslüman bilginler, İsa’nın vaat ettiği “Yardımcı”nın (Yunanca’da paraklete) gelişi ile ilgili referansı, Muhammed ile ilgili bir ön bildiri olarak görürler. Bu görüşlerini Kuran’daki (61:6) Muhammed hakkında yazılan “Ahmad” (periklitos) sözcüğü üzerinde temellendirirler. Grekçe’deki paraklete sözcüğünü alır ve bu periklitos sözcüğüne uyarlarlar. Bu ayete göre, “Meryem oğlu İsa şöyle dedi: ‘Ey İsrailoğulları! Ben Tanrı’nın elçisiyim… size benden sonra gelecek olan bir Elçi hakkında sevinçli haberler veriyorum. Onun adı Ahmad olacak.’ Bu sözcüğün çevre ve koşulları içindeki anlamından böyle bir sonuç çıkarmak için geçerli hiçbir temel mevcut değildir.

Yeni Antlaşma’nın 5.686’dan fazla Grekçe el yazmasında 15 Müslümanlar’ın var olduğunu iddia etmelerine rağmen periklitos sözcüğünü (“övülmüş olan”) el yazmalarına yerleştirmek için kesinlikle hiçbir yetki mevcut değildir. Onlar, paraklete sözcüğünü (‘yardımcı’) periklitos olarak çevirirler. Bu aynı bölümde İsa, Yardımcının Muhammed değil, Kutsal Ruh olduğunu açık bir şekilde tanımlar. İsa şöyle dedi: “Baba’nın benim adım ile göndereceği Yardımcı, Kutsal Ruh, size her şeyi öğretecek” (Yuhanna 14:26). “Yardımcı” İsa’nın öğrencilerine verildi (“siz”, ayet 16), yani “başlangıçtan beri O’nun ile birlikte oldukları için tanıklık edecek olanlara” verildi (Yuhanna 15:27; Elçilerin İşleri 1:22; Luka 1:1-2). Ama Muhammed herkesin kabul ettiği gibi İsa’nın öğrencilerinden biri değildi. Bu nedenle, İsa’nın işaret ettiği yardımcı (paraklete) olamazdı.

İsa’nın vaat ettiği Yardımcı, onlarla sonsuza kadar birlikte kalacaktı (Yuhanna 16), ama Muhammed on üç yüzyıldan fazla bir zaman önce ölmüştür! Bu nedenle Muhammed, Yardımcı olamazdı. Ve İsa öğrencilerine, “Siz O’nu tanıyorsunuz” dedi (Yuhanna 14:17), ama elçiler Muhammed’i tanımadılar. Onu tanıyamazlardı, çünkü Muhammed’in dünyaya gelmesine daha altı yüzyıl vardı.

İsa aynı zamanda öğrencilerine, Yardımcının “onların içlerinde olacağını” da söyledi (ayet 17). Muhammed, İsa’nın öğrencilerinin “içlerinde” olamazdı, çünkü İsa’nın öğrencileri Muhammed’in zamanından altı yüzyıl önce yaşadılar ve onun hakkında hiçbir şey bilmiyorlardı. Öğretişleri de Muhammed’in öğretişi ile uyum içinde değildi. Bu nedenle, Muhammed bir tür ruhsal ya da uyumlu öğretiş ile İsa’nın da “içinde” olamazdı.

İsa, Yardımcı’nın kendi (İsa’nın) adı ile gönderileceğini onayladı (Yuhanna 14:26). Ancak Müslümanlar’ın hiçbiri, Muhammed’in İsa tarafından İsa’nın adı ile gönderildiğine inanmaz. İsa’nın göndermek üzere olduğu Yardımcı, kendiliğinden (kendi yetkisi ile) konuşmayacaktı (Yuhanna 16:13). Ama Muhammed, Kuran’da sürekli olarak kendisine tanıklık eder. Örneğin 33:40 ayetinde, Muhammed kendisinden şöyle söz eder: “Muhammed, Allah’ın Resulü ve nebilerin sonuncusudur.” Yardımcı ise, İsa’yı “yüceltecekti” (Yuhanna 16:14), ama eğer İslam doğru ise, o zaman Muhammed peygamberlerin sonuncusu ve bu nedenle “Peygamberlerin Mühürü” olarak İsa’nın yerine geçecekti. Bu durumda, Muhammed kendisinden önceki bir peygamber olan İsa’yı yüceltemeyecek ve bu yüzden bir anlamda ikinci derecede ya da önemi az bir peygamber olacaktı.

Son olarak, İsa Yardımcının “birkaç güne kadar” (Elçilerin İşleri) geleceğini bildirdi, oysa Muhammed altı yüzyıl sonra geldi. Ama Kutsal Ruh olan Yardımcı (Yuhanna 14:26) Pentikost Günü’nde geldi (Elçilerin İşleri 1:5; 2:1f.). Böylece bir kez daha, Kutsal Kitap’ta Muhammed hakkında peygamberlik bulunduğu iddiasının tamamıyla asılsız olduğunu görmekteyiz.

Müslümanlar’ın Kutsal Yazıları Yanlış Kullanmaları

Bu metinlere edebi yerleşimleri içinde bakan dikkatli bir gözlemci, bu metinlerin Müslüman savunucular tarafından bulundukları çevre ve koşullar içinden nasıl dışarı çıkartılarak onlara nasıl yanlış anlam verildiğini hemen anlayacaktır; Müslüman savunucular İslam’ın Yahudilik ve Hristiyanlık üzerindeki üstünlüğünü göstermek için Yahudi-Hristiyan Kutsal Yazıları’nda iddialarını destekleyecek bir şeyler bulmanın peşindedirler. İslam bilginleri, Hristiyan­lar, Kuran’ı Hristiyanlığın yararına yorumlamak için çaba gösterdikleri zaman, bundan şikayetçi olurlar. Ama aslında kendileri, suçladıkları eylemi yapmaktan suçludurlar.

Ayrıca, Kutsal Yazılar’ın Müslümanlar tarafından kullanımı genellikle keyfidir ve metnin teminatına sahip değildir. İslam bilginleri, Kutsal Yazılar’ın tahrif edildiğini söyleme konusunda hızlı davranırlar (bakınız Bölüm 10), ama buna rağmen, kendi görüşlerine dayandırabileceklerini hissettikleri bir metin ile karşılaştıkları zaman, bu metnin doğru ve güvenilir olduğunu kabul etme konusunda sorun çıkartmazlar. Ve bunu genellikle, Müslüman döneminden önce gelen Kutsal Kitap’ın el yazmalarını temel alan metin ile ilgili kanıtı tamamen göz ardı ederek yaparlar. Kısaca, Kutsal Kitap metinlerinin doğru olup olmadıkları konusunda aldıkları karar, keyfidir ve kendilerine hizmeti hedef alır.

Muhammed’in Tanrısal Çağrısı Hakkındaki

Müslüman İddiasının Değerlendirilmesi

Pek çok İslam eleştirmeni için Muhammed hakkındaki Müslüman görüşü, aşırı bir iddianın ağır durumundan ötürü sıkıntı çeker. Örneğin, pek çok eleştirmen Muhammed’in çağrısını çevreleyen koşullar içinde onun Tanrı’dan tam ve nihai açıklama getirmek için çağrıldığı iddiasını destekleyecek bir metin bulamazlar. Çağrısı sırasında bir melek tarafından onun ağzının kapatıldığına işaret ederler. Muhammed’in kendisi melek ile ilgili olarak şunları söyler, “Ben, ölmem gerektiğine inanıncaya kadar melek bir bez ile ağzımı kapattı. Sonra beni serbest bıraktı ve şöyle dedi: ‘Oku! (İqra).’ Muhammed, tereddüt ettiği zaman, kendisine karşı “aynı sert davranış tekrarlandı.” 16 Bu davranış, pek çok kişiye, baskının alışılmamış bir şekli gibi gelir, Müslümanlar’ın, “lütufkâr ve merhametli bir Allah olduğunu” söyledikleri bir Tanrı böyle davranır mı? Aynı zamanda bu tutumu, Müslümanlar’ın, Allah’ın, yaratıklarına ihsan ettiği söyledikleri özgür iradeye karşıt bir tutum değil mi?

Muhammed’in kendisi, bu deneyimin tanrısal orijinini sorguladı. Önce bir cin ya da kötü bir ruh tarafından aldatıldığını düşündü. Aslında Muhammed, yeni karşılaştığı bu açıklamanın kaynağından önce neredeyse ölecek kadar korktu, ama karısı Hatice ve karısının kuzeni Varaka, bu açıklamanın, Musa’ya verilen açıklamanın aynısı olduğuna inanması için onu teşvik ettiler ve onun da kendi ulusunun peygamberi olacağını söylediler. Modern Müslüman biyografi yazarlarının en çok saygı görenlerinden biri olan M. H. Haykal, Muhammed’e sıkıntı veren bu korkudan (cine tutulmuş olduğu korkusu) canlı bir şekilde söz eder:

Panik içinde kalan Muhammed ayağa kalktı ve kendisine şu soruyu sordu, “Ben ne gördüm? Her zaman korktuğum gibi Şeytan sonunda beni eline mi geçirdi?” Muhammed dönerek sağına ve soluna baktı ama hiçbir şey görmedi. Bir süre orada korkudan titreyerek ve huşudan çarpılmış bir şekilde öylece kalakaldı. Mağaranın perili olabileceğinden korktu ve gördüğünü hala açıklayamamasına rağmen, yine de oradan hala kaçabileceğini düşündü. 17

Haykal, Muhammed’in daha önceleri cine tutsak olmaktan korktuğunu yazar, ama karısı Hatice böyle olmadığına dair onu ikna etti. “Hatice, daha önceden de Muhammed Şeytan tarafından tutsak edilmekten korktuğu zamanlarda yapmış olduğu gibi kararlı bir tutum ile kocasının yanında durdu ve onun her türlü kuşkusunu yok etti.” Böylece, “hürmetkâr ve saygılı bir tutum ile ona şöyle dedi: ‘Kuzenime sevinç olsun! Kararlı ol. Hatice’nin canına egemen olan aracılığı ile dua ediyor ve umuyorum ki, sen bu ulusun Peygamberi olacaksın. Tanrı seni yarı yolda bırakmayacak.’” 18 Haykal, Muhammed’in eşlerinden birinin suçlanması ile ilgili kuşkuyu uzaklaştırmak için şu açıklamayı yazdı:

Bir süre için sessizlik egemen oldu; bu sürenin uzunluğunu ya da kısalığını hiç kimse tanımlayamadı. Muhammed, bilinen şiddetli sarsıntıların eşlik ettiği açıklama geldiği zaman, bulunduğu noktadan kıpırdamadı. Giysileri ile yere yatırıldı ve başının altına bir yastık yerleştirildi. Ayşe [karısı] daha sonra şunları söyledi: ‘Uğursuz ve kötü bir şey olacağını düşünerek, benim dışımda, odada bulunan herkes korku içindeydi; ben ise masum olduğumu bildiğim için hiçbir şeyden korkmadım…” Muhammed kendine geldi, iyileşti, kalkıp oturdu ve üzerinde ter damlalarının birikmiş olduğu alnını silmeye başladı. 19

