Beşinci Tanrisal Mutluluk

Bölüm 5

Matta 5:7. Ne mutlu merhametli olanlara, çünkü onlar merhamet bulacaklar! Şimdi giriş yaptığımız konu, Tanrısal Mutlulukların ikinci bölümü olarak adlandırılabilecek bir konudur. Tanrısal Mutlulukların dörde ve üçe bölündükleri aşikardır. Bu, Kutsal Yazılarda sık sık görülen bir bölünmedir. Tanrısal Mutluluklardan ilk dört tanesi, doğruluk aracılığı ile ya da Tanrı’ya göre tanımlanır. Son üç tanesine lütuf aracılığı ile ya da diğer kişilere karşı lütfun eylemleri ile değinilir. Bu iki sınıfta büyük ahlak güzelliği, düzen ve terbiye yer alır. Bölünme hiç kuşkusuz tanrısaldır ve bu bölünme, ey canım, senin düşüncelerini en mutlu şekilde meşgul edecektir. Günahkar ilk kez uyandırıldı ve Tanrının huzuruna getirildiği zaman, orada gerçek durumunu görür ve insanın boş olduğunu anlar; bu noktada alçalması ve kırılması gerekir. Şimdi Tanrının tarafına geçecek ve Tanrının, kendisine olan davasına karşı olacaktır. Tövbe gerçektir. Kişi hiç bir şey olmaya razıdır. Böylece ilk mutluluğun ruhta yoksulluk olduğunu ve canı diğer bereketlere takdim ettiğini anlarız. Şimdi tanrısal mutluluklardan son üç tanesinin ilkine bakacağız.

“Ne mutlu merhametli olanlara!” Dilimizin hiç bir alanında kulağa merhamet sözcüğü kadar hoş gelen başka bir sözcük mevcut değildir. Ve yine başka hiç bir sözcük bize, Tanrının karakterine ilişkin bu kadar çok şey anlatamaz. Bu, bizi en derin sevince ve en zengin bereketimize – Tanrının karakterine - yönlendirir. Tanrı, “merhametler Babasıdır.” Merhamet, yalnızca Tanrının manevi bir gücü değildir; ama Tanrının Kendisi, merhametin kaynağıdır – “merhametler Babası.” Tanrı, bu sefalet dünyasında akan geçici ya da ruhsal tüm acıma, şefkat, nezaket, iyilik ve ihsanın kaynağıdır. Ve O’nun adına övgüler olsun ki, bu merhamet, sonsuzluktan sonsuzluğa kadar sürer – başlangıcı yoktur, zamandan önce vardır; ve zaman geçtiğinde de sonu olmayacaktır. “Rab, Kendisinden korkanları sonsuza kadar sever, onlara sonsuza kadar merhamet eder.” (Mezmur 103:17) Ama bu arada bu günah dünyasının “dar boğazında” akıl almaz geçmiş ve geleceğin arasında merhamet, güçlü bir ırmak olarak akar ve sonsuzluk okyanusu ile birleşir. O’nun merhametinde asla kesinti bulunmaz: bu, O’nun bu günah ve sefalet dünyası içindeki Varlığının aktif ilkesidir. “Çünkü O’nun merhameti asla tükenmez.” Bir üzüntü sahnesi olan bu dünyada böyle bir gerçeğin görünen bereketinden kim söz edebilir? Ama O’nun tükenmeyen merhametleri hiç durmadan aktığı için dünya gibi bir yeri temizleyebilecek olan ancak O’nun merhametleri olabilir; merhameti işitecek kulak kapandığı ve merhamet kolu geri çekildiği zaman, geriye yalnızca umutsuzluğun can çekişmeleri kalacaktır. Ama Tanrı şimdi merhamet göstermekten zevk alır ve zevk alacaktır.

“Çünkü Musa’ya şöyle diyor: ‘Merhamet ettiğime merhamet edeceğim, acıdığıma acıyacağım.” (Romalılar 9:15) Tanrı yalnızca “Ben yapacağım, Ben yapacağım” diyebilir ve böyle bir şey söylemeye yalnızca O’nun hakkı vardır. Hiç bir yaratık, “Ben yapacağım” diyemez – yalnızca Tanrı bu sözü söyleyebilir! Ama Tanrının söylediği, “Ben yapacağım” sözleri merhamet ve şefkat ile söylenmişlerdir ve hepsi de İsa Mesih’te sonsuza kadar bize aittirler. Şeytan bu sözleri inkar edebilir; zavallı insan yüreği bu sözlerden kuşku duyabilir; ama Rabbin sözü sağlam ve kesin olarak durur, ihlal edilemez. Mezmur yazarı şöyle der: “Rabbin sevgisini (merhametini) sonsuza dek ezgiler ile öveceğim … sevgin sonsuza dek ayakta kalır diyeceğim.” Mezmur 89.

“O gözlere nasıl bakacağım?
Boyunduruğu altına giriyorum ve O’nun ödülüne sahip oluyorum;
İlk ve Son Olan’dan merhamet.

Ama ey canım, söyle bana, bu zengin, sevecen ve sonsuza kadar kalıcı merhameti bu konuda Tanrı’ya feryat edenlerin hepsi karşılıksız alabilecek mi? Kesinlikle evet! Şimdiye kadar O’nun merhametini duymuş olanlar dışarıda bırakıldılar mı? O’nun merhametinin dışında kalanlar, sadece kendilerini dışarıda bırakan kişilerdir. Şimdi merhamet kapısı ardına kadar açık durmaktadır ve merhamet kulağı feryadı işitmek için sabırla beklemektedir ve Cennetin vereceği yanıt bir elektrik kıvılcımından daha hızlı olacaktır. Çok iyi bilinen bir örnek verelim ve İsa’nın dün, bu gün ve yarın aynı olduğunu hatırlatalım.

Yoksul ve kör dilenci (Luka 18) o kısa vaazı işittiği zaman, önünden geçip giden Nasıralı İsa’ya şöyle feryat etti: “Ey, Davut oğlu İsa, bana merhamet et!” İsa’nın yanıtı ne oldu? “Hayır, sana merhamet etmeyeceğim!” diyebilir miydi? İmkansız! Böyle olumsuz bir yanıt Tanrının karakterini ve Kutsal Kitap’ın tüm gerçeğini inkar etmek olurdu. Tanrısal merhamet, daha dilenci ilk sözlerini söylerken hemen o anda kendisine verildi. İmansız kalabalık kör adamı azarlayabilir ve ona engel olmaya çalışabilirdi; ama İsa, asla böyle davranmazdı. İsa, merhamet feryadı kulağına ulaşır ulaşmaz yürümesini durdurdu ve O’nun ardından giden büyük kalabalık da durdu ve eğer gerekli olmuş olsa idi, gökler de hareketsiz kalırdı. Bu merhamet hizmetine var olan her şey uymak zorundadır. “İsa durup, adamın Kendisine getirilmesini buyurdu. Adam yaklaşınca, İsa, ‘Senin için ne yapmamı istiyorsun?’ diye sordu. O da, ‘Ya Rab, gözlerim görsün’ dedi. İsa, ‘Gözlerin görsün. İmanın seni kurtardı’ dedi.” Bu davranışın merhamet olduğu kesindir; tam ve kesin merhamet; ve böyle bir merhamet herkes için karşılıksızdır, “Çünkü O’nun adını çağıran herkes kurtulacaktır. Ve tüm bunların siz iman edesiniz diye yazıldığını hatırlayın. Bunun gibi bir feryat bu gün de aynı bereketi sağlayacaktır.

Ve aynı zamanda burada bir imanlı olarak nasıl merhamet gösterileceğini de öğrenin. Sadakalarınızı yoksullara verirken, bunu sanki köpeklere kemik atarmış gibi yapmayın. İsa, ne kadar büyük bir lütuf göstererek yoksul adama doğru eğildi ve sanki onun Hizmetkarı imiş gibi sordu: “Senin için ne yapmamı istiyorsun?” Üstünlüğünü sergileyecek olan bir tutum ile davranmadı ve zavallı adamın kendisini çok uzak bir yerde imiş gibi hissetmesine neden olmadı. Yoksul kör dilenciye sevgi ve lütuf gösterdi ve çaresiz olan bu kişinin yüreğini tamamen Kendisine çekti. Hıristiyan yalnızca merhametli olmak ile kalmamalıdır – en merhametli ve her zaman merhametli olmalıdır – ama göstereceği merhameti Rabbinin ve Efendisinin göstereceği şekilde göstermeyi öğrenmelidir. Dünyanın tutumu efendilik taslamaktır ve hayırsever olarak takdir görmektir; ve bu onuru elde etmek isteyen pek çok kişi vardır. Ama bu kişiler, Rabbin elini koyup bereketlediğini ilan ettiği şekilde davranmazlar. “Ne mutlu merhametli olanlara! Çünkü onlar merhamet bulacaklar.”

O zaman, sizden dileğim şu: bu öyküde anlatılanlardan tanrısal merhametin hem karşılıksız hem de ne şekilde verildiğini öğrenin. Tanrı, Kendisine merhamet için yalvaran kişiye – fiziksel, zihinsel, ahlaksal ve ruhta yoksul ve kör olsa bile, insanlığın en zayıf ya da en aşağı görülen kişisi olsa dahi – anında yanıt verecektir, çünkü Tanrı’nın merhameti boldur. Tanrı hiç bir zaman bağımlı yüreğin feryadına, “sana verilecek merhametim yok!’ dememiştir ve bunu asla söylemeyecektir. Bu yüzden Tanrının, merhamet ihtiyacını hisseden ve bu ihtiyacını karşılaması için Kendisine bakan herkese merhamet edeceği mutlaka kesindir. Günahkarın, İsa’ya bağlı olarak yalnızca O’nun ayaklarının dibine eğilmesi halinde, yüreğinde ya da koşullarında merhamet kaynağının akmasına engel olabilecek hiç bir şey mevcut değildir. Ancak, Tanrının kutlu Oğlu İsa Mesih’teki merhameti olmaksızın tek bir canın bile kurtulma olasılığı mevcut değildir.

Hey, tüm yükleri ağır olanlar, gelin!
Burada bağışlama, rahat, huzur ve yuva var,
Bir Babanın yüzüne yüz çevirmiş olan sizler,
Geri dönün, O’nun teklif ettiği lütfu kabul edin.
Ey, siz ayartılanlar, sığınak yakınınızdadır,
‘Nasıralı İsa yanınızdan geçti.’
Ama eğer buna rağmen O’nun çağrısını reddeder
Ve O’nun tüm harika sevgisini taciz ederseniz,
O da kısa bir süre sonra sizin yanınızdan geçip gidecektir.
Bağışlanmak için ettiğiniz acıklı dua reddedilecektir.
‘Artık çok geç! Artık çok geç! Çünkü Nasıralı İsa kaçıp gitti’
Feryadı duyulacaktır.

Böylece merhamet konusunda genel bir şekilde konuştuktan sonra, şimdi merhametin gerçek karakterini daha özel bir şekilde inceleyeceğiz.

Altinci Tanrisal Mutluluk

Bölüm 7

Matta 5:8. Ne mutlu yüreği temiz olanlara; çünkü onlar Tanrıyı görecekler. Şimdi tüm tanrısal mutlulukların en göksel ve en yüce olanına ve bazı konularda diğer kişilere en sade şekilde söylenmesi en zor olanına yaklaşıyoruz. Temiz bir yüreği merhametli bir yürekten daha az tanımamız gerektiği için değil, ama temiz bir yüreğin nesnesini ve bu nesneyi görmenin etkisi dil ile ifade edilmesi imkansız olan bir berekettir. Bu durum, bizim kendi tecrübelerimiz ile ortaya çıkan daha aşağı seviyedeki nesnelerin etkisi ile anlaşılabilir. İlgi ya da sevgi duyduğumuz bir nesneye bakalım – bir yüz, bir annenin yüzü olabilir, örneğin, annesinin resmini alan Hıristiyan şairimizin yazdıklarına bir göz gezdierlim.

“Bu dudaklar senindir – gördüğüm senin tatlı gülümsemendir,
Bu aynı gülümsemeyi sen beni çocukluğumda teselli ederken sık sık gördüm:
Sadece, ‘üzülme çocuğum, tüm korkularını kovala’ diyen sesini duyamıyorum.”

Böylece durur ve geçmişin şefkatli anıları ile dolu olarak gelecekteki parlak beklentilerimize gözlerimizi dikeriz ve arada kalan o “kısa sürenin” üstesinden geliriz. Ve sessiz bir şekilde düşünmeye devam ederiz; benlik ve tüm dışsal değerler unutulana dek, yürek, en derin derinliklere hareket etmiştir; göz, melankolik bir haz duyarak o yüze takılıp kalmıştır. Böylesine derin duyguların bir kaçından- sadece bir kaçından – söz edilebilir, ama bunların sonsuza kadar tanımlanmadan kalmaları gerekir. Bunların tam anlamlarını bilmemiz için hem yürek durumuna hem de nesneye sahip olmamız gerekir; aynı şey göksel değerlerin – İsa Mesih’in yüzünde parlayan Tanrının yüceliği gibi - yürekteki vizyonu için de geçerlidir. Şimdi bu konuyu açıklamak için çaba gösterelim.