Genellikle büyücülük ile ilgili “açıklamalarla” birlikte düşünülen bir diğer özellik ölüler ile bağlantı kurmaktır (Yasa’nın Tekrarı 18: 9-14). Haykal, şöyle bir olaydan söz eder: “Onun [Muhammed’in] söylediklerini duymayan Müslümanlar şunu sordular, ‘Ölüleri mi çağırıyorsun?’ Ve Peygamber şu yanıtı verdi: ‘Onlar beni sizin be­ni duyduğunuz gibi duyarlar ama bana yanıt veremezler.’” 20 Hay­kal’a göre, bir başka olayda Muhammed, “mezarlıkta gömülü olan ölüler için dua ederken” görüldü. Haykal, kısaca şu itirafta dahi bulunur: “Peygamberin, Baki’nin mezarını ziyaret ettiği ile ilgili olayı inkâr etmek ve bu davranışın yanlış olduğunu düşünmek için hiçbir neden yoktur; Muhammed’in, gerçeklik alanları ile iletişim kurmak için sahip olduğu ruhsal ve zihinsel gücü ve sıradan insanları aşan ruhsal gerçeklik konusundaki farkındalığı düşünüldüğü zaman, bu ziyaretinde yanlış bir yan yoktur.” 21

Aynı zamanda onun mesajının kaynağının tanrısal orijini hakkında kuşku duyulmasının nedeni, bu olaydan sonra uzun bir sessizlik döneminin gelmesidir; bu sessizlik dönemi bazı kişilere göre yaklaşık üç yıl sürdü, ve bu süre içinde Muhammed Tanrı tarafından terk edildiğini hissederek derin bir umutsuzluk yaşadı ve hatta aklından kendini öldürmeyi bile geçirdi. Bu koşullar birçok kişiye bu çağrının tanrısal bir çağrı özelliği taşımadığını düşündürür.

Ayrıca, başka bir olayda Muhammed Tanrı’dan olduğunu düşündü bir açıklamada bulundu ama sonra bu açıklamayı değiştirdi. 22 Tanrı, peygambere daha sonra şöyle dedi: “Onlar ancak sizin ve atalarınızın (ilah edindiğiniz şeylere) taktığınız isimlerdir. Allah, onlar hakkında hiçbir delil indirmemiştir” (53:23, Pickhall çeviri.; 22:51). Ama ne yazık ki, insanın aldanması her zaman için mümkündür. Müslümanlar’ın kendileri, Kuran’a karşı olan açıklamalar üzerinde hak talep eden kişilerin aldandıklarına inanırlar. Bu görüş karşısında şu soruyu sormak mantıklı olur: Müslümanlar Muhammed’in ilk izleniminin, yani bir cin tarafından aldatıldığının doğru olma olasılığını ciddiye almamışlar mıdır? Müslümanlar, Şeytan’ın gerçek olduğunu kabul ederler ve onun büyük bir aldatıcı olduğunu bilirler. O zaman neden Muhammed’in ilk düşüncesinin yani aldatıldığının mümkün olabileceğini göz ardı ederler?

Son olarak, bazı eleştirmenler, Muhammed’in fikirlerinin kaynağında doğaüstü olan hiçbir şey görmezler, ve Kuran’daki fikirlerin, Yahudi, Hristiyan, putperest ya da diğer fikirlerin büyük çoğunluğunun bilinen kaynaklar olduklarını belirtirler (Bölüm 9).

Watt’ın, işin iç yüzünü kavramış olan yorumları bu noktada özellikle Watt’ın kendisinin Muhammed’in peygamberlik deneyiminin içtenliğine inandığını göstermeleri açısından yararlıdır: “Mekkeliler Hristiyanlar ile sık temas halindeydiler. Mekkelilerin ticari kervanları onları Osmanlı İmparatorluğundaki Şam ve Gaza gibi Hris­tiyan kentlerine ve aynı zamanda Hristiyan Habeş ve kısmen Hris­tiyan Yemen kentlerine de götürdü. Bu arada da bazı Hristiyanlar Mekke’de oturdular… ve büyük olasılık ile onlar ve birkaç Mekkeli arasında dini tartışmalar oldu.”

Ayrıca, Mekkelilerin Muhammed’i, fikirlerini kentteki bazı yabancılardan almak ile suçlayan 16:103 ve 25:4 üzerinde yorumlar yapan Watt şunları yazar:

Müslüman yorumcular arasında ‘ima edilen’ kişinin kimliği hakkında bir fikir birliği mevcut değildir. Çeşitli isimler verilir, bu isimlerin çoğu, Mekke’deki Hristiyan kölelere aittir, aralarında yalnızca bir Yahudi’nin adı geçer. Alıntı yapılan ikinci ayette önerildiği gibi, bir kişiden fazlasının olması da imkan dahilindedir. Burada farkına varılması önemli olan şey, Kuran’ın Muhammed’in bu şekilde bilgi aldığını inkâr etmeyişidir; üzerinde ısrar ile durulan nokta, Muhammed’in aldığı herhangi bir malzemenin Kuran olamayacağıdır, çünkü bir yabancı kendisini anlaşılabilir bir Arapça ile ifade edemezdi. Buradaki olasılık şu olabilirdi: Muhammed Kutsal Kitap ile ilgili konular hakkında Mekke’nin ortalama nüfusunun sahip olduğu bilgiden daha fazla bilgiye sahip olan kişiler ile konuştu… ona verilen bilgi gerçek olmalıydı, gerçeklerin anlamı ve yorumu Muhammed’e, alışılmış açıklama süreci aracılığı ile gelecekti. 23

Ünlü biyografi yazarı Haykal bile, istemeyerek de olsa, Muhammed’in “açıklamalarının” olası bir kaynağına değinir ve şunları yazar: “Arapların hayal gücü doğaları itibarı ile güçlüdür. Gökyüzünün kemeri altında yaşayan ve otlak ya da iş arayışında olarak sürekli hareket eden ve devamlı olarak aşırılıklara ve abartmalara zorlanan ve hatta ticaret yaşamı genelde mecbur bıraktığı için yalan bile söyleyen Araplara hayal güçlerini çalıştırmak için çok fırsat verilmiş olur ve onlar da bu fırsatı her zaman ya iyilik ya da kötülük, ya barış ya da savaş için beslerler.” 24

Son olarak, bu tartışmaya büyük ışık tutabilecek hadisler ile bağlantılı bir olaydan söz etmemiz gerekiyor. Muhammed’in, Medine’deki yazıcılarından birinin adı Abdullah b. Abi Sarh idi. Daşti, bu yazıcı ile ilgili aşağıdaki şu öyküyü anlatır:

Peygamberin rızası ile bu yazıcı pek çok kez ayetlerin son sözcüklerini değiştirdi. Örneğin, Peygamber, “Ve Tanrı kudretli ve bilgedir” (aziz, hakim) dediği zaman, Abdullah b. Abi Sarh, “bilgi sahibi ve bilge” (alim, hakim) yazılmasını önerdi ve Peygamber bu konuda bir itiraz olmadığına ilişkin karşılık verdi. Birbirini izleyen bu tür değişiklikleri gözlemledikten sonra Abdullah, İslam’ı reddetti; çünkü eğer açıklamalar Tanrı’dan olsalardı, kendisi gibi bir yazıcının davranışı nedeni ile değiştirilemezlerdi. İnancını değiştirdikten sonra Mekke’ye gitti ve orada Kureyşli’lere katıldı. 25

Aynı zamanda Sünni geleneğine göre Kuran açıklamalarının Muhammed’in sadık izleyicisi Ömer b. el-Hattap’ın önerileri ile birkaç kez harekete geçtikleri konusu da kabul edilen bir gerçektir. 26

Kuran’ın Gerçek Konusunda Denenmesi

Muhammed, kendisinden iddialarını desteklemesi için mucizeler yapması istendiği zaman, diğer peygamberlerin de yaptığı gibi bu isteği reddetti (3:181-84). Bunun yerine, Kuran’ın dilinin ve öğretişinin, Kuran’ın çağrısının tanrısal olduğunu kanıtladığını ileri sürdü. Bu iddianın özü ile Bölüm 9’da ilgileneceğimiz için burada onun bu isteği reddetmesinin nedenleri üzerinde kısaca durmamız yeterli olacaktır. Öncelikle, Kuran’ın üslubunun güzel olduğu kabul edilse bile, birçok eleştirmene göre mükemmel ya da gerçekten eşsiz değildir. İkincisi, Kuran’ın temel içeriğinde gerçekten eşsiz ve ilk defa dile getirilen pek bir şey yoktur. Çünkü Muhammed’in kendisi bile, kendisinden önceki tüm peygamberlere aynı mesajın verildiği konusunda ısrar etti. 27 Üçüncüsü, eğer edebi bir tarz tanrısal orijinin bir belirtisi olsaydı, o zaman Müslümanlar’ın Homer ve Shakespeare’in yazılarının da tanrısal vahiy oldukları sonucuna varmaları gerekecekti. Dördüncüsü, Kuran’ı kendi iddialarının bir denemesi olarak sunması kuşkuya neden olur ve keyfidir, çünkü gerçekten doğaüstü bir şey yapmak talebi ile karşılaştığı ve bunun yerine tanrısal yetki yerine kendi ürettiği “kanıtı” sunduğu zaman, mazeret beyan etmek kolaydır (bakınız 3:183; 17:102; 23:45). 28 Beşincisi, Muhammed, bir melekten açıklama almış olan tek kişi değildir. Yahudilik, Hristiyanlık ve Mormonizm, hepsi de aynı iddiada bulunurlar, ama yine de Müslümanlar yanlış öğretişleri nedeni ile onları reddederler. O zaman İslam iddiasını neden bizim de gerçek olarak kabul etmemiz gereksin ki (bakınız Bölüm 9)?

Muhammed’in Mucize İddiaları

Tüm Müslümanlar, mucizelerin Muhammed’in bir peygamber olduğu iddiasını onayladığını düşünürler. Ama Müslüman savunucuları Muhammed’in tek mucizesinin Kuran’ın ayetleri olduğunu iddia ederler. Gerçekten de Muhammed’in kendisi Kuran’da inanmayanlar tarafından aksini yapması için meydan okumalar ile karşılaşmasına rağmen, hiçbir zaman başka bir kanıt ileri sürmedi (3:181-84). Her şeye rağmen Müslüman sünneti mucize öyküleri ile doludur. Muhammed hakkındaki bu mucize iddiaları, üç temel sınıfa ayrılırlar: Kuran’da kayıtlı olanlar; Muhammed hakkında Kuran’da belirtilen doğaüstü kehanetler; ve hadislerdeki mucizeler. 29

Pek çok Müslüman, Muhammed’in mucizeler yapabildiğini göstermek için 6:35 ayetini kullanırlar.. Ayette yazılı olanlar şunlardır: “Eğer onların yüz çevirmeleri sana ağır geldiyse; bir delik açıp yerin dibine inerek, yahut bir merdiven kurup göğe çıkarak onlara bir mucize getirmeye gücün yetiyorsa durma, yap!”