Buradaki en önemli mesele, yüreğin ya da canın ahlak durumudur. Tanrı yalnızca mutlak saf olduğu için, O’nu takdir edebilmek için yürek saflığının mevcut olması gerekir; ve burada bedensel görünüm ile ilgili hiçbir düşünce olmadığını söylememiz gerekir. Tanrıyı görebilmemiz ya da O’nun mükemmelliğini ve yüceliğini takdir edebilmemiz için basit olarak “iman” diye tanımlanan yürek gözleri ya da canın ahlak vizyonu gereklidir. Ve bu iman bereketi yüreğin durumuna bağımlı olmak üzere ortaya çıkar. “Ne mutlu yüreği temiz olanlara! Çünkü onlar Tanrıyı görecekler.” Yürek ne kadar saf olur ise Tanrıyı o kadar daha net görecek ve Tanrıyı ne kadar net görür ise, o kadar daha saf olması gerekecektir. Böylelikle biri hareket eder ve diğerinin hareketini etkilemiş olur.

Burada “mutlu” olarak ilan edilen yürek saflığı, daha önce değindiğimiz tanrısal mutluluklar dizisini sadık bir şekilde izlemenin sonucu olabilir; özellikle tanrısal merhamet gibi Tanrı karakterinin en çekici görünümlerinden biri olan Tanrı hakkında derin düşünmeye yönlendiren ilk tanrısal mutluluk burada en önemli olandır. Kutsal Yazıların başlangıcından sonuna kadar merhametten, Tanrının en önde gelen özelliği ve görkemi olarak söz edilir. Mezmurlar, özellikle O’nun bu “merhametinden ve bu gerçeğinden” çok söz ederler. “Merhamet O’na aittir”; “O’nun merhameti boldur”; “O’nun merhameti gökleri aşar”; “ve yeryüzü O’nun merhameti ile doludur”. Şimdi, bu merhamet çeşmesinden içmenin basit ya da normal etkisi, “merhametli” olmaktır ve bu lütuf hemen o anda öne geçer ve yürek temizliği ile sonuçlanan Tanrının o ahlak algısına giden yola doğru rehberlik eder.

Burada fark etmemizde yararlı olan şey şudur: biz kendi gayret ya da çabamız ile yüreğimizi temizleyemeyiz ya da yüreğimizi temiz olarak muhafaza edemeyiz. Eğer iç varlığımıza baksa idik ve yüreğimizin durumunu inceleme konumuz ve nesnemiz haline getirse idik, pek çok kişinin başına geldiği gibi, mistik bir benlik meşguliyeti konumuna iner ve aşağı batardık. Merhametli olmak için yüreğin tanrısal merhametin mükemmel ifadesi olan bir nesneye sahip olması gerekir. Yüreğin saf olması için, saflığı mutlak olan bir nesneye sahip olması şarttır. Yürekler doğuştan saf olmadıkları için, ancak saf bir nesnenin yansıması aracılığı ile saf sayılabilirler. Ve bu nesne Mesih olduğu için biz O’nda temiz bir yüreğin ve Tanrıyı görmenin gerçek bir açıklamasını buluruz. Yürek, Tanrı yüceliğinin parıltısı olan ve O’nun kişiliğinin benzeyişini ifade eden Mesih’e iman ederek temizlenir. (Bakınız Elçilerin İşleri 15:9; 1 Petrus 1:22; İbraniler 1:3) yürek, Mesih’te ne kadar büyük bir rahatlamaya ve dinlenmeye kavuşur! Sorunu çözebilecek ya da zihne esenlik verebilecek hiç bir teori, hiç bir kıyas, hiç bir çaba ya da hiç bir tecrübe mevcut değildir! Tek çözüm ve esenlik O’nun Kendisindedir – O, bir zamanlar alçalan olarak bilinirdi, ama şimdi görkemde yüceltilen İnsan’dır.

Ey canım, o zaman şimdi gözlerin – iman gözün, yüreğinin gözü - O’na dikilsin ve O’na bakarak dinlen. O’na bakarak çok uzun süre düşün ve çok derin düşün. O, “Tanrı yüceliğinin parıltısı olan Yüz’e” gözlerini dik. Tüm tanrısal mükemmelliğin ve her eşsiz görümün ışınları orada birleşmiştir. “Sonsuz Kral, ölümsüzlüğün tek Sahibi, gözle görülmeyen, tek bilge olan Tanrı”, görkemli özelliklerini tanrısal üzüntü, alçakgönüllülük, doğruluk, merhamet, kutsallık ve esenlik ile birleştirerek tüm iyiliğini, bilgeliğini ve sevgisini bir araya getiren Yüzü’nü temiz yüreğe gösterir; ama temiz yürek yalnızca O’nun yüreğini görmek ile kalmaz, bu ahlak yüceliğinin ışınlarının tadını şimdi ve sonsuza kadar çıkarma ayrıcalığına sahip olur.

Ama ben, Mesih’in sizin tek nesneniz olduğunu görmeniz için dua ediyorum; temiz bir yüreğin bölünmemiş tam bir yürek olması gerekir. Ancak ve ancak böylelikle tüm bedeniniz ışık ile dolu olacaktır. Diğer tüm nesnelerin hepsi ruhsal görümünü sönükleştirmekten başka bir işe yaramazlar. Mezmur yazarı şöyle der: “O’na baktılar ve aydınlandılar.” Işıktan çok karanlık sevildiği zaman, ahlak güzelliğinin algılanması ya da takdir edilmesi mümkün değildir. İsrail’in körlüğü işte böyle bir körlük idi ve bu körlük bu gün de aynıdır. Ancak reddettikleri o Kişi’ye bakacakları gün yaklaşmaktadır; ve O’nda Tanrılığın görkemlerini ve yüceliklerini göreceklerdir. O zaman gerçekten Tanrıyı görürler ve “yüreği temiz” olmanın bereketliliğini bilirler.

“Babanın yüceliğinin parıltısı Sende en mükemmel şekilde ifade edildi;
Tanrının doluluğu da, ey sen, kutsal ve sonsuzluklar boyunca Tanrı olan.
Sen Tanrının değerli Kuzusu! Her dizin önünde diz çökmesi gerekir.”

İsrail halkı için, bu durumun gelecekte gerçekleşeceğini biliyoruz; ama ey canım, senin kendi yüreğinin temizliği hakkında ne demeli? Bu, hali hazırda mevcut olan, derin, tanrısal ve mutlu gerçeklik midir? Senin yüreğin temiz midir? Sen Tanrıyı görecek misin? Bu sorular ağır ama yerinde sorulardır; ve Tanrı her birimizi, bu soruların yanıtını tanrısal huzurda kişisel olarak bilmeden vermemize engel olsun. Ama Tanrının kutsallığının mükemmel bir şekilde yansıtılmış olduğu Mesih’i bildiğimiz kesindir. Yalnızca O’nda Tanrıyı görebilir ve O’nunla paydaşlık edebiliriz.

Yeni Antlaşma’nın her yerinde yürek temizliği hakkında pek çok şey söylenir. Yürek temizliğine tüm Hıristiyanların gerçek konumu olarak bakılır, ama yine de ne yazıktır ki, tüm Hıristiyanların “yürekleri temiz” değildir. Karşılıklı konuşmalarımızda ve yazdıklarımızda insan yüreğinin aldatıcılığı ile ilgili pek çok şey söylenir ve söylenenler doğrudur; “yüreği temiz” olanlar ifadesi, pek çok Hıristiyan tarafından bile söylediği şeyin anlamını taşımayan bir örnek olarak görülür ve bu nedenle üzerinde durulmadan atlanıp geçilir. Ama Kutsal Yazılar yürek temizliği aracılığı ile en kesin olan şey ile ilgili derin bir anlama sahiptirler. Oğlu Timoteos’a yazan elçi şöyle der: “ Temiz yürek ile doğruluğun, imanın, sevginin ve esenliğin ardından koş.” Bu bölüm bize çok açık bir şekilde Rabbin sofrasına gelen kişilerin tümünde aramamız ve beklememiz gereken şeyin ne olduğunu açıklar. Yalnızca böyle kişiler, ‘Kutsal ve gerçek olan Ben’im’ diyene yakışacak olan kişilerdir. Elçi Petrus konseye hitap ederken (Elçilerin İşleri 15.bölüm), diğer uluslardan, “ iman etmeleri üzerine yüreklerini arındırılanlar” olarak söz eder ve bu yüzden bu ifade Yahudi imanlılar için olduğu kadar, diğer uluslardan olan imanlılar için de doğrudur. Ve Petrus mektubunda şöyle der: “Gerçeğe uymakla kendinizi arıttınız, kardeşler için içten bir sevgiye sahip oldunuz. Onun için birbirinizi candan ve yürekten sevin.” Elçi Yakup, verdiği öğütlerde bu ifadeye benzer bir ifade kullanır: “Ey kararsızlar, yüreklerinizi paklayın.” Aynı zamanda Yuhanna da Rabbin gelişinden söz ederken şöyle der: “Mesih’te bu umuda sahip olan, Mesih pak olduğu gibi kendini pak kılar.” Burada, örnek olarak verilen Rab İsa’dır; yalnızca özünde saf olması ile değil, ama aynı zamanda bizim için saflığın ve temizliğin ölçüsü ve standardı olarak da örnek verilir. “Mesih’te bu umuda sahip olan, Mesih pak olduğu gibi kendini pak kılar.”

Bu nedenle, Rabbin gelişine ilişkin umut, değiştiren bir güce sahiptir. Şimdi O’nu ararken ve O’nun gelmesini beklerken, Mesih pak olduğu gibi, kendimizi de pak kılmanın ardından gideriz. Ama O’nu, Yüceliği içinde gördüğümüz zaman, biz de O’na benzeyeceğiz – her konuda yetkin bir şekilde O’na benzeyeceğiz. Şimdi aşamalı olarak değiştiriliyoruz, ama o zaman tam olarak ve sonsuza kadar O’na benzeyeceğiz.

Bu aynı zamanda 2. Korintliler 3. Bölümde yer alan öğretişin aynısıdır. “Ve biz hepimiz peçesiz yüz ile Rabbin yüceliğini görerek (yansıtarak) yücelik üstüne yücelik ile O’na benzer olmak üzere değiştiriliyoruz.” Burada var olan anlam çok açıktır ve çok önemlidir; Rabbin yüceliğini İsa’nın peçesiz yüzünde – görkem içinde yüceltilmiş İnsan -  görüyor ve Ruh olan Rab sayesinde yücelik üstüne yücelik ile O’na benzer olmak üzere değiştiriliyoruz. Ancak, yalnızca ahlaki açıdan O’na benzer olmak üzere değil, O’nun görkemini yansıtanlar olarak da değiştiriliyoruz. İmanlı şimdi, Rabbin benzeyişinin görülmesi gereken bir ayna gibidir.

Ey canım, bu büyük gerçeği unutma, bundan daha önemli ne olabilir? Ah, bu tek bir düşünce bile senin tüm varlığını ele geçirebilir. Nasıl mı? Görünmeyen Rabbinin ahlak benzerliğinin senin ruhuna ve davranışlarına yansıması gerekir: Ah, dikkat et ki, senin yüreğinin ve O’nun arasına hiç bir şey giremesin, öyle ki, bu benzerlik lekelenmesin! Ayna ne kadar temiz olur ise, her özellik daha ayırt edilebilir bir şekilde görünecektir. Ah, ne harika bir konu! Ah, nasıl da tanrısal bir gizem! Ah, nasıl da sınırsız bir bereket! Egemen lütfun bu en yüksek ifadesi üzerinde derin düşünmenin yüreğe sağlayacağı sevinçli mucizeyi ifade etmeye kelimeler yetmez. İnsanların düşündüğü gibi dışsal bir temizlik içinde muhafaza edilmek, büyük bir merhamettir ve bizler asla bunun için yeterince müteşekkir olamayız. Davranışları açısından bakıldığı zaman, Yusuf’un, Ruben ve Yahuda’dan daha temiz bir yüreğe sahip olduğunu ve insanlığın bunu onayladığına dair bastığı mührü kim görmez? Ama Rabbin bu kadar yakınına getirilmek ve O’nun yüceliğinin yansıtılabileceği parlatılmış bir ayna gibi olmak için iman aracılığı ile öylesine pak kılınmış olmak gerekir ki, en kutsal ad olan O’nun adına uygun övgü ve şükran ifadesi için tüm güç egemen olabilsin.

Ama Rabbi yüz yüze ve olduğu gibi – O’nun sevgisinin ve görkeminin tüm derin gerçeklikleri içinde - göreceğiniz gün yakındır. O zaman hiç bir unutkanlık, hiç bir başarısızlık ve hiç bir murdarlık aynanızın parlaklığını asla bozamayacak ya da O’nun görkeminin yansımasını lekeleyemeyecektir. Yeni Yeruşalim’in büyük vaadi gerçekleşecektir; “O’nun yüzünü görecekler ve alınlarında O’nun adı yazılı olacaktır.” O zaman bu benzerlik tamamlanacaktır ve herkes tarafından görünecektir. Bundan daha fazla yükselmemiz asla mümkün değildir; hiç bir zaman bundan daha çok bereketli olamayız ve tüm bu bereket için yalnız biz değil, ama Rabbimiz İsa Mesih de dua eder – “öyle ki, bana verdiklerinin de bulunduğum yerde benimle birlikte olmalarını ve benim yüceliğimi, bana verdiğin yüceliği görmelerini istiyorum.” Yuhanna 17.

Sevgili okuyucum, şimdi bir ay için sizden ayrılırken, bir daha tekrar buluşamayacağımızı göz önüne alarak size bir soru sormama izin verin: Bu göksel bereket sizin sonsuzluğunuz olacak mıdır? Yoksa canınızda hala Rab İsa’nın Kurtarıcınız olduğu konusunda karar vermediniz mi? Neden tereddüt ediyorsunuz? Neden kuşku duyuyorsunuz? Yapılması talep edilen iş İsa tarafından yapılmıştır; sizin için yapıldığına yalnızca inanmanız yeterlidir; bu iş günahkarların en büyüğü için de yapıldı. Sizin yapmanız gereken tek şey, O’nun tamamladığı işe güvenmektir. Ah, o zaman ona inanın, sadece O’na güvenin, O’nu bekleyin, O’ndan hiç bir zaman kuşkulanmayın ve göksel bereketiniz sonsuza kadar güvence altındadır. Ama sizden şu noktayı her zaman hatırlamanızı rica ediyorum. İman olmadan, yani, İsa’ya iman olmadan daha önce de görmüş olduğumuz gibi hiç bir bereket ve hiç bir paklık yoktur ve paklık olmadan sizin için cennet olamaz. Tanrımızın kenti, temiz bir kenttir ve bu kentin incili kapıları hakkında şu sözlerin yazılı olduğunu okuruz: “Oraya murdar hiç bir şey asla girmeyecek.” Bu kentte oturanların daha önce nasıl oldukları hiç önemli değildir; şimdi hepsi temizdirler ve lekesiz beyazlıkta olan giysilerini Tanrının kentinde hiç bir şey kirletemez. Zihin karıştıran zaman karışımları – yasa ve lütuf, iman ve imanın işleri, Mesih ve dünya, et ve kan ve Ruh - burada bilinmezler; her şey temizlik ile tanımlanır. Caddeler saf altındandır, ana yol cam saydamlığındadır; duvarlar yeşime benzer bir taştan yapılmıştır ve “Kuzu’nun ve Tanrının tahtından çıkan billur gibi berrak yaşam suyu ırmağı kentin ana yolunun ortasında akar.” Vahiy 21.

Sevgili okuyucum, Rab sizin İsa’ya şimdi gelmesini sağlasın; yüreğinizi bölünmemiş bir şekilde O’na teslim edin. Yürek temizliği elde etmek için atılacak ilk büyük adım budur. Ah, bir kez daha o kutlu ayakların önünde eğilin. Sonsuza kadar sönmez ateşinin dehşetli ve korkutucu parıltısının bulunduğu cehennemin karanlık bölgeleri ile görkemler kenti arasında korkunç büyük karşıtlıklar vardır. “Kentin, aydınlanmak için güneş ya da aya gereksinimi yoktur, çünkü Tanrının görkemi onu aydınlatıyor. Kuzu da onun çırasıdır.” Sevgili okuyucum, bu iki yerden hangisi senin yerin, sonsuza kadar senin yerin olacak? Şu anda her iki yer de önünde; hala bir an daha tereddüt edebilecek misin? Kesinlikle etmeyeceksin. Şimdi seni Rab ile baş başa bırakmam gerekiyor. Bu nedenle, diliyorum ki kararın “her şey İsa için” olsun.

Konum Değişikliği İle İlgili Tanrisal Mutluluk

Bölüm 9

Matta 5: 10-12. Ne mutlu doğruluk uğruna zulüm görenlere! Çünkü göklerin egemenliği onlarındır! Benim yüzümden insanlar size sövüp zulmettikleri, yalan yere size karşı her türlü kötü sözü söyledikleri zaman ne mutlu size! Sevinin, sevinç ile coşun! Çünkü göklerdeki ödülünüz büyüktür. Sizden önce yaşayan peygamberlere de böyle zulmettiler. Krallığın çocuklarını düşman bir dünyada bırakmamış olsa idik, “Derin düşüncelerimiz” ile ilgili bu konuya onların mükemmel mutluluklarından tam olarak emin bir şekilde son verebilirdik. Tanrısal mutluluk yedi kez bereketlenmiştir. Ancak ne kadar bereketlenmiş olsalar da, tanrısal huzurda ne kadar mutlu olsalar da, bin yıllık dönemin başlayacağı o parlak günde yeryüzünü miras almak için ne kadar uygun olsalar da, hala bu dünyada yani Tanrıdan doğmadan önce durdukları aynı yerde duruyorlar ve çevrelerinde bulunan kişiler daha önceden de olduğu gibi yine aynı kişiler ve koşullar da aynı koşullar.

Bu durumu her gün görebiliriz. Bir zamanlar neşeli ve mutlu olan yuva, şimdi neşesiz bir çöl gibi. Tövbe etmiş olan genç babasının evinde kendisini bir garip ya da bir yabancı olarak buluyor – tövbe etmeden önce yaşamış olduğu günlerdeki ev yine aynı ev! Ama şimdi tövbe eden bu genç tamamen değişmiş olduğu için ve ailesi tövbe etmemiş olduğu için onların yolları ile hiç bir paydaşlığı yok ve aynı şekilde ailesi de tövbe etmiş gencin yollarını paylaşamıyor. Her şey değişti; muhalefet kaçınılmaz bir durum; ve özellikle tövbe eden bu genç Efendisi’nin benzeyişine ait yedi katlı mutluluğa ulaştığı takdirde, zulüm şu ya da bu şekilde kaçınılmaz. “Mesih İsa’ya ait olup Tanrı yoluna yaraşır bir yaşam sürmek isteyenlerin hepsi zulüm görecek.” (2.Timoteos 3:12) Tecrübe edilecek olan zulmün en hafif şekli şu sözler ile olabilir: “Dilini tut ve konuşma, sen babandan ve annenden daha mı bilgesin? Biz hepimiz sana mı teslim olacağız?” Bu tövbe eden genç örneğinde olduğu gibi, Tanrının lütfuna ve Mesih’in Ruhu’na direniş sürmektedir. Bu gencin şimdi yoluna tek başına devam etmesi gerekir.

Görüldüğü gibi, şimdiye kadar genel olarak Tanrının çocuklarının karakteri hakkında konuştuk, şimdi onların kötü bir dünyada bulundukları konum ile ilgili konular üzerinde derin düşüneceğiz. Mesih’e ait olanların ahlak karakteri lütuf altında yedinci tanrısal mutluluğa doğru yükselirken, zulüm ruhunun ortaya çıkması ve Tanrının krallığı kudret ve yücelik içinde kuruluncaya kadar Tanrının çocuklarını denemelere maruz bırakması gereklidir. Değerlerin bu koşulu hakkında özel bir bereket ilan edilmemiş olsa idi, öğrenciler, konumlarının, bereketlenmenin dışındaki her konum olabileceğini söylemeye hazır olabileceklerdi; cennetin onların karakterlerini kutsaması üzerlerine yalnızca insanlığın nefretini ve baskısını getirerek oldu. Bunun ruhsal değil doğal olacağı doğrudur; iman ile değil, göz ile görünene göre yürümek; ama imansızlığın söylemeyeceği ya da yapmayacağı şey var mıdır? İmansızların yüreklerinde hala çok fazla imansızlık gizlice pusuya yatmış durumdadır. Ama ah, lütuf! Rabbimiz İsa Mesih’in o zengin ve bol lütfu! O, dünyanın zulmüne maruz kalanların iki kat daha fazla mutlu olduklarını ilan eder. O’nun bu beyanı, Halkının karakteri ve koşulu ile ilgili güzel örneği tamamlar ve krallık henüz muallakta iken, onların konumunun her koşuluna büyük ilgi ve doluluk ekler.

“Ne mutlu doğruluk uğruna zulüm görenlere! Çünkü göklerin Egemenliği onlarındır.” Bu ifade, dışsal bir yücelik ya da bir esenlik egemenliği veya yeryüzünde bir cennet beklentisinde olan kişiler için garip bir ifade gibi görünecektir. Ama Rab, Kendi öğrencilerine onların bu dünyadaki yeni konumlarının ne olacağı konusunda net bir açıklama yapar ve O’na olan benzerliklerindeki fark ne kadar büyük ise, görecekleri zulümler o kadar ağır olacaktır. Ama O, özellikle bu ilk mutluluk konumu içinde doğruluk aracılığı ile tanımlanan tanrısal mutlulukların ilk grubuna işaret eder; son üç tanesi lütuf aracılığı iledir. “Ne mutlu ruhta yoksul olanlara: çünkü göklerin egemenliği onlarındır!” Yeniden doğmuş olan her canın kendi hiçliğinin az ya da çok farkında olması gerekir ve Tanrının isteğine içten ve gayretli bir arzu ile itaat etme duygusuna sahip olması lazımdır. Bu, doğruluktur ve bu yaşamda zulüm getiren doğruluktur. Örneğin, Rab ile yürüyen bir Hıristiyan yanlış olanı yapmaktan korkar ve doğru olanı yapmayı arzu eder. Tanrıya karşı ve insanlara karşı güceniklik barındırmayan bir vicdanı muhafaza etmenin peşinden gider. Doğruluk zırhı işte budur; eğer doğru olmadığını bildiği bir şeyi yapma konusunda hem fikir olacak ise, konumu ile ilgili kendisine belirli bir tercih sunulabilir. Bu sunulan her ne ise, ayartıcı bir şey olabilir ve bu kişi ihtiyaç içindedir; ama hayır; kişi Rabbi beklemektedir; konuyu Tanrının önüne getirir; ışık parlar; ayartıcının kullandığı konu anlaşılır ve Rabbi bekleyen kişi bu ayartma konusunu reddeder; doğruluk üstün gelir, ama kişi bu yüzden acı çeker; yanlış anlaşılır ve akılsız ya da fanatik ve deli olarak adlandırılır; kişi yalnızca sunulmuş olanı kaybetmek ile kalmaz, aynı zamanda sahip olduğu şeyi de kaybeder; yararsız hale gelir ve alt üst olur. Ama kişi yine de şu sözleri söyleyebilir: “Tanrının adil yönetimi altında olan şimdiki kaybım, benim sonsuz kazancımın kanıtı olacaktır.” Kişi temiz bir vicdana ve mutlu bir yüreğe sahiptir: Rabbe bağımlı olarak O’na daha çok yaklaştırılır. “Ne mutlu doğruluk uğruna zulüm görenlere! Çünkü göklerin egemenliği onlarındır!” Uzun zaman sonra efendi çıktığı yolculuktan geri döndüğü zaman, kölelerini etrafına toplar ve onlarla hesaplaşmaya oturur, O’nun şu sözlerini işitecek olan kişi mutludur: “Aferin, iyi ve güvenilir köle! Sen küçük işlerde güvenilir olduğunu gösterdin, ben de seni büyük işlerin başına geçireceğim. Gel, efendinin şenliğine katıl!” Matta 25:21.

Ey canım, burada şimdi biraz ara ver. Bu en pratik konudaki düşüncelerinin derin, sabırlı ve dua etmeye yönelik olmasına izin ver. Sana yalvarırım, sadık olabileceğin ya da sadık olmayabileceğin pek çok yol hakkında iyice düşün, ölç biç ve öyle karar ver! Bu yaşama dair ilişkilerde uygulanan kötülükte pek çok gölge mevcut değil midir? Ama tüm bunların hepsinin tekrar bir araya getirilmesi ve adil bir ölçüt ile hesaplanması gerekir. Mesih’in hakem kürsüsünün önünde bulunmak düşüncesi ne kadar mutlu bir düşünce de olsa, çok ciddi bir düşüncedir – o kürsünün önünde her düşünce, her söz ve her eylem ışığa getirilerek sınanır ve değerlendirilir. O’nun size, “Aferin, iyi ve güvenilir köle!” dediğini işitmeyi bekliyor musunuz? Bana bir yanıt vermenizi söylemiyorum, yüreğiniz O’na yanıt versin. Şimdi O’nun önünde görünün: dünyadaki tüm günlerin boyunca her konuda Tanrının tam isteğini yapmanın ardından git. Her şeyi O’nun yoluna uygun yaptığımız ve her mutluluk bizden tam ve sonsuza kadar kalıcı bir şekilde yansıdığı zaman, Rabbin burası için söylediği mutluluk buradan sonrası için de geçerlidir. Bu yüzden acı çekmemiz gerekmesine rağmen, şimdi günah işlemekten korkabiliriz.

Şimdi göklerin egemenliğinin en son mutluluğuna gelmiş bulunuyoruz. Bu mutluluk geriye döner ve lütuf aracılığı ile tanımlanan yedi mutluluğun sondan üç tanesine – merhametin, saflığın ve esenliğin lütufları - değinir. Böylece, tüm Tanrı çocuklarında parlaması gereken farklı lütuflar, burada doğruluğun ve lütfun önderliği altında Tanrının önünde doğru ve insanlara karşı lütuf olanın önünde bir araya toplanmış olurlar. “Benim yüzümden insanlar size sövüp zulmettikleri, yalan yere size karşı her türlü kötü sözü söyledikleri zaman ne mutlu size!”

Mesih’in adı uğruna acı çekenlere vaat edilen mutluluk kendi içinde bazı tatlı ve değerli gariplikler barındırır. Ancak buna şaşırmamamız gerekir; O’nun adı gibi bir ad var mıdır? O’nun adından daha yüce, daha iyi olan hiç bir şey yoktur. O’nun adına sahip olanlar Tanrının verebileceği her şeye sahiptirler; sonsuzluğun tüm çağları boyunca sahip olunabilecek her mutluluk onlarındır. Dikkat edecek olur iseniz, buradaki vaat doğrudan kişiseldir. “Ne mutlu size”  - “ne mutlu onlara” ifadesinde olduğu gibi, soyut değildir. O, çevresinde toplanan öğrencilerine bakıyor ve ne tür tecrübelerden geçeceklerini biliyor, öğrencilerinin yüreklerine doğrudan konuşuyor ve onlara duyduğu kişisel ilgiyi kendilerine hissettiriyor ve O’na ne kadar yakın olduklarını anlamalarını sağlıyor. O’nun adı uğruna acı çektiğimiz zaman, durumun daima böyle olması gerekir. Bu konu, doğruluk uğruna zulüm görmekten daha yüce bir konudur, ama her iki konu da genellikle bir arada yürüyebilirler. Kurtarıcının sevgisini ya da kurtaran lütfunu bilmeyen dürüst bir zihin doğruluk uğruna zulüm görmüştür. Doğal olarak dürüst bir zihindir, aldatmak için alçalmaz ve bu yüzden zulüm görür. Bu acı veren, aldatıcı dünyanın çarpık yolları için doğal bir dürüstlük bile fazlası ile dürüsttür. Ah, tüm bunların bulunduğu bir yerde Hıristiyan’ın yolu ne kadar zorludur ve ne çok denemeler ile doludur! Hıristiyan eğer kötü bir vicdan ve zayıf bir tanıklıktan korunmak istiyor ise, Rabbin Sözü aracılığı ile yürümeli ve O’nunla paydaşlık içinde yaşamalıdır.