Ama yine de, metin özen ile incelendiği zaman, Muhammed’in mucizeler yapabilme gücüne sahip olduğu iddiasını desteklemediği ortaya çıkar. Her şeyden önce, bu açıklama kuramsaldır – Eğer gücün yetiyorsa...” Bu ayette, onun gücünün yettiği söylenmemektedir. İkincisi, hatta bu bölümde onun mucize yapmaya gücünün yetmeyeceği dahi ima edilmektedir. Aksi takdirde, mucize yapmadığı için neden böyle hakaret ile reddedildi ki? Eğer mucizeler yapabilmiş olsaydı, o zaman onların kendisine ağır gelen yüz çevirmelerine kolayca engel olup durdurabilirdi.

Ayın Yarılması

Pek çok Müslüman, 54:1-2 ayetlerinin Muhammed’in inanmayanlar önündeki buyruğu ile ayın ikiye bölündüğü anlamına geldiğini düşünürler. Ayetlerde şunlar yazılıdır: “Kıyamet yaklaştı ve ay yarıldı. Onlar bir mucize görseler, yüz çevirirler ve ‘Süregelen bir sihirdir’ derler.”

Burada, metnin anlaşılması konusunda tekrar güçlükler ile karşılaşılır. Zorluklardan birincisi, bölümde Muhammed’den söz edilmeyişidir. İkincisi, burada belirti (ayah) sözcüğü kullanılmasına rağmen, Kuran’ın bunu bir mucize olarak adlandırmayışıdır. Üçüncüsü, eğer bu bir mucize olsaydı, o zaman Muhammed’in bunun gibi doğaüstü başarıları göstermediği iddiasında bulunan diğer bölümler ile çelişki halinde olurdu (83:181-84). Dördüncüsü, bu bölüm, inananların bir belirti olarak adlandırdıkları diğer bölümlerden önce gelen bir bölümdür. Beşincisi, bunun gibi bir belirti, tüm dünyada, evrensel bir şekilde gözlemlenirdi, ama bunun bir belirti olduğuna ilişkin bir kanıt mevcut değildir. 30 Altıncısı, diğer Müslüman bilginler bile, bunun Muhammed’in dönemi sırasındaki bir mucize olmadığını, sön günlerdeki dirilişten söz ettiğini söylerler. “Yargı Saati” ifadesinin son zamanları işaret ettiği görüşünü korurlar. Geçmiş zamanı gelecekte yer alan bir peygamberlik ile ilgili olayı ifade etmek için alışılmış Arapça tarz olarak kullanırlar.

Mi’rac Mucizesi

Bu öykü, İsra ya da “gece yolculuğu” olarak bilinir. Pek çok Müslüman Muhammed’in, Yeruşalim’e götürüldükten sonra bir katır sırtında (Burak adlı –bizce mahiyeti bilinmeyen bir binit– Diyanet İşleri Başkanlığı, Kuran-ı Kerim Meali’nden) göklere yükseltilmiştir. 17:1 ayetinde şunları okuruz: “Kendisine ayetlerimizden bir kısmını gösterelim diye kulunu (Muhammed’i) bir gece Mescid-i Haram’dan çevresini bereketlendirdiğimiz Mescid-i Aksa’ya götüren Allah’ın şanı yücedir.” Hadislerde bu ayet yorumlanırken; Melek Cebrail’in göğün çeşitli katlarında Muhammed’e refakat ettiğini, Muhammed’in önemli kişiler (Adem, Yahya, İsa, Yusuf, Hanok, Harun, Musa ve İbrahim) tarafından selamlandığını, günde elli kez namaz kılınması ile ilgili Tanrı buyruğunu aldığı ifade edilmektedir.

Bu bölümü gökyüzüne yapılan birebir bir yolculuk olarak düşünmek için hiçbir neden yoktur; hatta Müslüman bilginlerin çoğu dahi böyle düşünmezler. Kuran’ın saygı gören çevirmeni Abdullah Ali, bu bölüm hakkında şu yorumu yapar; “Bölüm, Kutsal Peygamber’in göğe yükseltilmesinin gizemli vizyonu ile başlar; peygamber bir gece Mekke’deki Kabe’nin çevresinde uyku ile uyanıklık arası bir durumda iken önce Kudüs’teki Mescid-i Aksa’ya götürülmüş, ve kendisine Tanrı’nın bazı Belirtileri gösterilmiştir.” 31 Hadislerden birinde Muhammed’in karısı Ayşe tarafından “Elçinin bedeninin bulunduğu yerde kaldığı, ama gece olunca Tanrı’nın, elçinin ruhunu bedeninden ayırdığına” dair bilgi verilmektedir. 32 Ayrıca, eğer bu, bir mucize iddiası olarak dahi anlaşılsa bile doğru olup olmadığını kanıtlayacak hiçbir kanıt mevcut değildir. Denenebilirliği mümkün olmadığından inancı savunabilecek bir değere sahip değildir.

Son olarak, İslam tarafından onaylanan bir belirtinin tanımlanması aracılığı ile bile, bu mucize yine de inandırıcı bir değere sahip olmayacaktı. Çünkü Müslüman bilginlerin kendilerine göre, bir peygamberin güvenilirliğini onaylayan bir mucize (mudjiza): 1) herhangi bir yaratık tarafından yapılması imkansız olan bir Tanrı eylemidir; 2) bu sınıfta yer alan alışılmış olguların yönünün karşıtıdır; 3) o peygamberin güvenilirliğini kanıtlamayı hedefler; 4) daha sonra gelecek olan bir mucizenin duyuruluşu aracılığı ile önceden bildirilir; 5) aynen ilan edildiği şekilde gerçekleşir; 6) yalnızca peygamberin elleri aracılığı ile meydana gelir; 7) Muhammed’in peygamberlik ile ilgili iddiasını hiçbir şekilde tekzip etmez; 8) mucizeye onu tamamlamak için bir meydan okuma eşlik eder; 9) mucizeyi, mevcut olan herhangi biri tarafından yapılan benzer bir mucize izleyemez. 33 Görüldüğü gibi, “Mir’ac Mucizesi”nin tüm bu ölçütlerin yakınından bile geçtiğine dair hiçbir kanıt yoktur (bakınız Bölüm 9).

Bedir’deki Mucizevi Zafer

Muhammed’e atfedilen bir diğer mucize iddiası, Bedir’deki zaferdir (bakınız 3:123; 8:17). 5:11 ayetinde şunları okuruz: “Ey iman edenler! Allah’ın size olan nimetini hatırlayın. Hani bir topluluk size el uzatmaya (tecavüze) kalkışmıştı da, Allah (buna engel olmuş) onların elerini sizden çekmişti. Allah’a karşı gelmekten sakının. Mü’minler yalnız Allah’a tevekkül etsinler.”

Hadislere göre, burada çeşitli mucizelerin gerçekleştiği söylenir, bu mucizelerin en önde geleni şudur: Tanrı, savaşanlara yardım etmeleri için üç bin melek gönderir, Mekkeli biri Muhammed’i tam kılıcı ile öldürmeye çalışırken Muhammed mucizevi bir şekilde kurtulur. Bir hadiste şunlar yazılıdır: Muhammed Mekke ordusunu kör etmek ve onları geri çekilmeye mecbur etmek için onlara bir avuç dolusu pislik atar.

İddia edilen bu mucizeye karşılık olarak gözlemlenmesi gereken pek çok şey vardır. Bunlardan ilki, tüm bu bölümlerin aynı olaya işaret edip etmediklerinin sorgulanabilir oluşudur. Hatta pek çok Müslüman bilgin bile 8. ayetin bir başka olaydan söz ettiğine ve mecazi olarak görülmesi gerektiğine inanır; Tanrı’nın, Muhammed’in düşmanı olan Ubey ibn Halaf’ın yüreğine korku saldığı ileri sürülür. 34 5. Sure bazı kişiler tarafından bir başka olaya, büyük olasılıkla Muhammed’in İsfan’daki öldürülmesi girişimine işaret ettiği şeklinde algılanır. 35

İkincisi, yalnızca Sure 3 Bedir’den söz eder ve bu savaştaki zaferin bir mucize olduğu hakkında hiçbir şey söylemez. Bu zaferin açıkladığı tek şey, onun doğaüstü bir olay olduğu değil, Tanrı’nın Muhammed’e gösterdiği takdiri ilahinin bir örneği olduğudur. Bu konudan Muhammed’in peygamberliğinin kanıtını onaylayan bir mucize olarak söz edilmediği kesindir, çünkü böyle bir mucize için gerekli olan dokuz ölçüye uygun bir kanıt mevcut değildir.

Son olarak, pek çok eleştirmeninde belirtmiş olduğu gibi, eğer Bedir zaferi tanrısal bir onayın belirtisi olmuş olsaydı, o zaman neden sonraki Uhud savaşının belirgin yenilgisi tanrısal bir reddetme olarak görülmedi? Uhud savaşındaki yenilgi o kadar küçük düşürücüydü ki, “Muhammed’in yarasından iki halka zincir çekip çıkardılar ve o esnada Muhammed’in ön dişlerinden iki tanesi koparak düştü.” Ayrıca, Müslümanlar’ın ölü bedenleri savaş alanında düşman tarafından parçalar halinde kesildi. Hatta Muhammed’in düşmanlarından biri Muhammed’in askerlerinden bazılarının burunlarını ve kulaklarını kesti ve onlardan bir kolye yaptı.” 36 Ama Muhammed yine de tüm bu olup bitenlerin Tanrı’nın hoşnutsuzluğunu ortaya koyan doğaüstü bir belirti olarak kabul etmedi. 37

Muhammed, tarihte büyük bir zafer kazanmış olan ilk askeri lider değildi. 1967 yılında altı gün süren İsrail savaşı, modern savaş ile ilgili tarihi olaylardaki en kısa süren ve en kesin sonuçlu savaşlardan biriydi. Ama buna rağmen hiçbir Müslüman bunu İsrail’in Arap ulusuna (Mısır) üstünlüğünü gösteren tanrısal bir onayın mucizevi bir belirtisi olarak düşünmez.

Muhammed’in Göğsünün Açılıp Genişletilmesi

Hadislere göre Muhammed’in doğumunda (ya da göğe yükseltilmesinden kısa bir süre önce) melek Cebrail’e, Muhammed’in göğsünü kesip açması söylendi. Cebrail, Muhammed’in yüreğini kesti ve yüreği temizledi, sonra onu bilgelik ile doldurdu ve tekrar peygamberin göğsüne yerleştirdi. 94: 1-2,8 ayetlerinde şunlar yazılıdır: “(Ey Muhammed), senin göğsünü açıp genişletmedik mi? Belini büken yükünü üzerinden kaldırmadık mı? – Ancak Rabbine yönel ve yalvar!”