Mesih’in uğruna zulüm görmek, diğer kişilere O’nun hakkında konuşmanın sonucudur. Bizden yanlış olanı yapmamız istendiği ya da ayartıldığımız zaman, yalnızca kararlı bir hayır yetmez, aynı zamanda kutsanmış Rab ve O’nun kurtarışı hakkında konuşmak için her fırsatı gözleyen içten bir yürek de gereklidir. Ve eğer mümkün ise bu konuşmayı yolumuza güçlükler çıkartan kişilere yapmamız doğrudur. Her zaman bol sayıda dünyasal Hıristiyanlar yakın çevremizde olacak ve bizi hedefimizden saptırmak ve sadakatimize engel olmak isteyeceklerdir, bu konuda sağduyulu davranmamız gerekir.

Her şeyin bir zamanı ve bir yeri vardır gibi bir ifade ile öneri getirirler ve diğer kişileri gücendirmek bir yarar sağlamaz; yaşamdaki etkimizi kaybetmemeli ve yaşam için olan hedeflerimizi yok etmemeliyiz. Elbette her zaman Mesih ve müjde hakkında konuşmaya çağrılmadık; iyiliğinizden kötülük olarak söz edilmesine neden olabilirsiniz. Bu tür vasat konuşmalar ve görünüşte makul ve haklı olan nedenler bazı ılık Hıristiyanların ya da yanlıca ağzı ile ikrarda bulunan kişilerin dudaklarından dökülebilirler. Ve böylece en azından bir kere de olsa, düşmanın işini yapmış olabilirler. Sözler kimin dudaklarından dökülürse dökülsün, ses, düşmana aittir ve bu bilinerek davranışta bulunulmalıdır. Bu sesin İsa’nın sesi olmadığından kesinlikle eminiz; ve O’nun koyunları O’nun sesini işitirler ve O’nu izlerler.

Mesih’e yüreklerimizde değer verdiğimiz zaman, bu tür mantık yürütmelerin gücü yok olur. O’nun, dünyanın verebileceği ya da verdiği her şeyden daha değerli olduğunu anlarız. Sağduyunun vasat sözleri yere düşerler ve lütuf zafer kazanır. Mesih, can’dan önce gelir; can’ın tüm enerjisine O buyruk verir. O’nun sevgisi dile esin sağlar; dudaklardan sakınılamaz; O’nun sevgisi yüreklerimizde yanar, sözlerimizde alevlenir ve bizler O’nun sözlerinin diğer kişilerin yüreklerinde ve dudaklarında da yanmasını veya alevlenmesine özlem duyarız.

Böylece ey canım, sen kendinden, kendi yollarından ya da olman gerekenden konuşur musun? Yanıtım açık ve net olarak hazırdır. Kendimden ve tüm diğerlerinden söz ediyorum. Kural bir tanedir. Mesih’in can’dan önce olmasına ilişkin orantıda Mesih buyruk verir ve bu orantıda sadakatimiz ve çektiğimiz acılar yer alır. Bu acılar fiziksel beden acıları olmayabilir ya da dünyasal kayıp dahi içermeyebilir; ama bu konularda yürüyecek olanlar için çok dar bir patika ve çok geniş bir reddediliş yolu bırakılacaktır. Sözü edilen dar patikada olan biri tek  başına kalacak ve dünyada küçümsenecektir. Dinden daha genel bir şekilde konuşabilirsiniz; vaizler, kiliseler, putperestler için hizmetler, hayır işleri yapan topluluklar rağbet görebilirler; ancak Rabbin Kendisinden, O’nun değerli kanından, kurtuluşunun tam güvencesinden, cennette O’nunla bir olmaktan, dünyadan ayrılmış olmaktan, dünyanın sunduğu tüm gösteri ve eğlencelerden ayrı durmaktan söz ettiğiniz takdirde arkadaşlarınızın sayısı çok hızlı bir şekilde azalacaktır. Ve siz, düşmanın güç kazandığı sürece, Mesih’in adı uğruna kötülük ve zulüm göreceksiniz. Bu kötülük ve zulüm, soğuk bir tavır ile reddedilme ve alay edilerek hakaret görmekten ileri gitmeyebilir, ama aynı ruh şehitliğin alevleri içine ince odun demetleri koyacak ve tanıklığı susturacaktır. Rabbin ve O’nun hizmetkarı Pavlus’un en acımasız düşmanları kimlerdi? İsrail’in en dindar kişileri. Dünya ya da insan doğası değişmiş midir? Böyle olduğuna inanmıyoruz.

Ama ey canım, sen burada inceleme yapma konusunda kaygılısın ve ben şimdi İsa adına neden bu kadar az zulüm olmasına şaşırmıyorum. Aslında senin farkında olduğundan çok daha fazlası mevcut olabilir. Olumlu ve saldırgan olan ve İsa’nın acı çektiği ordugah dışında yol izleyen Hıristiyanlık, zulmün acılığını ya da daha uygun bir deyiş ile zulmün tatlılığını tatmalıdır. Bu tür Hıristiyanlar dünya ile iyi ilişkide olanlar tarafından küçümsenmedikleri takdirde, kendilerinden uzak durulur. Ordugah dışındaki yer, dünyasal olmayan yaşam, zamana uyan kişi ya da yalnızca ağzı ile ikrarda bulunan Hıristiyan için batan ve acı veren bir azardır.

Her yerde bu tür tanıklara karşı konuşulur; ve bu konuşmaları genellikle onlar hakkında çok az şey bilen ya da hiç bir şey bilmeyen yüksek yerlerdeki kişiler yapar; basit kişileri geri çekmeye ve aldatmaya çalıştıkça haksız bir şekilde sapıklığın gizli yayıcıları olarak tanımlanırlar; ve tüm Hıristiyanlığın alay edilmesine ve küçük görülmesine neden olan yanlış bir tanıtım yapmış olurlar. Bu durum bu noktaya kadar zararlı olmayabilir; şöyle diyebilirsiniz; evet, doğru, hiç bir zindanı açmıyor, hiç bir kemiği kırmıyor, hiç bir ateşi alevlemiyor, hiç bir kılıcı keskin yapmıyor: ancak izin verildiği takdirde bu zulüm ruhu daha ne kadar ileriye gidecektir? Bu sorunun yanıtını kilise tarihi versin. Öğretiş ve uygulama konusundaki belirli noktalarda kendisinden farklı olduğu için Hıristiyan kardeşlerini kötülemek için aşağılayan kişi, düşünce farklılıklarından dolayı ilk zulmü gerçekleştiren Roma ruhundan uzakta bir ruh değildir.

Ama kutsanmış Rab tüm bunların olacağını önceden biliyordu ve lütfu ile bu olaylar için sağlayış hazırladı. O, her şeyi düşünür. Kutsalların O’nun yüreğine en yakın oldukları zamanlar, O’nun adı uğruna küçümsendikleri ve acı çektikleri zamanlardır. Rab, onların yüreklerine tatlı teselli sözleri ile şöyle seslenir: “Benim yüzümden insanlar size sövüp zulmettikleri, yalan yere size karşı her türlü kötü sözü söyledikleri zaman ne mutlu size! Sevinin, sevinç ile coşun! Çünkü göklerdeki ödülünüz büyüktür. Sizden önce yaşayan peygamberlere de böyle zulmettiler.”

Eğer ölüm noktasına kadar acı çekmeleri gerekir ise, cennet hemen o andaki evleri olacaktır. “Göklerdeki ödülünüz büyüktür.” Ve bu kişiler, aynı zamanda O’nun gelişinin müjdecileri olarak acı çeken kişilerin ayak izlerinde yürüme onuruna da sahip olacaklardır. Bu durum, nasıl Mesih’in çektiği acıları ve bu acıları izleyecek olan yüceliği önceden bildiren her çağdaki peygamberler ve gerçek Hıristiyanlar için geçerli ise, son günlerde Mesih’in adı uğruna öldürülecek olan Yahudi bakiyesi için de aynı şekilde geçerli olacaktır. Vahiy 6:9-11.

Ey canım, bu düşünceler üzerinde yoğunlaşır iken, bu dersi iyi öğrenmiş olduğundan emin ol. Rabbin kurtardığı kişiler hakkında söylediğin sözlere ve onlara karşı nasıl davrandığına özen göster. Rabbin yüreği onları yalnızca sevmek ile kalmaz, ama aynı zamanda onlardan zevk de alır. Rabbin kurtardıklarına kaba davranarak Rabbi üzme. Eğer Rabbin kurtardıklarından bir ile açıkça konuşman ya da sadakat ile davranman gerekli olur ise, tüm bunları sevgi ve yumuşak huyluluk ile yap. “Kardeşlik sevginin sürekli olmasına izin ver.” Bu kardeşlik sevgisi, -kardeşlik nezaketi bazen kesintiye uğrasa da- Rabbin kutsaması ile birlikte asla kesintiye uğramamalı.

Rab bize bu güzel tanrısal mutluluklar hakkındaki düşüncelerimizin Kurtarıcının karakterinin silinmez bir izlenimini bırakmalarını ihsan etsin ve bu etki yalnızca yazarın tüm yaşamını değil, aynı zamanda okuyucunun da tüm yaşamını etkisi altına alsın. Böylece, burada sözü edilen “tuz” ve “ışık” gibi tanrısal sembollere yanıt verebilelim – ışığın zaten önceden gelmiş olduğu yere gelen koruyucu ilke ya da enerjinin bulunduğu yerde gerçek de önceden ikrar edilmiştir; ve bir gecenin koyu karanlığında bulunan dünyaya lütfun ışığı ve gerçeği ve sevginin bereketli eylemleri ulaşabilsinler. Ey canım, senin görevin bu olsun; yorulmadan ve değişmeden sabit bir şekilde devam et, öyle ki, pek çok kişi ışıktan karanlığa ve şeytanın gücünden Tanrıya dönebilsinler, öyle ki, günahlarının bağışlanmasını elde etsinler ve İsa Mesih’e iman aracılığı ile kutsallara verilmiş olan miraslarını alabilsinler. Elçilerin İşleri 26:16-18.

“Biz her zaman Senin sadık sözüne öncelik veririz –
Çarmıh onun kesin ödülünü karşılar,
Çünkü o ‘kısa bir süre’ çabucak geçecek ve
Sonra Senin hizmetkarının zahmeti sevinç ile taçlandırılacaktır:
Ve ey Kurtarıcımız, o zaman Senin şu sözlerini işiteceğiz,
‘Kalk sevgilim, ve bana gel;
Başını yukarı kaldır, çünkü artık ağlamayacaksın,
Artık cennetin sonsuz kıyısında huzur içinde dinleneceksin.’”

Bölüm Bir

İslam’ın Temel Öğretişleri

Bu kitabın amacı, İslam’ın iddialarını Hristiyan bakış açısından anlamak ve değerlendirmektir. Bir başka görüşü, önce onu anlamadan, doğru olarak değerlendirmenin imkansız olduğuna inanıyoruz. Bu kitabın yazarları olarak birimizin bir Hristiyan ve diğerimizin Müslüman olarak yetiştirilmiş kişiler olmamız nedeni ile, her iki görüşü de iyi anlama konusunda avantajlı olduğumuza inanıyoruz. Ayrıca, her dinin temel kaynaklarına, özellikle Kuran’a ve Kutsal Kitap’a, onlara hakim olarak başvurma özelliğine sahibiz. Kuran ve Kutsal Kitap konusundaki anlayışımızı zenginleştirmek için her dine ait standart öğretmenler ve yorumcular seçtik. Bu ilk bölümde elimizden geldiği kadar tarafsız olmaya gayret ederek, farklı mezheplerin değişik düşüncelerinin yönünden ayrılıp Müslüman çoğunluğun inandığı konuları vurgulamaya ve İslam’ın temel öğretişlerini ortaya koymaya çalıştık.

1. Bölüm

İslam’daki Tektanrıcılığı Anlamak

Dinlerin çoğunda olduğu gibi, Müslümanlıkta da çeşitli mezhepler mevcuttur (Ek 1’e bakınız). Burada vurgulamaya çalıştığımız konu, Müslümanlar’ın çoğunun ortak inançlarıdır.

İslam’ın gücü, uyguladığı törenlerinde ya da ahlakında değildir. İslam’ın gücü, tek bir büyük düşünceye sahip olmasındadır: Tektanrıcılık. Dünya dinleri arasında İslam iman ikrarından daha kısa bir iman ikrarına sahip olan başka bir din yoktur ve hiçbir iman ikrarı, Müslüman iman ikrarı kadar iyi bilinmez ve onun tekrarlandığı kadar sık tekrarlanmaz. Müslüman teolojisinin, felsefesinin ve dini yaşamının tüm sistemi, yedi sözcük ile özetlenir: La İlahe İllallah, Muhammedan Resulullah, “Allah’tan başka Tanrı yoktur ve Muhammed Allah’ın Elçisidir.” Müslüman aile yaşamının düsturu budur ve bir çocuğu bir imanlı yapan ve ölmekte olan birinin kulağına fısıldanan son mesajdaki törensel formül bu sözlerdir. Bu sözleri tekrarlayan imansız biri, bir Müslüman’a dönüşür ve Müslümanlıktan uzaklaşmış biri, yine bu sözcükleri tekrarladığı takdirde ruhsal kardeşliğe tekrar kabul edilir. Sadık kişi, bu iman ikrarı aracılığı ile günde beş kez namaz kılmaya çağrılır ve İslam birliğinin tüm birbirine karşı olan mezhepleri bu sözcüklerin oluşturduğu platformda bir araya gelirler. Bu iman ikrarı İslam dininin esas temelidir. 1

Tanrı düşüncesi İslam’da temel oluşturduğu için, bu bölüm Tanrı öğretişini Kuran’da ve İslam teolojisinde sunulan biçimde analiz edecektir. Önce, Tanrı için kullanılan “Allah” sözcüğünün önemi üzerinde düşüneceğiz. İkinci olarak, Tanrı’nın doğasını ve karakterini Müslümanlar’ın anladığı şekilde açıklamaya çalışacağız. Üçüncü olarak ise, tartışmamızı, Tanrı ve tüm yarattıkları, özellikle insan varlıkları arasındaki ilişki üzerinde odaklayacağız.

“Allah” Sözcüğünün Anlamı

Allah, İslam’da Tanrı’nın kişisel ismidir. Biz bu kitapta, bazı kişilerin yaptığı gibi, “Allah” ve İngilizce’deki Tanrı (God) sözcüğü arasında bir ayırım yapmıyoruz. Çok iyi tanınan bir Müslüman yazarın belirtmiş olduğu gibi, “Al Lah” Arapça’da “Tanrı” (The Divinity) anlamına gelir: tek bir Tanrı’dır, yalnızca doğru bir kopyanın “Tanrı” kelimesinin yardımı ile sözcüğün gerçek anlamını ifade edebileceğini ima eder. Müslümanlar için ‘Allah’, Musa’nın ve İsa’nın Tanrısı’ndan farklı biri değildir. 2

Bu uyarı ile aynı fikirde olan, İslam’ın önem verdiği Hristiyan bilimci Kenneth Cragg da şu görüşü ileri sürer: “Hem Hristiyan hem de Müslüman inancı, her şeye egemen olan tek bir Yaratıcı-Tanrı’ya inandığı için, O’ndan söz ettikleri zaman, kullandıkları kelime ne olursa olsun, aynı Varlık’a işaret ettikleri aşikârdır. Bu görüşün aksinin gerçek olduğunu var saymak zihin karıştırır. Anlayışların farklı olmalarına rağmen konularının aynı olduğunu akılda tutmak önemlidir. Müslüman ve Hristiyan’ın Tanrı anlayışı ile ilgili farklılıklara sahip oldukları kesindir, bu konuda hiçbir kuşku yoktur, ve bu farklılıklar önemlidirler ve sabır ile incelenmeleri gerekir. Ancak, her şeyin üstündeki Tek ve aynı Tanrı’nın her ikisinde de gerçeklik olduğundan kuşkulanmak tüm karşılıklı görevlerimiz için mahvedici olurdu. 3 Arap Hristiyanlar Tanrı için “Allah” sözcüğünü kullanırlar. Onların bu sözcük ile ilgili anlayışları Müslümanlar’ın anlayışlarından farklıdır, ama her ikisinin de zihinlerinde kast edilen kavram aynıdır.

Allah Sözcüğünün Etimolojisi

Müslüman yorumcular ve sözlük düzenleyicileri arasında Arapça “Allah” sözcüğünün gerçek anlamı ile ilgili pek çok spekülasyon ve sınırsız sayıda tartışma mevcuttur. Saygın Müslüman yorumcularından biri olan Beyzavi, Allah sözcüğünün “(türetilmiş) bir kök olan illaha = zihin karışıklığı kökünden ortaya çıktığını söyler, çünkü zihin Sınırsız Olan düşüncesini biçimlendirmeye çalıştığı zaman karmaşa yaşar! 4 Ama yine de, “bazı Müslüman teologlarının düşüncesine göre, bu sözcüğün türetilmiş olduğunu düşünmek bile küfür sayı­lır! …Tanrı’nın vücuda getirilmemiş olduğunu söylerler ve bu nedenle Tanrı’nın adı da türetilemez. O, ilktir ve alemlerin yaratılmasından önce Arapça bir ada sahipti. 5 Muheet-el-Muheet sözlüğünün yazarı şöyle der: “Allah, gerekli Varlığın adıdır. En Üstün Olan’ın bu adının türetilişi hakkında yirmi farklı görüş mevcuttur; bu görüşler arasında en uygun olan kökün illah oluşudur, fiile -miş” yapılı ortaç biçimi, ya da fi’al ölçüsü konur, fiil: ilaho = tapınmak, tapınmanın üstün objesini belirtmek için belirleyiciye önek konur. 6

Müslüman bir yazar ve inanç savunucusu olan Ajijola, şöyle yazar: “Arapça dilinde ‘ilah’ sözcüğü ‘kendisine tapınılan’ anlamına gelir. Diğer yandan ‘Allah’ sözcüğü, Tanrı’nın elzem kişisel adıdır. ‘La ilahe illallah’ ifadesinin birebir anlamı şudur, ‘Allah adı ile bilinen Tek Büyük varlığın dışında başka ilah yoktur.’” 7

Cragg, çok büyük övgü alan The Call of the Minaret (Minarenin Çağrısı) adlı eserinde şu noktaya dikkat çeker: “Bir Tanrı” anlamına gelen Arapça ilahun formu, tanrılık için kullanılan İbranice ve Aramice’deki sözcüklere benzer. “Tanrı” anlamına gelen kesin belirleyici El-İlahü ile birlikte kullanıldığı zaman, harfi tarifin sessiz l harfi, sözcüğün ilk hecesindeki aynı harf ile birleşir; bu şekilde Al-lah sözcüğünü oluşturmak için i sesi çıkartılmış olur. Eğer sözcüğü gerçek Arapça biçiminden çıkartırsak, geriye kalanın orijin olduğu açıktır. Eğer bazı bilginlerin inandığı gibi sözcük bu orijine sahip değilse, ama tarihi açıdan kardeş bir dilden türetildiyse, anlamı aynıdır. Allah ‘Tanrı’ anlamına gelir; İngilizce’deki çağırışım kesin harfi tarifi dahi atlayarak ve büyük harf kullanarak Arapça’da eksik olan bir düzeni elde eder. 8

“Allah” Sözcüğünün İslamiyet’ten Önceki Kullanımı

“Allah” sözcüğünün tam etimolojisi kesin bir şekilde kararlaştırılamasa dahi, 9 tarihi kayıtlar nedeni ile emin olabileceğimiz tek bir şey vardır: İslamiyet döneminden önceki Araplar, tüm putperestliklerine rağmen, Allah’ın, en üstün Tanrı olarak varlığını biliyor ve kabul ediyorlardı. Bu düşüncenin kanıtı konusunda Cragg’ın yorumu şudur: “Müslüman iman ikrarının olumsuz biçiminden ortaya çıkan açıktır: ‘Tanrı’dan başka tanrı yoktur’; böylelikle anlıyoruz ki, Allah’ın varlığı ve rabliği İslamiyet döneminden önceki Arabistan’da biliniyor ve fark ediliyordu. Peygamberin görevi Tanrı’nın varlığını duyurmak değildi, onun görevi tüm diğer tanrıların varlığını inkâr etmekti. Muhammed’in kendi babasının Tanrı’nın kulu anlamına gelen Abdullah adını taşıdığı gerçeği, Tanrı’nın, İslamiyet döneminden önce bu ad ile bilindiğini ortaya koyar.” 10 Cragg sözlerine şöyle devam eder: “Bu durumda Peygamberin çağdaşlarının Üstün bir Varlığı tanıdıklarına dair hiçbir kuşku olamaz, ama bu Üstün Varlık onların zihinlerine hakim değildi. Aksine, onlar daha doğrudan ve daha sık bir şekilde daha küçük tanrıları düşündüler, günlük yaşamlarında kızlarına, hatta belki oğullarına, savaşları, hasatları ve verimliliklerine olan bağlılıkları Allah’a olan bağlılıklarından daha fazlaydı.” 11

Zwemer bu konu ile ilgili benzer bir düşüce aktarır: “Ancak tarih, Muhammed’in döneminden önceki putperest Arapların bile baş tanrılarını Allah adı ile bildiklerine ve hata bir anlamda, O’nun tekliğine inandıklarına dair en ufak bir kuşku bile duyulamayacağını bildirir.”

İslamiyet öncesi dönemdeki edebiyatta, Hristiyan ya da putperest, ilah sözcüğünü, herhangi bir tanrı ve El-İlah (Allah sözcüğü şeklinde kısaltılmış) için kullandı, örneğin, Tanrı, En Üstün Olan’ın adıydı ve putperest Araplar arasında bu terim, içinde üç yüz altmış putun bulunduğu Kabe adı ile bilinen panteonlarının baş tanrısını ifade ederdi. ...Nihai kanıt olarak, Muhammed’den yüzlerce yıl önce Arap Kabesi’nin ya da Mekke’deki tapınağın Beyt-Allah olarak adlandırıldığı gerçeğine sahibiz, Beyt-Allah (Tanrı’nın Evi) ve Beyt-el-Alihet (putların ya da tanrıların evi değil). 12

Muhammed’in “Allah” Sözcüğü ile İlgili Uyarlaması

Bazı Batılı bilginler, Muhammed’in bir ve tek gerçek Tanrı için “Allah” sözcüğünü uyarlaması hakkında düşünmüş ve fikirlerini belirtmişlerdir. Richard Bell şöyle yazar: “Aslında Muhammed, pek çok kişinin karşılaşmış olduğu zorluk ile yüz yüzeydi; dilleri çoktanrıcılığa özgü kurumlardan özgür olarak Tanrı için bir terime sahip olmayan, ilkel düşüncelere sahip insanlar arasında yüksek bir din sunmak isteyen kişilerin hepsi bu tür zorluklar ile karşılaşırlar. Muhammed, genelde, ‘Rabbim’, ‘Rabbin’ ya da görmüş olduğumuz gibi, ‘bu evin Rabbi’ şeklindeki bazı birleşimler ile ‘rabb’ sözünü kullanarak başlar.” 13 Bell, sözlerine şöyle devam eder, “O, aynı zamanda Allah adını da kullanır, ama oldukça tereddüt içindedir, (belki) … çünkü Allah terimi daha önce birinin emri altındaki tanrılıklara duyulan inanç ile birleştirilmişti. Sonra, bu terimin yanı sıra, er-Rahman sözcüğünü de görürüz. Ancak yine de gereğinden fazla adın kullanılışı, dezavantajlara neden olur.” Bell’in düşüncesine göre bu durum, çoktanrılı düşüncelere gerçek izlenimi verebilir. “Bu zorluk sonunda Tanrılık için bir ad olarak Allah sözcüğünün uyarlanması ile çözülmüş gibidir. Rab anlamında rabb sözcüğü akılda tutulur, ve her iki sözcük, tanımlayıcı sıfatlar ve terimler ile birleştirilir.” Görünürde, “Bu yerleştirilen terimler ayetler ile kafiyeli sonuçlar olarak uygundurlar. Ama bunlar aynı zamanda onun, Tanrı’nın her şeye gücü yeten, her şeyi bilen, Yargıç ve Egemen Olan, görkemli, merhametli ve şefkatli olduğu konusundaki düşüncesini, topluluğundaki kişilerin zihinlerine tekrar tekrar söyleyerek kullanılmalıydı.” 14

Müslüman bakışı açısından Muhammed’in uyarlaması ve Kuran’daki “Allah” teriminin kullanılması hakkında bu tür Batılı yorumların kabul edilemez olduklarını (bakınız Bölüm 5) elbette anlamamız gerekir. Her şeye rağmen, herkesin kabul edebileceği önemli nokta, Muhammed’in devrimsel büyük başarısının, yalnızca “Allah” terimini kullanmasından değil, ama aynı zamanda onun Allah hakkındaki düşüncesinden ve Allah’ın karakterinden kaynaklandığıdır.

Allah’ın Doğası
Allah’ın Varlığı ve Tekliği

Sure 112, “Tanrı Kimdir?” gibi temel bir soruya adanmıştır. İslam geleneğine göre, bu bölüm, Muhammed’in Tanrı tanımını içerir. Klasik yorumcu Zamakşari, (M.S. 1146) şöyle der: “İbn Abbas, Kureyşlilerin şu sözüne dikkat çekti, ‘Ey Muhammed, bizi tapınmaya davet ettiğin Rabbini bize tanımla; o zaman bu Sure açıklandı.” 15 Sure şöyle der: “En Lütufkâr, En Merhametli Olan Tanrı’nın adı ile. De: O, Tanrı’dır, Tek ve Eşsizdir; Tanrı, Sonsuz ve Mutlak Olan; Doğurmaz; Doğurulmamıştır; Ve O’nun gibisi yoktur.” Bu sure, tüm Kuran’ın kapsamının üçte biri kadar değere sahip olarak görülür ve bu sure üzerine yedi gök ve yedi yerin temeli atılmıştır. Bir sünnetin (hadis’in) onayladığına göre, sonbaharda bir ağacın yaprakları nasıl dökülürse, bu ayeti doğrulayan kişinin günahları da, aynı şekilde üzerinden dökülecektir.” 16

Muhammed’in mesajının köşe taşı, Tanrı’nın mutlak birliği ve egemenliğiydi. Muhammed, halkına tek ve gerçek Tanrı’ya tapınmaya ve hizmet etmeye katılmaları için çağrıda bulunurken, Tanrı’nın var olduğunu savunma ile ilgili çeşitli kanıtlar sunar. Kuran’da, Tanrı’nın varlığı hafife alınmaz. Aksine, mantık, Tanrı’nın var olduğu inancına yönlendirir ve bu düşünceye çeşitli yollar ile işaret eder.