Her şeye rağmen en tutucu İslam bilginleri bile bu bölümü Muhammed’in, Mekke’deki ilk yıllarında tecrübe ettiği büyük kaygıyı tanımlayan bir mecazi konuşma olarak kabul ederler. Kuran yorumcularından Yusuf Ali şöyle der: “Göğüs, sembolik olarak bilginin ve sevgi ve şefkat duygularının en yükseğinin oturduğu yerdir.” 38

Kuran’daki Peygamberlikler

Bazı Müslümanlar Muhammed’in mucizeler yapabildiğine ilişkin bir kanıt olarak Kuran’daki kehanet türü peygamberlikleri ileri sürerler. Ancak bu tür bir kanıt ikna edici değildir. En çok alıntı yapılan sureler, Muhammed’in, ordularına zafer vaat ettiği surelerdir.

Sözü edilen doğaüstü belirtilerin çoğu aslında hiç de doğaüstü değildirler. Hangi askeri lider, ordularına, “Tanrı bizden yana; savaşı kazanacağız. Savaşa devam edin!” demez ki? Ayrıca, mesajını yaymak için başarısızlık ile sonuçlanan barışçı yolları terk ettikten sonra izleyicilerinin artan sayısı tarafından “Kılıç Peygamberi” olarak tanındığını hatırlayacak olursak, zafer kehanetinde bulunmasının şaşırtıcı olmaması gerekir. Ve gayretlerinin sonucu olarak kendilerine Cennet vaat edilen Müslüman güçlerinin çabaları göz önünde tutulduğu zaman (22:58-59; 3: 157-58; 3:170-71), böyle sıkça zaferler elde etmeleri beklenmedik bir durum değildir. Muhammed’in söylediği şu sözler üzerinde düşünüldüğü zaman, neden birçok kişinin “boyun eğdiğini” anlamak zor değildir: “Allah’a ve Resulüne savaş açanların ve yeryüzünde bozgunculuk çıkarmaya çalışanların cezası; ancak öldürülmeleri, yahut asılmaları veya ellerinin ve ayaklarının çaprazlama kesilmesi, yahut o yerden sürülmeleridir” (5:33).

Ayrıca, Kuran’da bulunan tek gerçek kehanet, İssus’da, Romalıların İran ordusu üzerindeki zaferi hakkında yazılı olandır (30:2-4), “Rumlar yakın bir yerde yenilgiye uğratıldılar. Onlar yenilgilerinden sonra birkaç yıl içinde galip geleceklerdir.” Ama yine de yakından yapılan tetkikler, doğaüstülüğü ile ilgili bir şey söylememek için kehanetin harikalığını önemsizleştiren pek çok şeyi ortaya koyarlar. 39 1) Ali’ye göre, “birkaç yıl ile kast edilen üç ile dokuz yıl arası bir zaman süresidir. Ama bazı kişiler gerçek zaferin ancak peygamberliğin yapılmasından on üç ya da on dört yıl sonra elde edildiğini ileri sürerler. Romalıların Kudüs’ü işgal sırasında İranlılar tarafından yenilgiye uğratılmaları, M.S. yaklaşık 614 ya da 615 yılında vuku buldu. Karşı saldırı M.S. 622 yılında başladı ve zafer ise ancak M.S. 625 yılında tamamlandı. Bu durumda kehanet ile kehanetin gerçekleşmesi arasında geçen yıllar, Muhammed’in söylediği gibi “birkaç yıl” değil, en azından on ya da on bir yıldı.        2) Osman’ın Kuran baskısı, hareke’lere (Arapça noktalar) sahip değildi (çok daha uzun bir zaman sonra eklendiler). 40 Bu nedenle, bu peygamberlikteki sayaghlibuna, “yenilgiye uğrayacaklar” sözcüğü iki sesli harfin değiştirilmesi ile sayughlabuna, “yenilgiye uğratılacaklar” şeklinde çevrilmiş olabilirlerdi.” 41 3) Bu belirsizlik durumu yok edilmiş olsa bile, peygamberlik harika olarak adlandırılamaz, çünkü ne uzun vadelidir ne de alışılmışın dışındadır. Yenilgiye uğratılan Romalıların zaferle sıçradıkları beklenmiş olabilirdi. Böyle bir olayın vuku bulacağını önceden bildirmek için zamanın eğilimlerinin idrak edilerek okunması yeterli oldu. Bu durum, en iyi ihtimal ile bir tahmin olarak adlandırılabilirdi. Herhangi bir olayda olayın doğaüstü olduğunu kanıtlamak için yeterli bir zemin ortaya çıkmaz.

Son olarak, söz edilmeye değer, ileri sürülen tek başka peygamberlik 89:2 ayetinde bulunur; burada geçen “on geceye andolsun” ifadesi, bazı kişiler tarafından, ilk Müslümanlar’ın yaşadıkları on yıllık zulmün bir kehaneti olarak görülür. 42 Ama bu yorumun zoraki bir yorum olduğu şu gerçek nedeni ile aşikârdır: Büyük İslam bilgini ve Kuran çevirmeni Abdullah Yusuf Ali, “On Gece ifadesinden genellikle anlaşılanın Hac yolculuğunun kutsal mevsimi olan Zul-Hac’ın ilk on gecesi olduğunu” kabul etti. 43 Her olayda, olayın ilersindeki zeki bir gözlemciye aşikâr gelebilecek herhangi bir şeyin net bir kehaneti kesinlikle mevcut değildir. 44 Muhammed’in gerçekten doğaüstü bir peygamberlik armağanına sahip olduğu ile ilgili kanıt eksiktir. Sözü edilen peygamberlik belirsizdir ve tartışmaya maruz kalır. Bu anlamı, olaydan önce değil, olaydan sonra vermek çok daha kolaydır.

Eğer Muhammed, geleceği mucizevi bir şekilde önceden bildirme yeteneğine sahip olsaydı, o zaman bu yeteneğini düşmanlarını susturmak için kullanacağı kesindi. Ama Muhammed hiçbir zaman bunu yapmadı. Aksine, o, kendisinden önce gelen peygamberler gibi mucizeler yapmadığını kabul etti ve mucizesi (belirtisi) olarak Kuran’ı sundu.

Muhammed, iddia ettiği peygamberliği hiçbir zaman peygamberliğinin bir kanıtı olarak sunmadı. İsa ise, bunun tam aksine, Tanrı Oğlu Mesih olduğunun bir kanıtı olarak sürekli bir şekilde mucizeler yapma yeteneğine sahip olduğunu gösterdi. Kötürüm adamı iyileştirmek üzere iken, kendisine inanmayan Yahudiler’e, “İnsan Oğlu’nun yeryüzünde günahları bağışlama yetkisi olduğunu bilesiniz diye” sözleri ile hitap etti – Yahudiler, İsa’nın söylediklerini yalnızca Tanrı’nın yapabileceğini belirttiler.

Hadislerdeki Mucizeler

Muhammed’in yaptığı iddia edilen mucizelerin çoğu Kuran’da yer almaz. Gerçekten de, Kuran’da Muhammed, peygamberlik kanıtlarını onaylamak için mucizeler yapmayı sürekli reddetti. Bunun yerine, kendisine verilen belirtinin yalnızca Kuran olduğunu söyledi (bakınız Bölüm 9). İddia edilen mucizelerin büyük çoğunluğu, Müslümanlar tarafından Kuran’dan sonra ikinci otorite olarak kabul edilen hadislerde yer alır. Hadislerde bunun gibi yüzlerce mucize öyküsü mevcuttur. Bunlardan birkaçı, bu noktaya örnek teşkil edeceklerdir.

Hadislerdeki Bazı Mucize Öyküleri

El Buhari, Muhammed’in düşmanlarından birini öldürmeye teşebbüs ederken yaralanan Abdullaha ibn Atik isimli Muhammed’e eşlik eden birinin kırılan ayağını Muhammed’in nasıl mucizevi bir şekilde iyileştirdiğini anlatır.

Çeşitli kaynaklar Muhammed’in, Hudeybiye savaşında on bin kişilik ordusuna mucizevi bir şekilde su sağladığı öyküsünü anlatırlar. Muhammed’in, elini boş bir su şişesine daldırdığı ve suyu parmaklarının arasından akıttığı iddia edilir.

Mucizevi su sağlayışı ile ilgili çok sayıda öykü mevcuttur. Bu öyküler arasında aynı zamanda süte dönüşen bir su öyküsü de bulunmaktadır.

Muhammed ile konuşan, onu selamlayan ya da o yanlarından geçtiği zaman hareket eden ağaçlardan söz eden pek çok öykü bulunur. Bir kez, Muhammed dinlenmek için özel bir yer arayıp da bulamadığı zaman, iki ağacın onu saklamak için bir araya geldikleri ve o dinlenmesini bitirdikten sonra tekrar geri döndükleri söylenir. Buhari bir defasında, Muhammed’in bir ağaca yaslandığını ve ağaçtan uzaklaştıktan sonra ağacın onun refakatini özlediğini ileri sürer. Muhammed’i selamlayan kurtlardan ve hatta dağlardan söz eden öyküler de vardır.

Bazı öyküler, Muhammed’in mucizevi bir şekilde çok az yiyecek ile büyük ve kalabalık grupları doyurduğunu anlatırlar. Enes, onun yalnızca birkaç arpa ekmeği somunu ile seksen-doksan kişiyi doyurduğuna ilişkin bir öykü anlatır. İbn Sa’d Muhammed’i yemeğe davet eden bir kadının öyküsünden söz eder. Muhammed yanında bin kişi götürür ve kadının az olan yiyeceğini bu bin kişiyi doyurmak için çoğaltır.

Hadisler genellikle Muhammed’in düşmanları ile nasıl mucizevi bir şekilde başa çıktığını anlatan öykülere yer verirler. Bir kez Muhammed düşmanlarından birini lanetledi ve bu düşmanın atı katı bir zeminin üzerine düştü. Sa’d Muhammed’in bir defasında bir ağaç dalını çelik bir kılıca dönüştürdüğünü söyledi.

Hadislerde İddia Edilen Mucizelerin Bir Değerlendirmesi

Bu öykülerin doğruluğunu sorgulamak için pek çok neden mevcuttur. Eleştirmenler aşağıda belirtilen noktaları gözlemlemişlerdir.

Birincisi, bu öykülerin hiçbiri Kuran’da yazılı değildir. Aslında, bu öyküler, genelde, Kuran’daki Muhammed’in tüm ruhu ile tezat içindedirler; Muhammed, kendisine meydan okuyan inanmayanlar için bu tür olaylar yapmayı sürekli olarak reddetti (3:181-84; 4:153; 6:8-9).

İkincisi, bu iddia edilen mucizeler, ölümünden bir ya da iki yüzyıl sonra Mesih’in doğruluğu kabul edilmeyen (apokrifaya ait) mucizeleri olarak aynı modeli izlerler. Bunlar, kişilerin orijinal olaylardan uzaklaştırdıkları efsanevi süslemelerdir. Olayların gerçekleştiği dönemlerde yaşayan tanıkların ifadeleri değildirler.

Üçüncüsü, Müslümanlar arasında bile, hadislerdeki mucizeleri kabul etmeyenler çoktur. Gerçekten de hadisteki öykülerin büyük çoğunluğu Müslüman bilginlerin çoğu tarafından doğru görülmeyerek reddedilirler. Bazı gruplar da bu öykülerin farklı versiyonlarını kabul ederler.