Kuran’da yer alan seksenin üzerindeki ayet, gökte ve yeryüzünde göz ile görülen doğa harikalarına, bitki ve hayvan aleminin görünümlerine, özelikle insan yaşamına dikkat çeker. Benzer şekilde, insanın fiziksel, ahlaki ve zihinsel yapısı, orijini ve yazgısı ve tarihinin izlediği yol, Tanrı’nın varlığının kanıtı hakkında başvurulan diğer konulardır. Böylece, Tanrı’nın varlığı hakkındaki yansıma için ilkesel olarak iki başlangıç noktası mevcuttur: doğanın düzeni ve yaşamın düzeni. Kuran bu konu ile ilgili şunları söyler: “Şüphesiz, göklerde ve yerde, inananlar için (Allah’ın varlığını ve birliğini gösteren) nice deliller vardır. Sizin yaratılışınızda ve Allah’ın (yeryüzüne) yaydığı her bir canlıda da kesin olarak inanan bir toplum için elbette nice deliller vardır” (45:3-4;  51:20-21; 41:53). Kuran, mantıklarını kullanan (ya’kilun), yansıtan (yatafakkarun) ve anlayan (yafkahun) kişiler için belirtiler (ayat) bulunduğunu bildirir; zihin ve mantık özellikleri ihsan edilmiş olanlara (il-uli alalbab, li-uli al-nuha), işitenlere (yasma’un), gözleri olanlara (uli-el absar), bilenlere (ya’lamun), inananlara (yu’minun) ve ikna edilmiş olanlara (yu-kinun) belirtiler verilir. Böylelikle insani varlıkların tüm temel duygusal ve zihinsel kapasiteleri, Tanrı’yı tanıma konusunda başvurulan noktalardır. 17

Zwemer, Kuran’daki Tanrı ile ilgili kanıtları şu şekilde sınıflandırır: “Tanrı’nın (Allah’ın) varlığını ve birliğini öğreten Kuran bölümleri, ya O’nun Birliğine kanıt için yaratılışa işaret edenlerdir (6:96-100; 16:3-22; 27:60-65; v.b.), ya da çoktanrıcılığın ve ateizmin mantığa karşı (23:119), ya da dualizmin özü-yıkıcı olduğunu (21:22) bildirirler, veya önceki peygamberlerin tanıklığını öne sürerler (30:29; 21:25;39:65; 51:50-52).” 18

Tanrı’nın varlığı ile ilgili kanıtlara ek olarak Kuran, konuşma ve analojiye ilişkin çeşitli grafik figürler kullanarak, dinleyicilerini tek Tanrı’ya tapınmaya davet eder. Allah’ın dışında bir tanrıyı çağıranlar ise, ağzına ulaşmayacağı halde, ulaşsın diye avuçlarını suya uzatan biri gibidirler (13:14). Allah’tan başkalarını dost edinenlerin durumu, kendine bir ev edinen örümceğin durumu gibidir. Evlerin en dayanıksız olanı ise şüphesiz örümcek evidir (29:41). Allah’tan başka herhangi bir şeyi dost edinen kişi, gökten düşmüş birine benzer. Böyle bir kişiyi kuşlar alır götürür ya da rüzgâr onu sürükler ve dipsiz bir kuyuya atar. 19

Kuran, Tanrı’nın tek olduğunu kanıtlamak için iki sözcük kullanır, ahad ve vahid. Ahad, sıfat olarak kullanılır. Tanrı’nın bir ortağı ya da onun ile birleşmiş bir eşi olduğunu inkâr etmek için iki surede kullanılır. Arapça’da bu biçim herhangi başka bir sayının inkârı anlamına gelir. İkinci sözcük, vahid, ilk sözcük gibi aynı şeyi ifade ediyor olabilir ve bu şekli ile Kuran’da çok kez kullanılır. Ancak yine de, bir başka kullanımı da mevcuttur: “Herkesin tek ve aynı Tanrısı.” Bunun anlamı şudur; Müslümanlar için yalnızca tek bir Tanrı vardır ve bu Tanrı, tüm insanlar için aynı Tanrı’dır. Böylece, Tanrı’nın hem birliği hem de tekliği, Tanrı’nın tekliği konusundaki Müslüman kavramı içinde ima edilmiş olur. 20

Tanrı’nın tekliği ile ilgili olarak yapılan bu vurgulama, İslamiyet’in öylesine temel bir görüşüdür ki, Müslüman bir yazar bu konuda şunları yazar: “Aslında İslamiyet, kendisinden önceki diğer dinlerin orijinal netliği ve saflığı içinde, Tanrı’nın Birliğinin beyanından başka bir şey değildir ve verdiği mesaj, bu Birliğe tanıklık için bir çağrıdır.” 21 Bir diğer Müslüman yazar, benzer bir görüşü ifade eder: “Allah’ın Birliği, İslamiyet’in diğerlerinden ayrılan karakteristiğidir. İslam, tektanrıcılığın en saf biçimidir, doğmamış, doğrulmamış, tanrılığı içinde hiçbir ortağı olmayan Allah’a tapınılır. İslam, bu konuyu en kesin terimler ile öğretir.” 22

Tanrı’nın bu mutlak tekliği üzerindeki ödün vermeyen vurgulamaya göre, İslam’daki tüm günahların en büyüğü, şirk, ya da Tanrı’ya ortak koşmadır. Kuran’da kesin bir dil ile şu beyan edilir: “Şüphesiz Allah, kendisine ortak koşulmasını bağışlamaz. Bunun dışındaki günahları, dilediği kimseler için bağışlar. Allah’a ortak koşan, kuşkusuz, derin bir sapıklığa düşmüştür” (4:116).

Allah’ın Diğer Özellikleri

Tanrı’nın birliği hakkındaki büyük gerçek ya da Kuran’ın sayfalarında sürekli bir hatırlatıcı olarak yer alan tevhid öğretişinden başka Tanrı ve karakteri hakkında ne öğrenmemiz gerekir? Chicago Üniversitesinde İslamiyet düşüncesi kürsü profesörü merhum Fazlur Rahman (d.1988) adlı bir Müslüman yetkilisinin görüşünü aktaralım: “Kuran, Tanrı ve O’nun doğası hakkında bilimsel bir inceleme değildir: O’nun varlığı, Kuran açısından kesin olarak işlevseldir – O, evrenin ve insanın Yaratıcısı ve Sağlayanıdır ve özellikle, insana rehberlik edendir ve insanı bireysel ve toplu olarak yargılar ve insana merhametli adaleti ile davranır.” 23 Rahman’ın yorumunun titizliği, İslam hakkında yazılmış birkaç esere baktığımız ve Tanrı’nın özü ve karakteri hakkında Tanrı’nın doksan dokuz adının Tanrı’nın karakterini yansıttığına duyulan inancın dışında çok az bilgiye rastladığımız zaman anlaşılır. Örneğin, Muhammed Hamidullah tarafından yazılmış olan İslamiyet’e Giriş kitabında 24 İslam’da geçerli olan politik sistem, adalet sistemi ve ekonomik sistem hakkında bölümler buluruz, ama Tanrı’nın varlığı ve karakteri ile ilgili hiçbir bölüme rastlayamayız! Diğer bazı çağdaş kitaplar bu konuya ya bir ya da iki sayfa ayırmışlardır. Ama yine de son 1.400 yıl içinde Müslümanlar’a ait çeşitli düşünce okulları uygun teoloji hakkında öğretiş ile ilgili pek çok ifade geliştirdikleri gerçeğinin vurgulanması gerekir.

Müslüman bir yazarın ifadesine yer verelim: “Tanrı, varlığın özüdür. O’nun Arapça adı Allah’tır. O, İlk ve Son Olan’dır. O, eşsizdir ve hiçbir şey hiçbir konuda O’na benzemez. O, Tek’tir ve Tek Olan’dır. Kendi kendine yeterlidir, hiçbir şeye ihtiyacı yoktur, ama her şey O’na ihtiyaç duyar.” 25 Bu nitelik, kendiliğinden meydana gelen, ya da kendiliğinden var olan olarak bilinir. Tanrı, Güçlü Olan ve Her Şeye Gücü Yeten’dir. O, var olan ve var olacak olan şeylere Karar Veren’dir ve O’nun iradesi dışında hiçbir şey gerçekleşmez. O, bilinebilecek ne varsa hepsini Bilen’dir. O’nun bilgisi, yarattığı ve yalnızca O’nun desteklediği tüm evreni kuşatır. Tanrı, tüm yaratılışı üzerinde tamamen egemendir.

Ayrıca, “Tanrı her şeyi, insanların zihinlerinden geçenleri ve yüreklerinin en derin kısmında gizlenen sırları dahi bilir. Tanrı Diridir… O, işitilen her şeyi Duyan’dır. Her şeyi Gören’dir.” Ve “Yaratılmış şeylerin konuşmasına benzemeyen, sonsuz bir Konuşma ile konuşur.

Tanrı’nın Gücü, İradesi, Bilgisi, Yaşamı, İşitmesi, görmesi ve Konuşması O’nun doğasında var olan nitelikleridir. Ve hiçbiri O’ndan ayrı tutulamaz.” 26

Tanrı, Evrenin Adil’i, Bilge’si, Merhametli Olan’ı, Şefkatli’si, Yardım Edeni, Sonsuz’u, Yaratıcısı, Her Yerde Var Olan’ı ve Rabbi’dir. Tanrı’dan başka tanrı yoktur. Bu konu ile ilgili olarak Kuran ayetine bakalım: “Allah, kendisinden başka hiçbir ilah olmayandır. Diridir, kayyumdur. O’nu ne bir uyuklama tutabilir, ne de bir uyku. Göklerdeki her şey, yerdeki her şey O’nundur. İzni olmaksızın O’nun katında şefaatte bulunacak kimdir? O, kulların önlerindekini ve arkalarındakileri (yaptıklarını ve yapacaklarını) bilir. Onlar, O’nun ilminden, kendisinin dilediği kadarından başka bir şey kavrayamazlar. O’nun kürsüsü, bütün gökleri ve yeri kaplayıp kuşatmıştır. (O, göklere, yere, bütün evrene hükmetmektedir.) Gökleri ve yeri koruyup gözetmek O’na güç gelmez. O, yücedir, büyüktür” (Sure 2:255).

Müslümanlar, Tanrı’ya O’nun kutsal karakterine uygun tüm soylu adları ve nitelikleri atfederler. Ancak yine de geleneksel açıdan şu on üç niteliğin öğrenilmesi ve hatırlanması konusunda özellikle ısrar ederler: “Varoluş, Sonsuzluk, Ebediyet, Eşsizlik, Kendi Kendini Yaşatan, Birlik, Kudret, İrade, Bilgi, Yaşam, İşitme, Görme ve Konuşma.” 27

İslam’ın bir diğer az ve öz ifadesi şu açıklamada yer alır: “Dünyanın Yaratıcısı Gücü Her Şeye Yeten Tanrı’dır; O, Tek’tir, Sonsuzdur, Buyurandır, Bilendir, İşitendir, Görendir ve İrade Sahibi Olan’dır. O, bir nitelik, bir beden, bir öz değildir; biçim almamıştır, bağlı değildir, sayılı değildir, bölünmemiştir, birleştirilmemiştir ve sınırlı değildir: O, nitelikler mahiyah aracılığı ile ya da bir tarz kaifiyyah ile tanımlanmaz ve yer ve zaman içinde mevcut değildir. Hiçbir şey O’na benzemez ve O’nun Bilgisinin ve Gücünün ötesinde olan hiçbir şey yoktur. O, özünde tüm sonsuzlukta var olan özelliklere sahiptir. Bu özellikler O değildir, ve yine bu özellikler O’ndan başkasında yoktur. Bu özellikleri tekrar gözden geçirelim: Bilgi ve Güç, Yaşam ve Kudret, İşitmek ve Görmek, Yapmak, Yaratmak, Yaşatmak ve Konuşmak.” 28

Çağdaş bir Müslüman yazar, Tanrı hakkındaki Müslüman görüşünü kısaca şu şekilde tanımlar: “Tanrı’nın doğasını ve işlerini anlamaya çalıştığımız zaman, şunu öğreniriz: Tanrı, bir eşe ya da oğula sahip olmayan tek Kişi’dir. O, evrenin ve evrende bulunan her şeyin Yaratıcısıdır. O, Şefkatli ve Merhametli Olan’dır ve O’nun merhameti tüm yarattıklarına gösterilir.” Ayrıca, “O, adildir. O, her şeyin Rehberi ve Koruyucusudur. O, öncesiz ve sonsuzdur. O, her şeyi bilir ve her konuda bilgedir. O, sevecen ve sağgörülüdür ve O’nun yarattıklarına duyduğu merhamet, hiçbir sınır tanımaz. O, tüm alemlerin en güçlü ve En Üstün Efendisidir. O, kutsaldır ve günah işleyemez ve kötülük yapamaz. O, bağımsızdır ve eşsizdir.” 29

Allah’ın Doksan Dokuz Adı

“Tanrı Kimdir?” sorusuna verilen bir diğer İslamiyet’e özgü yanıt, Allah’ın “en güzel adlarına” işaret etmek amacı ile verilir. Bu konu ile ilgili temel, Kuran’ın 59. Suresindeki 22-24 ayetlerinde yer alır:

O, kendisinden başka hiçbir ilah olmayan Allah’tır. Gaybı da, görünen alemi de bilendir. O, Rahman’dır, Rahim’dir. O, kendisinden başka hiçbir ilah bulunmayan Allah’tır. O, mülkün gerçek sahibi, kutsal (her türlü eksiklikten uzak), barış ve esenliğin kaynağı, güvenlik veren, gözetip koruyan, mutlak güç sahibi, düzeltip ıslah eden ve dilediğini yaptıran ve büyüklükte eşsiz olan Allah’tır. Allah, onların ortak koştuklarından uzaktır. O, yaratan, yoktan var eden, şekil veren Allah’tır. Güzel isimler O’nundur. Göklerdeki ve yerdeki her şey O’nu tesbih eder. O, mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir.