Dördüncüsü, genelde Müslümanlar’ın çoğu tarafından kabul edilen hadis koleksiyonları, çeşitli kuşaklar tarafından orijinal olaylardan oldukça uzaklaştırılmışlardır. Gerçekten de, mucize öykülerini toplayan bu kişilerin çoğu olayların vuku bulmasından bir-iki yüzyıl sonra yaşadılar. Bu durumda, efsanelerin geliştirilmesi için yeterinden fazla zaman geçmiş olmaktadır. Bu koleksiyoncular, pek çok kuşak boyunca bol süslemeli ve ağızdan ağza aktarılan öyküleri temel aldılar.

Müslümanlar tarafından doğru olarak kabul edilen öyküler bile, isnad (öykü anlatanlar zinciri) tarafından belirlenmiş olsalar dahi, güvenilirlikleri tam değildir. Çünkü bu öyküler bile tanıkların ifadelerini değil, öykü anlatanların pek çok kuşağını temel alırlar; bu kuşaklar içinde genellikle yüzlerce yıl yer alır. Joseph Horowitz, isnad’ın güvenilirliğini sorguladı:

Bu mucize öykülerini ilk kez kimin ortaya çıkardığı hakkındaki soru, eğer hala isnad’a ya da tanıklar zincirine bakabiliyor olsaydık, kolayca yanıtlanabilirdi. Ve görünüşe göre beklediğimizden daha az sorgulanabilir olurdu. Tek ve aynı rapor çeşitli, gerekli benzer yorumlarda ortaya çıktığı zaman, özelikle ayartıcı olmaktadır… Genelde isnad tekniği, durumun nerede sözlü bir öykü haline geldiği, nerede öğretmenlerin ders kitaplarından kopyalandığı konusunda karar vermemizi mümkün kılmaz. 45

Beşincisi, en güvenilir koleksiyoncu olarak görülen Buhari, kendisinin topladığı 300.000 hadis içinde yalnızca 100.000 tanesinin doğru olabileceğini düşündüğünü itiraf etti. Buhari, bu sayıyı daha sonra 7.275’e indirdi; bu sayının da çoğu tekrarlardan oluştuğu için gerçek sayı aslında yaklaşık 3.000 civarındaydı. Bu durum, Buhari’nin, hadislerin 295.000’inden fazlasında hatalar bulunduğunu kabul ettiği anlamına gelir!

Altıncısı, bu öyküler hakkında tüm Müslümanlar’ın kabul ettiği bir doğruluk düzeni mevcut değildir. Müslümanlar’ın çoğu, öykülerin güvenilirliğini aşağıda belirtildiği şekilde sıralarlar: El Buhari’nin Sahih’i (d. 256 Hicret’ten Sonra); Müslim’in El Sahih’i (d. 261 Hicret’ten Sonra); Abu Du’ad’ın Sunan’ı (d. 275 Hicret’ten Sonra); El-Tirmidhi’nin Jami’si (d. 279 Hicret’ten Sonra); El Nasa’nın Suand’ı (d. 303 Hicret’ten Sonra); ve İbn Madja’nın Sünen’i (d. 283 Hicret’ten Sonra). Bu hadisler ile birlikte mucizevi öyküler anlatan önemli biyografi yazarları da vardır. Bunların en önemlileri, İbn Sa’d (d. 123 Hicret’ten Sonra), İbn İshak (d. 151 Hicret’ten Sonra), ve İbn Hişam (d. 218 Hicret’ten Sonra). Yukarıda belirtilen altı kategori Şii İslamı tarafından kabul edilmez. Ama yine de diğer Müslümanlar ile birlikte Şii İslam da Kuran’ı olduğu gibi kabul eder. Sonuç olarak, burada büyük önem taşıyan nokta, bu mucize öykülerinden hiçbirinin Müslümanlar tarafından bir peygamberin iddiasını (mudjiza) onaylayabilmesi için gerekli dokuz ölçütten biri ile uyum sağlamadığıdır. Bu yüzden, mucize öykülerinden hiçbiri kendi ölçüleri ile İslam’ın gerçeğini sergileme konusunda herhangi bir inanç değerine sahip değildirler.

Son olarak, İslam’ın mucize iddialarının orijini kuşkuludur. İslam’ın inançlarının ve uygulamalarının çoğunu diğer dinlerden aldığı herkes tarafından bilinir. 46 Bu durum, aynı zamanda pek çok bilgin tarafından belgelenmiştir de. 47 Müslüman mucizeleri iddiasının ortaya atılması şaşırtıcı değildir, daha sonra da İsa’nın mucizelerinin şekli aracılığı ile İsa’nın, bu konuda Muhammed’e olan üstünlüğünü sergileyen Hristiyanlık savunucularının davranışlarının bir sonucu olarak belirginleşmiştir.

İslam’a özgü mucize öykülerinin ortaya çıkmaya başlaması iki Hristiyan piskoposu (Edessa’lı Abu Kurra ve Sezariyeli Arethas) bu konuya işaret ettikten sonra gerçekleşmiştir. Sahas’ın da belirttiği gibi, “İma [piskoposun meydan okuması] oldukça aşikârdır: Muhammed’in öğretişi çabaya sahip olabilen bir öğretiştir; ama bu durum, doğaüstü belirtiler olmaksızın onun bir peygamber olduğunu söylemek için yeterli değildir. Eğer bu tür belirtiler gösterilebilseydi, Muhammed büyük olasılıkla bir peygamber olarak kabul edilebilirdi.” 48

Böylece, Müslümanlar’ın görevi açıktı. Mucizeler üretebildikleri takdirde Hristiyanlar’ın meydan okumalarına karşılık verebileceklerdi. Bu olaydan kısa bir süre sonra, Muhammed’in mucize iddiaları ortaya çıkmaya başladı. Sahas, şunu belirtir: “Bu mucize öykülerinin çoğunun kulağa ilginç gelen yanları vardır: sanki Abu Kurra gibi Hristiyanlar’ın ifadelerine bir karşılık olarak sunulmuşlardır ve Müjdelerde bulunan İsa’nın mucizelerine şaşırtıcı derecede benzemektedirler.” 49 Aynı şekilde Müslümanlar bu tartışma sırasında Kuran’daki bazı olayları mucizeler olarak yorumlamaya başladılar. Tüm bunların hepsi tek bir sonuca varır: Muhammed’in mucize öyküleri doğruluktan uzaktırlar ve güvenilir değillerdir.

İnanç Değerinin Eksikliği

Ancak yine de iddia edilen bu mucizeler, Muhammed’in Tanrı’nın bir peygamberi olduğunu kanıtlama konusunda bir inanç değerine sahip değildirler. Birincisi, bu mucize iddialarının çoğu, (vahyedil­diği iddia edilen) Kuran’dan kaynaklanmaz. Bu nedenle, Müslümanlar’ın düşüncesine göre, Kuran’ın sahip olduğu iddia ettikleri tanrısal yetkiden yoksundurlar.

İkincisi, hadislere dayanan mucize öyküleri, kuşkuya yol açarlar. Tanıklık öykülerine sahip değildirler; birbirleri ile çelişen pek çok zıtlık içerirler ve bu yüzden güvenilir değildirler. Muhammed’e, iddialarını mucizevi bir şekilde desteklemesi için sürekli olarak meydan okunan bu olayların Kuran’da yer almayışı, onların güvenilir olmadıklarına dair güçlü bir kanıttır. Elbette, eğer Muhammed, kendisini eleştiren kişileri doğaüstü onaylaması ile kanıtlayarak susturabilecek olsaydı, bunu yapardı, çünkü bu konuda çok kez meydan okumalar ile karşılaştı.

Üçüncüsü, Muhammed hiçbir zaman Kuran’ın hiçbir yerinde tanrısal çağrısının kanıtı olarak mucizevi bir olay sunmaz. Çağdaş Müslüman yazar Faruki, şu iddiada bulunur: “Müslümanlar, Muhammed için herhangi bir mucize iddiasında bulunmazlar. Onların görüşüne göre, Muhammed’in peygamber olduğunu kanıtlayan, açıklamanın, yani Kutsal Kuran’ın, insan mantığını şaşırtan doğal yasanın herhangi bir nedeni izah edilemez dalları değil, derin güzelliği ve büyüklüğüdür.” 50 Bazı Müslüman bilginlerin bu iddiayı reddetmelerine rağmen, yine de gerçek olan şudur: Muhammed, diğer peygamberler gibi bir peygamber olduğu iddiasını desteklemek için aksini yapması için kendisine meydan okunmasına rağmen hiçbir zaman doğada mucizevi olaylar yapmadı (3:183; 4:153; 6:8-9; 17:90-95). Büyük Müslüman bilgini Abdullah Yusuf Ali bile, “Doğa’ya ters düşecek şekilde” bir mucize yapmadığını kabul etti. Abdullah Yusuf Ali’nin bu itirafı, Muhammed’in peygamberliği konusundaki güvenilirliği hakkında ciddi sorulara neden olur.

Dördüncüsü, Muhammed’in kendisi bile, Tanrı’nın, kendisinden önceki peygamberleri mucizeleri göz önüne alarak onayladığı gerçeğini kabul eder. Ne ilginçtir ki, Kuran’da sözü edilen peygamberlerin çoğu, Kutsal Kitap’ta bulunan karakterlerdir. Örneğin, 6:84-86 ayetlerinde Tanrı, İbrahim ile ilgili öyküyü hatırlattıktan sonra şu beyanda bulunur: “Biz ona İshak’ı ve Yakub’u armağan ettik. Hepsini hidayete erdirdik. Daha önce Nuh’u da hidayete erdirmiştik. Zürriyetinden Davud’u, Süleyman’ı, Eyyub’u, Yusuf’u, Musa’yı ve Harun’u da. İyilik yapanları işte böyle mükafaatlan­dırırız. Zekeriya’yı, Yahya’yı, İsa’yı, İlyas’ı, doğru yola erdirmiştik. Bunların hepsi salih kimselerden idi. İsmail’i, Elyasa’yı, Yunus’u ve Lut’u da doğru yola erdirmiştik. Her birini alemlere üstün kılmıştık.” Musa’nın pek çok kez yaptığı peygamberlik mucizelerini onaylayarak bu konuyu Tanrı’ya isnat eder (7: 106-8; 116-19). Sonra şunu okuruz: “Sonra Musa ve kardeşi Harun’u mucizelerimiz ile ve apaçık bir delil ile gönderdik” (23:45). Kuran aynı zamanda Tanrı’nın pek çok peygamber aracılığı ile görünen mucizevi gücüne de imada bulunur (4: 63-65). Ama eğer Muhammed, Tanrı’nın bu Kutsal Kitap peygamberleri aracılığı ile mucizeler yaptığının farkına vardıysa, o zaman kendisi neden mucizeler yapamadı?