Kuran’daki bu tembihlerin yanı sıra, hadis kitaplarında Muhammed’in şu sözlerine yer verilir: “Size gerçeği söylüyorum, Tanrı’nın doksan dokuz adı vardır ve bu adları ezberden okuyan herkes Cennet’e girecektir.” 30 Arthur Jeffrey adındaki Avrupalı büyük İslam araştırmacısı, Tanrı’nın en güzel adları ile ilgili şu yorumda bulunur: “Metinlerde bulunan bu adların listeleri büyük farklılıklar gösterirler. Redhouse, Journal of the Royal Asiatic Society adlı 1880 yılına ait makalesinde çeşitli listelerden Allah’ın farklı adlarına ilişkin 552’den fazla isim topladı.” 31Yine çok iyi tanınan bir İslam araştırmacısı olan Stanton, “Ebu Hureyra adlı hadis yazarı tarafından bu adların sayısının doksan dokuz olduğunun söylendiğini, ve bu liste bir temel olarak alındığı zaman doksan dokuz adın yirmi altısının bölümlerde mevcut olmalarına rağmen, Kuran’da şekil olarak yer almadıklarını” bildirir. 32“Bu çeşitlilik kısmen şu şekilde açıklanır: Kuran’ın şiirsel stili, kafiyeli son kullanımına eğilimlidir. Bu kafiyeli sonlar, nüanslı orijinal köklerin ya da sıfata özgü anlam taşıyan nüansların daha küçük sayılarından türetilmişlerdir.” 33

Jeffery, Muhammed el-Madani tarafından yazılmış olan Tasbih Asma el-Hüsna adlı kitapta bulunan Tanrı’nın doksan dokuz adının bir örneğini listeler: 34

1. Allah, her adın üstünde olan ad.
2. El-Evvelu, İlk, varlığının başlangıcı olmayan (57:3).
3. El-Ahiru, Son, varlığının sonu olmayan (57:3).
4. El-Bediyu, Düzenleyen, göklerin ve yerin eşsiz yaratıcısı (2:117).
5. El-Bariu, Yaratan, hepimiz O’nun elinin işiyiz (59:24).
6. El-Berru, İyilik Eden, iyiliği ve mükafatı çok olan, sözünü yerine getiren ((52:28).
7. El-Basiyru, Gözlemci, her şeyi en iyi gören ve duyan (57:3).
8. El-Baasitu, merhametini, rızkını, dilediğine Bol Veren (13:26).
9. El-Batinu, zatının görülmemesi ve mahiyetinin bilinmemesi açısından gizli. Her şeyin içine nüfuz eden, her şeye her şeyden daha yakın Olan (57:3).
10. El-Baisu, ölüleri diriltip kabirlerinden Çıkaran (6:89:91).
11. El-Bakiy, Varlığının sonu olmayan (20:73,75).
12. Et-Tevvabu, kullarını tövbeye teşvik edip onların tövbelerini kabul eden, günahları affeden (2:37).
13. El-Cabbar, gücü ve kuvveti mutlak olan, Kudretli Olan (59:23).
14. El-Celiylu, celalet, ululuk ve azamet sahibi Olan.
15. El-Cami, hakkında şüphe olmayan bir günde insanları toplayacak Olan (3:9).
16. El-Hasiybu, kullarına yeten, onları Hesaba Çeken (4:6-7).
17. El-Hafiyzu, beladan saklayan, Koruyan ve Gözeten (11:57,60).
18. El-Hakku, Gerçek, sözleri ve vaatleri doğru Olan (20:114).
19. El-Hakemu, Yargıç, son hükmü veren, hakkı yerine getiren, kulları arasında hüküm veren (40:48,51).
20. El-Hakiymu, bütün emirleri ve işleri yerli yerinde ve Hikmetli Olan (6:18).
21. El-Haliymu, Bağışlayan ve kızgınlık ile davranmayan (2:225).
22. El-Hamiydu, her bakımdan övgüye layık, ancak kendisine şükür ve övgü yapılan (2:267,270).
23. El-Hayyu, başlangıçsız ve sonsuz bir hayat ile daima Diri Olan (20:111).
24. El-Habiyru, her şeyin iç yüzünden, gizli taraflarından Haberdar Olan (6:18).
25. El-Hafidu, Alçaltan, yukardan aşağı indiren (56:3).
26. El-Haliku, her şeyin Yaratıcısı (13:16-17).
27. Z’ul Celali ve ‘l İkram, Görkem ve Onur Rabbi, büyüklük ve kerem sahibi (55:27)
28. Er-Raufu, Şefkatli, kullarına karşı pek merhametli, pek müşfik (2:143).
29. Er-Rahman, merhamet gösterenlerin en merhametlisi Olan (1:3; 12:64).
30. Er-Rahim, nazik ve Şefkat dolu Olan (1:3; 2:143).
31. Er-Razzaku, Sağlayan, yarattıklarına yararlanacakları şeyleri ihsan eden, ama sağlayış istemeyen (51:57-58).
32. Er-Raşiydu, bütün işleri ezeli takdirine göre yürütüp kullarını doğru yola yönlendiren Rehber (11:87,89).
33. Er-Rafi’u, bazılarını alçaltırken bazılarını Yükselten, izzet ve şeref bahşeden (6:83).
34. Er-Rakıybu, her şeyi gözetleyip, kontrolü altında tutan, tüm varlıklar üzerinde Gözcü Olan (5:117).
35. Es-Selam, Esenlik Verici olan, barış yapıcı (59:23).
36. Es-Semiy’u, her şeyi Gören ve İşiten (17:1).
37. Eş-Şekuru, az iyiliğe çok mükafaat veren, şükrün karşılığını bol bol veren.
38. Eş-Şehiydu, her şeye şahit olan Tanık (5:117).
39. Es-Saburu, kullarına karşı çok sabırlı olan, Tahammül Eden.
40. Es-Samedu, doğurmamış ve doğmamış olan Sonsuz (112:2)
41. Ed-Darru, bereket gönderdiği gibi sıkıntı da gönderen, Zarar Veren (48:11).
42. Ez-Zahiru, Varlığını ve Birliğini belgeleyen birçok delilin bulunması açısından aşikâr (47:3).
43. El-Adlu, mutlak adalet sahibi, sözleri değiştirilemeyen, aşırılığa meyletmeyen (6:15).
44. El-Aziz, Ulvi, yüce ve üstün egemenliğinde kudretli (59:23).
45. El-Aziymu, zatının ve sıfatlarının mahiyeti anlaşılamayacak kadar ulu, çok büyük (2:255-56).
46. El-Afuvvu, Bağışlayan, affı çok, insanların günahlarını kendilerinde hiçbir sorumluluk kalmayacak şekilde affeden (4:99-100).
47. El-Aliymu, her şeyi hakkıyla Bilen (2:29).
48. El-‘Aliyyu, izzet, hükümranlık ve şeref bakımından En Yüce, çok yüksek (2:255-56).
49. El-Gaffaru, her zaman Affeden, mağfireti pek çok (2:235).
50. El-Gafiru, bütün günahları Bağışlayan, affı çok (71:10).
51. El-Gani, Zengin Olan, çünkü her şeyin sahibi O’dur (2:267,270).
52. El-Fettahu, müşkülleri Açan ve Kolaylaştıran, iyilik kapıları açan (34:26).
53. El-Kaabidu, rızkı tutan, daraltan ve bolluk veren (2:245-46).
54. El-Kadiru, her şeye ve istediğini istediği gibi yapmaya gücü yeten, tam kudret sahibi (17:99-101).
55. El-Kuddüs, En Kutsal Olan, gökyüzündeki ve yeryüzündeki her şey O’na kutsallık atfeder (62:1).
56. El-Kahharu, gücüne karşı durulamaz, her şeye her istediğini yapacak şekilde galip ve hakim (13:16-17).
57. El-Kaviyyu, her şeye gücü yeten, kudretli, çok güçlü (13:19).
58. El-Kayyumu, evreni idare eden, her şeye hakim olan (3:2).
59. El-Kebiyru, anlaşılamayacak kadar ulu, çok büyük (22:62).
60. El-Keriymu, fazilet türlerinin hepsine sahip, ihsanı bol ve sonsuz (27:40).
61. El-Latiyfu, lütfu tüm kullarına ulaşan (42:19).
62. El-Muahhiru, istediği zaman cezayı tehir eden, Savunucu (14:42-43).
63. El-Mümin, Sadık Olan, herkese güvenlik ihsan eden (59:23).
64. El-Müte’aliy, yaratılmışlar hakkında aklın mümkün gördüğü her şeyden, her hal ve tavırdan pek yüce (13:9-10).
65. El-Mutekebbiru, her şeyde ve her olayda büyüklüğünü gösteren (69:23).
66. El-Metiynu, çok sağlam ve güçlü, her şeye gücü yeten, kudretli (51:58).
67. El-Mubdiu, her şeyi maddesiz ve örneksiz olarak ilk baştan yaratan (85:13).
68. El-Muciybu, dua ve dileklere karşılık veren, yalvaranlara istediklerini veren (11:61-64).
69. El-Macidu, kerem ve müsamahası bol, şanı büyük ve yüksek (11:73-76).
70. El-Muhsiy, her şeyi tek tek ve tüm ayrıntıları ile bilen, her şeyin sayısını bir bir bilen (19:94).
71. El-Muhyiy, ölülerehayat veren, can bağışlayan, sağlık veren (30:50).
72. El-Muzillu, dilediğini yücelten, dilediğini alçaltan (3:26).
73. El-Muzil, Ayıran, insanları sahte tanrılara yaptıkları boş tapınmadan uzaklaştıran (10:28-29).
74. El-Musavviru, yarattıklarını dilediği gibi şekillendiren (59:24).
75. El-Mu’iydu, yarattıklarının canını aldıktan sonra ahiret hayatı için tekrar yaratan (85:13).
76. El-Mu’izzu, izzet veren, yücelten, ağırlayan (3:26).
77. El-Muti, Veren, tüm iyi şeyler O’nun elinden gelir (20:50,52).
78. El-Mugniy, zenginlik veren, ihtiyaçtan kurtaran (9:74,75).
79. El-Mukiytu, bedenlerin ve ruhların gıdasını yaratıp veren, her yaratılmışın rızkını veren (4:85:87).
80. El-Muktediru, her şeye gücü yeten, kudretli, kudret ve kuvvet sahipleri üzerinde istediği gibi tasarruf eden (54:42).
81. El-Mukaddimu, istediğini ileri geçiren, öne alan (50:28).
82. El-Muksitu, bütün işlerini denk, birbirine uygun ve yerli yerinde yapan, Adaletle Hükmeden (21:47-48).
83. El-Malik, kralların kralı olan Kral (59:23).
84. Maliku’l Mulki, mülkün ezeli ve ebedi sahibi (3:26).
85. El-Mumiytu, kendisince takdir edilmiş ve kendisince malum vakti gelince yarattıklarının canını alan, öldüren. Canlı bir mahlukun ölümünü yaratan (15:23).
86. El-Muntakimu, suçluları layık ve müstahak oldukları şekilde cezalandıran (30:47).
87. El-Muhaimin, Koruyucu, herkesi özenle korur (59:23).
88. En-Nasır, Yardımcı, her konuda yeterli yardımcı (4:45,47).
89. En-Nuru, yeryüzünü ve gökyüzünü aydınlatan Işık (24:35).
90. El-Hadi, Rehber, inananları doğru yolda yönlendirir (22:54).
91. El-Vahidu, O’nun zatında ve işinde ortağı yoktur (13:16-17).
92. El-Vacidu, Eşsiz, hiçbir şeye ihtiyacı olmayan (74:11).
93. El-Vedudu, çok seven ve çok sevilen (11:90,92).
94. El-Varisu, göklerin ve yerin mirası Allah’ındır, servetin hakiki sahibi O’dur (19:40-41).
95. El-Vasi’u, ilmi, ihsanı ve merhameti her şeyi kuşatan (2:268,271).
96. El-Vekiylu, her şey üzerinde vekil olan (6:102).
97. El-Valiy, evreni ve her an olup biten olayları tek başına düzenleyen ve yöneten, evrenin tek hakimi ve yöneticisi (4:45,47).
98. El-Vali, Koruyan, insanların O’ndan başka koruyucusu yoktur (13:11-12).
99. El-Vehhabu, her çeşit nimeti karşılık beklemeden, devamlı ve bol veren.