Beşincisi, Muhammed, aynı zamanda İsa’nın, insanları iyileştirme ve ölümden diriltme mucizelerini mesajının tanrısal orijine sahip olduğunu kanıtlamak için yaptığı gerçeğini de kabul eder. Kuran bu konuda şöyle der: “Ey Meryem oğlu İsa… benim iznimle doğuştan körü ve alacalıyı iyileştiriyordun. Hani benim iznimle ölüleri de hayata çıkarıyordun” (5:110). Ama eğer İsa tanrısal çağrısını onaylamak için mucizevi doğa olayları yapabildiyse, ve Muhammed onun yaptıklarının aynısını yapmayı reddediyorsa, o zaman doğal olarak Hristiyanlar Muhammed’in bir peygamber olduğuna inanmakta güçlük çekeceklerdir.

Altıncısı, Muhammed iddialarını kanıtlaması için kendisine mucize yapması konusunda meydan okunduğu zaman, mucize yapmayı reddetti. Kuran, Muhammed’in düşmanlarının söylediği şu sözlere yer verir: “Ona açıktan göreceğimiz bir melek indirilse ya! Eğer öyle bir melek indirmiş olsaydık, artık iş bitirilmiş olurdu” (6:8-9). Muhammed’e inanmayanlar ona, bir peygamber olduğunu kanıtlaması için meydan okudular ve şöyle dediler: “Yer­den bize bir pınar fışkırtmadıkça; yahut senin hurmalardan, üzümlerden oluşan bir bahçen olup, aralarından şarıl şarıl ırmaklar akıtmadıkça; yahut iddia ettiğin gibi, gökyüzünü üzerimize parça parça düşürmedikçe; yahut Allah’ı ve melekleri karşımıza getirmedikçe sana asla inanmayacağız.” (17:90-92). Muhammed’in bu isteklere verdiği yanıt aydınlatıcıdır: “Rabbimi tenzih ederim. Ben ancak resul olarak gönderilen bir beşerim.” Musa’nın, İlyas’ın ya da İsa’nın böyle bir yanıt vereceği düşünülemez. Gerçekten de, Muhammed, Musa’nın kendisine firavun tarafından meydan okunduğu zaman, ona mucizeler yaparak karşılık verdiğini kabul etmiştir. “Firavun, ‘Eğer açık bir delil getirdiysen, haydi göster onu bakalım, şayet doğru söyleyenlerden isen’ dedi. Bunun üzerine Musa, asasını yere attı. Bir de ne görsünler, apaçık bir ejderha. Elini (koynundan) çıkardı. Bir de ne görsünler o, bakanlar için, bembeyaz olmuş” (7:106-8). Kuran bu konuda şöyle devam eder: “Böylece hak yerini buldu” (ayet 118. Ama yine de Muhammed, Tanrı’nın, konuşmacıları olarak gönderdiği kişileri bu şekilde onayladığını bilmesine rağmen, benzer mucizeler yapmayı reddetti. O zaman neden Muhammed’in, Tanrı’nın büyük peygamberleri ile aynı çizgide olan bir peygamber olduğuna inanılması gereksin ki?

Son olarak, Müslümanlar Muhammed’in mucizeler yapması konusundaki isteksizliği ile ilgili olarak makul hiçbir açıklama sunamazlar. İyi bilinen bir İslam iddiası şudur: “Tanrı’nın, peygamberlere bu tür mucizeler vermesindeki amaçlarından biri şudur: Dünya bu tür insan gücünün ötesindeki mucizelerdeki gücün Tanrı’ya ait olduğunu görebilsin.” Böylece, “Musa’nın döneminde büyücülük eyleminin çok gelişmiş olduğunu görebiliyoruz. Bu yüzden, Musa’ya öyle büyük mucizeler verildi ki, büyücüler çaresiz kaldılar ve bu mucizeleri gördükleri zaman, Musa’nın önderliğini ve peygamberliğini kabul ettiler.” Benzer şekilde, “İslam Peygamberinin dönemi sırasında, güzel konuşma sanatı büyük ilerlemeler kaydetmişti. Bu nedenle, İslam peygamberine, zamanının en büyük şairlerinin seslerini susturan Kuran mucizesi verildi.” 51

Ancak yine de, bu mantık ile ilgili çeşitli ciddi sorunlar mevcuttur. Her şeyden önce, bunun “Tanrı’nın bina ettiği yollardan biri” olduğuna dair hiçbir kanıt yoktur. Aksine, Kuran’ın kendisi bile şu ger­çeği kabul eder: Tanrı sürekli olarak, İsa dahil olmak üzere Musa, ve diğer peygamberler aracılığı ile doğa mucizeleri verdi. Tanrı, peygamberlerini, mucizeler aracılığı ile onaylama yolunu seçti.

Ayrıca, güzel bir dini edebiyat üretmek, Kuran’ın Tanrı’nın diğer peygamberler aracılığı ile yaptığını kabul ettiği mucizevi doğa olayları üretmekten daha kolaydır. Aslında Kuran’ın aksi öğretişler veren pek çok başka dini edebiyat yazıları vardır: Yeşaya’nın peygamberliği, Dağdaki Vaaz, Hindu Gita vs.

Bunlara ek olarak, kendisinden önceki peygamberler mucizeler yapabildikleri ve yaptıkları halde, Muhammed’in doğa mucizeleri yapma konusundaki isteksizliği, Müslüman olmayan kişilere, bu konu üzerinde düşündükleri takdirde bu davranışı sorumluluktan kaçan bir davranış olarak göreceklerdir. Ve şöyle soracaklardır: “Eğer Tanrı diğer peygamberleri bu tür şeyler aracılığı ile onayladıysa, o zaman aynı şeyi neden Muhammed için de yapmadı ve bu konu hakkındaki tüm kuşkuları ortadan yok etmedi?” Kuran’dan alınan, Muhammed’in kendi sözleri şöyledir: “Dediler ki, ‘Ona Rabbinden bir mucize indirilse ya!’ (Ey Muhammed) de ki, ‘Şüphesiz Allah’ın, bir mucize indirmeye gücü yeter’” (6:37).

Aynı zamanda Muhammed kendisini eleştirenlere, bu konunun Tanrı’nın, zamanın özelliklerine göre peygamberlerini onaylamak için farklı çağlarda ve farklı biçimlerde oluşturduğu bir yol olduğu şeklinde hiçbir yanıt da vermedi. Aksine, yalnızca kendi mucizesini (Kuran) sundu ve kendisini mucizeler yapma yeteneği olmadığı için değil, inançsızlıkları nedeni ile reddettiklerini söyledi. Şöyle yazılıdır: “Bilmeyenler, ‘Allah bizimle konuşsa, ya da bize bir mu­cize gelse ya!’ derler.” Muhammed’in yanıtı çok açıktı: “Bunlardan öncekiler de tıpkı böyle, bunların dedikleri gibi demişti. Onların kalpleri (anlayışları) birbirine benziyor. Biz ayetleri kesin olarak inanacak bir toplum için açıkladık” (2:118; 17:90-93; 3:183).

Sonuç olarak, Muhammed’in yaşamı ile bağlantılı olan bu iddia edildiği gibi doğaüstü olaylar (Musa ve İsa’nın yaptığı, bunlar, kabul ettiği doğaüstü olaylar gibi doğa mucizeleri olmamasına rağmen), doğal araçlar aracılığı ile açıklanabilirler. Örneğin Müslümanlar, Hicret’ten Sonraki 624 yılında yapılan Muhammed’in Bedir savaşındaki üstün zaferini, onun adına tanrısal onayın doğaüstü bir belirtisi olarak görürler. Ama Bedir savaşından tam bir yıl sonra Muhammed’i destekleyenler küçük düştükleri ağır bir yenilginin sıkıntısını çektiler, 52 ama o bu yenilgiyi yine de tanrısal hoşnutsuzluğun doğaüstü bir belirtisi olarak kabul etmediler. 53

Muhammed’in Ahlak Örneği

Müslümanlar Muhammed’in genelde ahlaklı bir insan olduğunu kabul ederler. Hatta bundan daha fazlasını da iddia ederler. Onlar, Muhammed’in hem (ana) günahın ötesinde olduğunu ve hem de insanlık için en mükemmel ahlak örneğini oluşturduğuna inanırlar. İleri sürdükleri iddia şudur: “Muhammed, tarihte, dindarlık ve mükemmellik açısından insanlık için en iyi örneği oluşturur. Muhammed, bir insanın ne olabileceğinin ve mükemmellik ve erdem alanında neler başarabileceğini ortaya koyan diri bir kanıttır. 54 Onlar, Muhammed’in bu özeliklerinin onun Tanrı’nın eşsiz peygamberi olduğuna ilişkin “temel kanıtlar” olduğunu söylerler. 55

Kemal ud Din ed Damiri tarafından yazılmış, rağbet gören bir Müslüman klasiği bize Muhammed ile ilgili aşağıdaki bilgileri sunar:

Muhammed insanların en seçkini, tüm elçilerin en onurlandırılmış olanı ve merhamet peygamberidir… O peygamberlerin en iyisidir ve onun ulusu ulusların en iyisidir… Mükemmel bir zekaya sahipti ve soylu bir aileden geliyordu. Kesinlikle lütufkârdı, cömertlikte kusursuzdu, cesareti yetkindi, aşırı derecede alçakgönüllüydü, yararlı bilgilere sahipti, Tanrı’ya olan korkusu tamdı ve dindarlıkta üstündü. O, mükemmelliğin her çeşidinde en güzel konuşanı ve en yetkin olanıydı. 56

Muhammed’in, iddia edilen ahlak mükemmelliği hakkında kuşkulara ve sorulara neden olan çok sayıda durum söz konusudur. Bu konulardan ilki, çokeşlilik meselesidir.

Çokeşlilik Sorunu

Kuran’a göre, bir erkeğin dört tane karısı olabilir (4:3). Bu durum, en azından iki sorunun sorulmasına neden olur. Birincisi, çokeşlilik ahlaki midir? İkincisi, Muhammed, kendi yasası ile uyumlu muydu? Eğer uyumlu değil idiyse, insanlık için kusursuz bir ahlak örneği olması nasıl düşünülebilir?

Yahudi-Hristiyan geleneklerine göre çokeşlilik ahlaki açıdan yanlış görülür. Tanrı çokeşliliği asla buyurmamıştır. 57 Ama Kuran, bir erkeğin dört kadına da bakabilecek durumu olduğu takdirde, o erkeğin dört kadın ile evlenmesine izin vererek çokeşliliği tasvip etti: “Size helal olan (başka) kadınlardan ikişer, üçer, dörder olmak üzere nikâhlayın” (4:3). Hristi­yan açıklamasının gerçeğini önceden var sayılmaksızın hem Müslümanlar’ın hem de Hristiyanlar’ın genel ahlak bakışı açısından çokeşlilik konusunda pek çok tartışma mevcuttur. Birincisi, tekeşliliğin ilk örnek göz önüne alınarak kabul edilmesi zorunludur, çünkü Tanrı, ilk erkeğe yalnızca tek bir kadın (Havva) vermiştir. İkincisi, tekeşlilik orantı eşitliği belirtir, çünkü Tanrı’nın dünyaya gönderdiği erkeklerin ve kadınların sayısı hemen hemen aynıdır. Sonuç olarak, tekeşlilik eşitlik olarak varsayılır. Eğer erkekler birden fazla kadın ile evlenebiliyorlarsa, o zamana bir kadının neden birden fazla sayıda kocası olmasın? Çokeşlilik, dürüstlük değildir.

Rağbet gören Müslüman biyografi yazarı Haykal bile şöyle der: “Ailenin ve toplumun mutluluğuna en iyi şekilde hizmet edebilmek, tekeşliliğin kabul ettirdiği sınırlamalar ile mümkündür.” 58 Gerçekten de, Muhammed’in eşleri ile olan ilişkileri, çokeşlilik ile ilgili bir delildir. Örneğin, Haykal, çokeşlilik nedeni ile ortaya sorunlar çıktığını belirtir: “Peygamberin eşleri, kocalarına tuzak kuracak kadar ileri gittiler.” Peygamberin eşlerinin bu tutumu anlaşılabilir bir tutumdur, çünkü Haykal sözlerine, “Muhammed’in genellikle pek çok kez eşlerinden bazılarını önemsemediğini ve aralarında ayırım yaptığını” söyleyerek devam eder. 59 “Peygamberin, eşlerinden bazılarını diğerlerinden üstün tutması, ‘Müminlerin Anneleri’ arasında öylesine büyük bir çekişme ve düşmanlık yarattı ki, bir kez, Muhammed eşlerinden bazılarını boşamayı dahi düşündü.” 60 Tüm bu olup bitenler hem ilke hem de uygulama açısından örnek alınacak bir ahlak tutumuna engel olan davranışlardır.

Bir an için, Kuran’da öğretildiği gibi, çokeşliliğin ahlaki açıdan doğru olup olmadığı sorusu bir kenara bırakılacak olsa dahi, Muhammed’in karakterindeki hataları hissettiren bir başka ciddi sorun mevcudiyetini hala korur. Muhammed, Tanrı’dan, bir erkeğin, bir defada yalnızca dört eşe sahip olabileceği açıklamasını aldı, ancak Muhammed’in eş sayısı yine de dörtten fazlaydı. Muhammed’in savunucularından olan bir Müslüman, The Prophet of Islam as the Ideal Husband (İdeal Koca Olarak İslam Peygamberi), onun on beş tane karısı olduğunu kabul etti! Ama o yine de diğer erkeklere yalnızca dört eşe sahip olabileceklerini söyledi. Tanrı’dan olduğunu söylediği temel yasalardan birini kendi yaşamında uygulamayan biri, nasıl olur da tüm insanlık soyu için mükemmel bir ahlak örneği teşkil edebilir?

Müslümanlar’ın bu soruya verdikleri yanıt ikna edici değildir. Onlar şu iddiada bulunurlar: Peygamberin aldığı “açıklama” kendisine Tanrı tarafından, herhangi biri için değil, özel olarak şahsı için bir istisna olarak verilmişti. Muhammed, bu konuda, Tanrı’nın sözlerinden şu alıntıyı yapar: “Ey Peygamber! Biz sana mehirlerini verdiğin eşlerini Allah’ın sana ganimet olarak verdiklerinden elinin altında bulunan kadınları; ayrıca, diğer müminlere değil de sana has olmak üzere, mehirsiz olarak kendini Peygamber’e bağışlayan, Peygamber’in de kendisini nikahlamak istediği herhangi bir mümin kadını da (sana helal kıldık)” (33:50). Bunlara ek olarak Muhammed evlatlığının boşadığı karısı Zeynep ile evlenmesi için tanrısal bir kolaylık aldığı dahi belirtilir (33:37).

Tüm bunlara ek olarak, bizden şuna inanmamız istenir: Tanrı, her eşe, sahip olduğu evlilik haklarını “adil bir şekilde” vermek için tanrısal esin ile açıklanmış bir başka yasaya özel bir istisna yaptı, yani, aralarında belirli bir devir ile bir sıralama yerine getirdi. Muhammed, Tanrı’nın, kendisine, istediği her eşe istediği her zaman sahip olabileceğini bildirdiği konusunda ısrar eder: “Ey Muhammed! Bunlardan (hanımlarından) dilediğini geri bırakırsın, dilediğini yanına alırsın” (33:51). Ancak Tanrı da belli bir noktadan sonra Muhammed’in kadınlara olan sevgisini frenledi: “Bundan sonra, güzellikleri hoşuna gitse bile, başka kadınlar ile evlenmek, eşlerini boşayıp başka eşler almak sana helal değildir” (33:52).

Muhammed’in bu durumuna bakıldığı zaman, sağduyu sahibi birinin onu mükemmel bir ahlak örneği ve ideal koca olarak nasıl görebildiği şaşırtıcıdır.

Kadınların Erkeklerden Daha Aşağı Görülmeleri

Kuran ve hadisler kadınları erkeklerden daha düşük bir konumda görürler. Erkeklerin üstün konumu doğrudan Kuran’ın buyruklarını temel alır. Daha önce de belirtildiği gibi, erkekler birden fazla kadın ile evlenebilirler (çokeşlilik), ama kadınlar birden fazla kocaya sahip olamazlar (poliandri – çok kocalılık sistemi). Kuran (2:228), erkeklerin kadınların üzerinde bir derece farkı vardır. Kuran, erkeklere karılarını boşama hakkını açıkça tanır ama aynı eşit hakkı kadınlara tanımaz, ve şu iddiayı ileri sürer: “Erkeklerin kadınlar üzerinde bir derece hakları vardır” (2:228). 61 Muhammed bir defasında kadın bir kölenin doğru söylemesini sağlamak için onun dövülmesini tasvip etti. Haykal bu konu hakkında şu bilgiyi verir: “Köle kadın içeri çağrıldı ve Ali hemen kadını tuttu ve, ona Tanrı’nın peygamberine doğruyu söylemesi için emrederek şiddetli bir şekilde uzun süre dövdü.” 62 Sonuç olarak, Kuran’a göre, erkekler karılarına dayak dahi atabilirler: “Erkekler, kadınların koruyup kollayıcılarıdırlar. Çünkü Allah, insanların kimini kiminden üstün kılmıştır. (Evlilik yükümlülüklerini reddederek) baş kaldırdıklarını gördüğünüz kadınlara öğüt verin, onları yataklarında yalnız bırakın. (Bunlar fayda vermez de mecbur kalırsanız) onları (hafifçe) dövün.” (4:34) 63 Bunlara ek olarak, Müslüman kadınların bir peçe taşımaları, kocalarının arkasında durmaları ve duada onların arkasında durarak diz çökmeleri gerekir. Yasa bir erkeğe karşı açılan davalarda iki kadının tanıklık yapmasını talep eder. 64

El-Buhari’nin Sahihi’ndeki hadislerden birinde kadınların İslam­daki aşağı konumlarını tanımlayan şu aşağıdaki öyküyü okuruz:

İbn Abbas tarafından anlatıldı: Peygamber şöyle dedi: “Bana cehennem ateşi gösterildi ve orada bulunanların çoğu takdir bil­me­yen kadınlardı.” Şu soru soruldu, “Onlar Allah’a mı inan­ma­dılar?” (ya da Allah’a mı nankörlük ettiler?) Peygamber, soruları şöyle yanıtladı, “Onlar kocalarına nankörlük ettiler ve kendilerine yapılan iyilikleri ve yararlı işleri takdir etmediler.” 65

Kadınlar hakkında söylenen tüm bu ifadeler göz önüne alındığı zaman, Müslüman düşüncelerini savunan kişilerin ağızlarından şu sözleri işitmek gerçekten inanılmazdır: “Muhammed, kesinlikle kadınları, diğer herhangi bir erkekten daha fazla onurlandırmak ile kalmamış, aynı zamanda kadını ait olduğu yere gerçekten yükseltmiştir – bu başarıyı gösterebilen yalnızca Muhammed olmuştur”[!] 66 Bir diğer Müslüman yazar şu ifadede bulunur: “İslam, kadına, diğer dini ya da kurumsal hiçbir sistemin sağlayamayacağı sevinci veren haklar ve ayrıcalıklar tanımıştır.” 67 Ancak gerçekler bunun tam karşıtını gösterirler.

Muhammed’in Genel Ahlaki Durumu

Muhammed asla günahsız biri değildi. Kuran bile onun pek çok kez Tanrı’dan bağışlanma dilemesi gerektiğini bildirir. Örneğin, 40:55 ayetinde Tanrı ona şöyle der: “Ey Muhammed! Sabret. Allah’ın vaadi şüphesiz gerçektir. Günahının bağışlanmasını iste. Akşam sabah Rabbini hamd ederek tespih et.” Tanrı yine başka bir zamanda Muhammed’e şöyle dedi: “Bil ki Allah’tan başka hiçbir ilah yoktur. Hem kendinin, hem de inanmış erkek ve kadınların günahlarının bağışlanmasını dile! (47:19).” Bu ayette yazılı olanlar, bağışlanmanın yalnızca diğer insanlar için değil, kendi günahları için de gerekli olduğunu kesin bir şekilde açıklar (48:2).

Kuran’da Muhammed hakkında yazılı olan gerçeklerin ışığında Muhammed’in karakterinin kusursuz olmaktan uzak olduğunu görürüz. Muhammed hakkında yazan ve geniş çapta rağbet gören bir biyografi yazarlarından biri onun günah işlediğini kabul etti. Haykal, bir olaydan söz ederken, açıkça şöyle der: “Muhammed, (kör dilenci) İbn Umm Maktum’un yüzüne hiddetle baktığı ve onu kovduğu zaman, gerçekten hata yaptı.” 68 Haykal, bu sözlerine şunu ekler: “Bu açıdan o (Muhammed) herkes gibi düşmeye eğilimliydi.” 69 Eğer durum böyle ise, o zaman Muhammed’in Müslümanlar tarafından böylesine övülerek göklere çıkartıldığına inanmak zordur. Muhammed’in ahlakı yine de onun zamanında yaşayan pek çok kişinin gelişmesine yardımcı olmasına rağmen, onun pek çok Müslüman’ın iddia ettiği gibi, tüm zamanların tüm insanları için mükemmel bir örnek teşkil ettiği konusu kesinlikle başarısızlığa uğramış gibidir. Müjdelerdeki İsa’nın aksine, o, düşmanlarına şu tür bir soru ile kesinlikle meydan okuyamazdı: “Hanginiz bana günahlı olduğumu kanıtlayabilir?” (Yuhanna 8:46).

Kutsal Savaşlar (Cihad) Sorunu

Savaşın adil olup olmadığı konusunu bir kenara bırakalım, 70 Muhammed savaşların kutsal olduğuna inanırdı. Muhammed, aldığı tanrısal açıklama sonucu izleyicilerine şöyle buyurur: “Allah yolunda savaşın” (2:244). Başka bir ayete şunlar yazılıdır: “Allah’a ortak koşanları bulduğunuz yerde öldürün” (9:5). Ve “(Savaşta) inkâr edenler ile karşılaştığınız zaman boyunlarını vurun” (47:4). Genel olarak, “Allah’a ve ahiret gününe iman etmeyenler ile” savaşmalıydılar (9:29). Tanrı uğruna savaşanlar için gerçekten de cennet vaadinde bulunulur: “Hicret edenler, yurtlarından çıkarılanlar, yolumda eziyet görenler, savaşanlar ve öldürülenlerin de andolsun, günahlarını örteceğim. Allah katından bir mükafat olmak üzere onları içinden ırmaklar akan cennetlere koyacağım” (3:195; 2:244; 4:95; 8:12). Bu “kutsal savaşlar”, “inanmayanlara karşı” “Allah yolunda” yapıldılar (2:244). 5:33 ayetinde şunları okuruz: “Allah’a ve Resulüne savaş açanların, inanmayanların) ve yeryüzünde bozgunculuk çıkarmaya çalışanların cezası; ancak öldürülmeleri, yahut asılmaları veya ellerinin ve ayaklarının çaprazlama kesilmesi, yahut o yerde sürülmeleridir.” Koşullara bağlı olarak bunların uygun ve yerinde cezalar olduğunu kabul eden Ali, şu ifadesi ile az da olsa biraz teselli sunar: Arapların, düşmanlarına daha zalim şekilde davranmaları, örneğin “gözlerini oymaları ve zavallı kurbanı kızgın güneşin altına terk etmeleri” gibi yaptıkları zulümler artık iptal edildi! 71 Bu tür savaşların devam etmesi ve düşmanlara –hangi vesile ile olursa olsun– dini temeller nedeni ile zulmedilmesi, pek çok eleştirmen tarafından dinsel hoşgörüsüzlüğün aşikâr bir örneği olarak kabul edilir. 72

Ahlaki Politika Sorunu

 Muhammed, izleyicilerinin Mekke’ye ait ticaret kervanlarını yağmalamalarını tasdik etti. 73 Bu tür üç yağma eylemine peygamberin kendisi önderlik etti. Bu saldırıların amacı hiç kuşkusuz yalnızca ekonomik kazanç elde etmek değildi, amaç, aynı zamanda Mekkelileri, büyüyen Müslüman gücü ile etkilemekti. İslam eleştirmenleri, bu tür bir korsanlık ile ilgili ciddi ahlak soruları yönelttiler. En azından bu tür eylemlerin Muhammed’in iddia edilen ahlak mükemmelliği üzerine karanlık bir gölge düşürdüğünü hissettiler.

Muhammed, bir defasında, bir izleyicisinin Halid adlı bir düşmanına, onu öldürmek amacı ile yalan söylemesini tasdik etti. Ve bu izleyici adamı öldürdü. Sonra, güvenilir bir uzaklıkta ama adamın eşlerinin önünde “kılıcı ile onun üzerine yürüdü ve onu öldürdü. Halid’in eşleri olayın tek tanıklarıydılar ve olup biten karşısında ağlamaya ve kocaları için ağıt yakmaya başladılar.” 74

Diğer bazı olaylarda Muhammed, politik açıdan uygun görülen katliamlar ile aksi fikirde değildi. Önde gelen Yahudiler’den biri olan Ka’b İbn El-Eşraf, Muhammed’e karşı bazı ihtilaflara neden olduğu ve onun hakkında hiciv niteliğinde bir şiir yazdığı zaman, peygamber şu soruyu sordu: “Beni Ka’b’dan kim kurtaracak?” Dört kişi peygamberin isteğini yerine getirmek için anında gönüllü olarak ileri atıldı ve kısa bir süre sonra ellerinde Ka’b’ın başını taşıyarak geri döndüler. 75 Hüseyin Haykal adlı saygı gören modern İslam biyografi yazarı, The Life of Muhammad (Muhammed’in Yaşamı) isimli kitabında sözü edilen bu tür katliamların çoğunu kabul eder. Bu katliamlardan biri ile ilgili şunları yazdı: “Peygamber, Ukbe ibn Ebu Muayt’ın öldürülmesini buyurdu. Ukbe, kendisine merhamet edilmesi için, ‘Ey Muhammed, çocuklarıma kim bakacak?’ diyerek yalvardığı zaman, Muhammed’in yanıtı şöyle oldu: ‘Ateş.’” 76

Kuran’ın kendisi, Muhammed’in, kendi çıkarına uygun bulduğu zaman, verdiği sözleri yerine getirmeme konusunda rahatsızlık duymadığını söyleyerek bizi bilgilendirir. Arapların kutsal bir ayı sırasında öldürmekten sakınmak ile ilgili uzun vadeli bir taahhüdü bozmak için bir “açıklama” dahi aldı: “Sana haram ayda savaşmayı soruyorlar. De ki, ‘O ayda savaş büyük bir günahtır. Allah’ın yolundan alıkoymak, onu inkâr etmek, Mescid-i Haram’ın ziyaretine engel olmak ve halkını oradan çıkarmak, Allah katında daha büyük günahtır’” (2:217). Yine başka bir ayette şunlar yazılıdır: “Allah (gerektiğinde) yeminlerinizi bozmayı (ve kefaret ödemeyi) size meşru kılmıştır” (66:2). Muhammed’in ahlak yaşamı dengeli bir süreklilik yerine bazen uygun koşullar ile karakterize edilir.

Misilleme (Kısas) Konusu

Muhammed en azından iki olayda, kendisi ile alay eden nitelikte şiirler yazan kişilerin öldürülmeleri için adamlarına buyruk verdi. Gösterdiği bu haddinden fazla aşırı tepkiye karşı bazı kişiler, konuyu ikna edici olmaktan uzak bir şekilde, şöyle savundular: “Muhammed gibi başarısı ve değeri çok büyük olan bir adam hakkında kötü hiciv niteliğinde yazılanlar, bir savaşın kaybedilmesinden daha tehlikeli olabilirler.” 77 Ama eleştirmenlerin de işaret ettiği gibi bu durum yalnızca pragmatizme (neden ile sonuç arasındaki bağlantıyı araştıran çalışma ile ilgili) ait, sonuç nedeni haklı çıkartır ahlakıdır.

Haykal, “Müslümanlar’ın, kadınların ve çocukların öldürülmelerine her zaman karşı olduklarını” kabul eder, ama buna rağmen yine de, “bir Yahudi kadın bir Müslüman’ı öldürdüğü için başına değirmen taşı atılarak öldürüldü.” 78 Haykal, bir başka olay hakkında şunları yazar: “Her iki köle kadın (söyledikleri bir şarkıda Muhammed’e karşı sözler olduğu iddiasıyla) suçlanarak sorguya çekildiler ve efendileri ile birlikte öldürülmeleri için emir verildi.” 79 Ebu Afak adlı bir kadının yazdığı bir şiirle Muhammed’e hakaret ettiğine inanıldığı zaman Muhammed’in izleyicilerinden biri, “kadına, kadının yanında çocukları varken ve kadın bu çocuklarından birini emzirdiği esnada saldırdı.” Bu kişi, “kurbanının bebeğini ondan uzaklaştırdıktan sonra onu öldürdü.” 80 Tüm insanlık için en büyük ahlak örneği olarak gösterilen birine tüm bu olayların yakışmadığı kesindir.

Muhammed’in izleyicilerinin, onun adına öldürme konusunda gösterdikleri bu gayret şaşırtıcıdır. Haykal, Muhammed’in tek bir buyruğu ile kızını öldürebilecek kadar Muhammed’e adanmış birinin sözlerini yazar. Ömer ibn el Kattab adlı İslam’ın ikinci halifesi aşırı bir bağlılık ile şu beyanda bulundu: “Tanrı adına söz veririm ki, eğer o (Muhammed), benden kızımın kafasını vurmamı isteseydi, hiç tereddüt etmeden bu isteğini yerine getirirdim!” 81

Merhamet Göstermeme Sorunu

Muhammed, Mekkeli düşmanlar ile birleşerek Müslümanlar’a karşı tuzak kurduklarından kuşkulandığı Medineli son Yahudi oymağına saldırdı. Daha önce, yalnızca kentten sürülmüş olan iki Yahudi oymağından farklı olarak, bu kez, oymağın tüm erkekleri öldürüldüler ve kadınlar ve çocuklar köle olarak satıldılar. Bu olayı haklı çıkarmaya çalışan kişilerin varlığına rağmen, bu eylem bir “zulüm” eylemiydi ve “Muhammed’in Yahudiler’e karşı uyguladığı zulüm, onların kendisi ile alay etmeleri ve onu reddetmeleri yüzünden Muhammed’in yaşamındaki en büyük hayal kırıklığına neden olduğu gerçeği iddia edilerek açıklanamaz. Hem onda hayal kırıklığına neden oldular, hem de onu, bir süre peygamberlik yetkisinin tamamen yok etmek ile tehdit ettiler.” 82 Eğer bu iddia türündeki açıklamalar gerçek olsalardı bile, iki yanlış bir doğruyu oluşturmazdı. Her durumda, bu tür bir davranış, erkekleri öldürmeyi ve kadınlar ile çocukları köle olarak satmayı haklı çıkartır mıydı? 83 Ve, ayrıca, bu tür bir eylem tüm insanlık için bir örnek teşkil etmesi ve ahlaki açıdan hatasız bir karaktere sahip olması gereken bir kişinin eylemi mi olmalıdır?

Muhammed’in mükemmel bir ahlak örneği olduğuna dair gösterilen tüm bu karşıt delillere rağmen, seçkin bir İslam savunucusu olan Haykal, bu konuya şu müthiş iddia ile karşılık verir: “Onların iddiaları gerçek olsa bile, biz bu iddiaları yine de reddederdik, çünkü elimizde çok basit bir delil var: büyük olan yasadan üstündür”[!]84

Özet

İslam, Muhammed’in Tanrı’nın (Kuran’daki) tam ve nihai açıklaması ile peygamberlerin sonuncusu olduğunu iddia eder. Müslümanlar, bu iddiayı desteklemek için çeşitli örnekler sunarlar; Kuran’da yer alan Muhammed’e ait kehanetler, Kuran’ın mucizevi doğası, Muhammed tarafından gerçekleştirilen mucizeler ve onun mükemmel ahlaklı karakteri. Ancak her şeye rağmen, daha önce görmüş olduğumuz gibi, tüm bu örnekler ile ilgili kanıtlar doğaüstü olma iddiası için de yeterli değillerdir, çünkü olayların gerçekten vuku bulduğuna dair gerçek bir kanıt yoktur, ya da olayların kendisi ile ilgili gerçekten doğaüstü olan hiçbir şey mevcut değildi.

Bir Müslüman elbette bu durumu iman aracılığı ile kabul etmeye devam edebilir. Ama bu durumun kanıt ile ortaya konulması tamamen farklı bir şeydir. Sokrat’a ait olan “Tetkik edilmemiş [eleştirilmemiş] yaşam, yaşanmaya değmez” (ve bu ifadeye şu eklemede bulunabiliriz, “tetkik edilmemiş [eleştirilmemiş iman], inanmaya değmez) öğüdü ile aynı fikirde olan Müslüman olmayan biri, gerçek üzerinde temellenmiş bir iman bulmak için hiç kuşkusuz başka bir yere bakacaktır.