Bu İsimlerin Önemi

Müslüman bir yazar bu isimler üzerinde düşünerek şöyle övünür: “Tanrı’nın eşsizliği, Kuran’da gerçek, mükemmel ve üstün Yaratıcı’nın tüm nitelikleri ile birlikte pek çok kez onaylanır, bu nedenle bu isimlere Esmâ-Ül Hüsna (Tanrı’nın güzel isimleri) denir. Sayı ya da anlam açısından bu isimlere benzeyen hiçbir nitelik, diğer kutsal olan ya da kutsal olmayan hiçbir kitapta yer almamaktadır.” Aslında, “Müslüman teologlar, tanrısal nitelikleri çeşitli şekillerde birbirlerinden ayırmışlardır: Haşmet’in nitelikleri (celal), Cömertlik (ikram) ve Güzellik (cemal), ya da: öz ile ilgili olanlar (el-dat) ve eylemler ile ilgili olanlar (af’al), ya da: mutlak ve göreceli nitelikler.” 35Aynı zamanda “Bazı Müslüman öğretmenler bu nitelikleri Güç, Bilgelik ve İyilik gibi doğal bölümlere ayırırlar; diğer öğretmenler ise, bu nitelikleri daha sıradan bir şekilde Dehşet İsimlerine (esma’ül cala liyah), ve Yücelik isimlerine (esmaü’l cemaliyah) ayırırlar. Önceki grupta yer alan isimlerin sayısı daha çoktur.” 36

Burada belirtilen önemli şey şudur: “Çoğu sıfat-fiil ya da sıfat biçiminde olan bu isimlere mal edilen eylemler, Kuran’a özgü öykünün olaylarında ve durumlarında sık sık ifade edilir… Bu durumda İsimler, bir teoloji içinde sıralanmak için yalnızca nitelik özelliği taşımanın ötesindedirler: bu İsimler, günlük yaşamın huşu uyandıran gerçeklikleridirler. Çünkü, Tanrı, El-Hak – ‘Gerçek,’ ‘Hakikat Olan’dır.” 37O, En Üstün Gerçeklik’tir, O yakınlığı, yargısı ve iradesi insan yaşamının büyük gerçekleri olan tüm varoluşun temelidir.

Tanrı’nın farklı adlarının ortaya çıktığı göreceli sıklık, derin bir ilgi konusudur. Bu isimlerin yerini tutan sıfatlar –güç, görkem ve yücelik ile ilgili olanlar– çok önemlidirler. Cragg, bu konuda şu gözlemde bulunur: “Bu isimlerin, O’nun doğasının yasaları olarak değil, Tanrılığın karakteristikleri olarak anlaşılmaları gerekir. Bu tür tanımlamalar sonucu ortaya çıkan eylem, beklenen bir eylem olmalıdır, ama yine de bir gereklilik konusu olarak görülmemelidir.” 38Tanrı’nın tüm eylemlerine birlik sağlayan, Tanrı’nın bu eylemlerin hepsini istiyor olmasıdır. Tanrı, İsteyen olarak, O’na atfedilen tanımlamalar aracılığı ile fark edilebilir, ama bunlardan herhangi birine tabi olması gerekmez. O’nun isteğinin eylemine, eylemin sonuçlarından yola çıkarak kimlik kazandırılabilir, ancak O’nun isteğinin kendisi idrak edilemez. Bu durumda şu sonuca varılabilir: Tanrı’nın her durumda mutlaka sevecen, kutsal ve doğru (adil) olması gerekmez. Bu düşünce, belirli isimler arasında göze çarpan zıtlığı açıklar. Eğer, içindeki herhangi bir unsur Tanrı’nın doğası için gerekli olsaydı, o zaman zıtlık olmazdı. Zıtlık, isteğin bulunduğu bölgede mevcuttur, Tanrı bu alanda her ikisini de ister – bu nedenle gerginlik ortadan kalkmaz.

Bir Müslüman için Tanrı’nın birbirine zıt gibi görünen eylemleri sorun teşkil etmez. Tanrı’nın isteği, ne mantığın ne de açıklamanın ulaşamayacağı nihai bir uzaklıktadır. Bu nedenle, tanrı Rehberlik Eden olduğu gibi, aynı zamanda Yoldan Çıkartan da olabilir. Tanrı, zarar da verebilir. Tanrı aynı zamanda şu terimler ile de tanımlanmaktadır: Alçaltan, Mecbur Eden ya da Zorba, Mağrur – tüm bu tanımlamalar insanlar için kullanıldığı zaman, kötü anlamlara sahiptirler. Ancak yine de tek isteğin Birliğinde bu tanımlamalar merhamet, şefkat ve görkem ile ilgili tanımlamalar ile bir arada var olurlar.” 39

Allah’ın, Yaratılışı ile Olan İlişkisi

Tanrı’nın dünya ile olan ilişkisi hakkındaki dünya görüşü hakkında Kuran’da sürekli olarak tek bir vurgulama görülür: Tanrı, üstünlüğe, mutlak eşsizliğe ve efendiliğe sahip olandır. Ama yine de Fazlur Rahman’ın işaret ettiği gibi, Kuran’ın ayetleri aynı zamanda “O’nun sınırsız merhametinin altını, eşit şekilde çizerler… Tanrı’nın efendiliği O’nun yarattıkları aracılığı ile ifade edilir; O’nun yaratılışını yaşatması ve bu yaratılış için sağlayışı, özellikle insanı merkez alır; ve Tanrı’nın efendiliği son olarak, O’nun yeni biçimlerde yeniden yaratması aracılığı ile ifade edilir.” 40

Tanrı’nın doğayı ve insanı yaratması, ve doğayı insan için yaratması, O’nun merhametinin temelini teşkil eder. Bu nedenle, O’nun gücü, yarattıkları ve merhameti yalnızca tam olarak aynı yer ve zamanda bitmez, ama aynı zamanda tam olarak nüfuz eder ve bütünüyle aynıdır: “O, merhamet etmeyi kendine gerekli kıldı” (6:12); “Rahmetim (merhametim) her şeyi kapsamıştır” (7:156). O’nun yüce sınırsızlığı, tek-yönlü bir üstünlüğü değil, aynı zamanda bunun ile eşit olarak yarattıkları “ile” birlikte olan varlığını da ima eder. O, insana insanın şah damarından daha yakındır (50:16). Bir kişi ne zaman ahlaki yönden çöküntüye uğrar ve sonra işlediği hatadan içtenlikle pişmanlık duyarsa, ve “Tanrı’nın bağışlamasını ararsa”, Tanrı, bu kişiye hemen geri döner. Gerçekten de O’nun sık söz edilen niteliklerinden olan “Merhametli” ve “Şefkatli” gibi niteliklerinin yanı sıra bahsedilen bir diğer niteliği de, “Geri Dönen”dir (“terk edenin” karşıtı olarak: 2:37, 54, 160, 187; 5:39, 71; 9:117-18: 20:122; v.b.), ve “Bağışlayan” (40:3; 2:173, 182, 192, 199, 218, 225-26, 235; ve aynı konuda yaklaşık 116 başka referans mevcuttur), bunların hemen hemen tamamını değişmez olarak “Şefkatli” niteliği izler. Tanrı, içtenlikle tövbe eden kişiler için işlemiş oldukları hataları iyiliğe çevirir, “Allah onların kötülüklerini iyiliklere çevirir” (25:70). 41

Goldziher (d.1921) adlı önde gelen bir diğer Avrupalı İslam araştırmacısı, şu yorumda bulunur: “Tanrı’nın, bu ödüllendirme ve cezalandırma konusundaki sınırsız gücü ve her yerdeki nihai kudreti ile inatçı ve katı kalpli, kötülük eden kişilere karşı ciddi tavrı, şefkat ve merhamet –yumuşak başlılık– (halim) niteliklerine iştirak eder. Tanrı, günahkârlara karşı hoşgörülüdür ve tövbe edeni bağışlar. ‘Rabbiniz kendi üzerine bozulamaz rahmeti (merhameti) yazdı’ (6:54). Aşağıdaki hadis, bu Kuran ayeti hakkında bir tür yorumu andırır: “Tanrı, yaratma eylemini tamamladığı zaman, göksel tahtının üzerinde, yanında muhafaza edilen kitapta şunu yazdı: ‘Benim şefkatim, gazabıma üstün gelir.’ “Azabım var ya, dilediğim kimseyi ona uğratırım. Rahmetim ise her şeyi kapsamıştır” (7:156). Tanrı’nın Kuran’da yer alan nitelikleri arasında, bazı kişilerin öne sürdüklerinin aksine, sevgi niteliğine sahip olduğundan da söz edilir. Allah, El-Vedudu’dur, sevendir. “Eğer Tanrı’yı seviyorsanız, beni izleyin ve Tanrı sizi sevecektir ve günahlarınızı bağışlayacaktır.” Ama yine de, “Tanrı, inanmayanları sevmez” (3:32). 42

Bir diğer önemli soru ise şudur: “İslam teolojisi, Tanrı’nın insan ile olan ilişkisini nasıl anlar?” Kuran’ın dilinde bu ilişki, efendi (rab) ve kul (abd) şeklinde tanımlanır. Tanrı, insanın, kendisine itaatkâr bir kul olarak boyun eğmesini talep eden Egemen Hükümdar’dır. Ve her ne kadar Tanrı’nın insana, insanın şah damarı kadar yakın olduğu söylense dahi, Tanrı ve insan arasındaki yakın bir ilişki konusu, ne Kuran’da ne de İslam teolojisi içinde (daha sonra göreceğimiz gibi, İslam tasavvufu [Sofizm] bu kural için bir istisna teşkil etmektedir), ayrıntılı olarak geliştirilmemiştir.

Müslüman bir yazar, ilginç bir yorumda bulunarak şunları yazar: “Tanrı ile ilgili spekülasyonlarının ötesinde, O’nun varoluşunun ve özelliklerinin gerekliliği konusunda Müslüman teologlar ve filozoflar, Tanrı’nın bir insan deneyimi yaşamasının olasılığını ve gerçekliğini sorgulamak için bir ihtiyaç hissetmedikleri ortadadır.” Aslında, “Tanrı’nın mutlak üstünlüğüne gizlice tecavüz etme riskine girmeden, Tanrı’nın deneyimi hakkında O’nu insanbiçimcilik (antropomorfizm) düşüncesi ile değerlendirmeden uygun bir Arapça ya da Farsça ifade bulmak dahi zordur.” 43

Kuran’daki Tanrı ile ilgili bu çok güçlü resim, İslam’a özgü teoloji içinde Tanrı’nın mutlak egemenliği ve insanın özgür iradesi ile ilgili konuda kendi gerginliğini yaratmış bulunmaktadır. “İslam, hem iyinin hem de kötünün mutlak takdiri ilahi olduğunu öğretir, iyi ya da kötü, tüm düşüncelerimiz, sözlerimiz ve eylemlerimiz, önceden bilinir, tayin ve tertip edilmişlerdir, sonsuzluktan beri kararlaştırılmış ve buyurulmuşlardır ve meydana gelen her şey, önceden yazılmış olana uygun olarak gerçekleşir. İlk Müslüman teologlar arasında özgür irade ve takdiri ilahi hakkında büyük tartışmalar yapılmıştır. Ama özgür iradeden yana olan gruplar (el-kadariyya) nihai bir yenilgiye uğramışlardır.” 44

Şu ayetler üzerinde düşünün: “De ki: Bizim başımıza ancak, Allah’ın bizim için yazdığı şeyler gelir. O, bizim yardımcımızdır. Öyleyse mü’minler, yalnız Allah’a güvensinler” (9:51). “Allah kimi doğru yola iletirse, odur doğru yolu bulan. Kimleri de saptırırsa, işte onlar, ziyana uğrayanların ta kendileridirler. Andolsun biz, cinler ve insanlardan, kalpleri olup da bunlar ile anlamayan, gözleri olup da bunlar ile görmeyen, kulakları olup da bunlar ile işitmeyen birçoklarını cehennem için var ettik. İşte bunlar hayvanlar gibi, hatta daha da aşağıdadırlar. İşte bunlar gafillerin ta kendileridirler” (7:178-79). “Andolsun, onların çoğu üzerine o söz (azap) hak olmuştur. Artık onlar iman etmezler. Onların boyunlarına demir halkalar geçirdik, o halkalar çenelerine dayanmıştır. Bu sebep ile kafaları yukarıya kalkık durumdadır. Biz, onların önlerine bir set, arkalarına da bir set çekip gözlerini perdeledik. Artık görmezler. Onları uyarsan da uyarmasan da onlar için birdir, inanmazlar” (36: 7-10). “Eğer dileseydik, herkese hidayetini verirdik. Fakat benim, ‘Andolsun, cehennemi hem cinlerden hem de insanlardan dolduracağım’ sözüm gerçekleşecektir” (32:13). 45

Bu ayetlere ek olarak, aynı konuda hadis kitaplarında (İslam’a özgü gelenek)Muhammed’in sözlerini ve öğretişlerini çok sayıda bulabiliriz; Mu­hammed’in sözleri ve öğretişleri, aşağıdaki örnekte res­medildiği gibi, Tanrı hakkında benzer bir görüşün portresini çizerler:

Bizler Allah’ın elçisi ve O’na eşlik edenlerden oluşan bir grup ile otururken –Allah’ın bereketi ve esenliği üzerine olsun– camiin kapılarından birinden içeri Ebu Bekir ve Ömer girdiler. Yanlarında yüksek ses ile tartışan oldukça büyük bir kalabalık vardı, Allah’ın Elçisi’nin yanına gelene kadar birbirleri ile çekişmeye devam ettiler. O ise şöyle dedi: “Seslerinizi bu kadar çok yükseltmenize ve böylesine büyük bir gürültü çıkartmanıza neden olan tartışmanın konusu nedir?” Onu şöyle yanıtladılar: “Buyruk ile ilgili tartışıyoruz. Ebu Bekir, Allah’ın kötülük değil iyilik buyurduğunu ileri sürüyor, ama Ömer, Allah’ın her ikisini de buyurduğunu söylüyor.”

Muhammed onlara şu karşılığı verdi:

“Buyruk iyi ve tatlı ve acı olan her şeyin gerekli olduğunu bildirir. Ve sizin tartışmanız hakkında benim verdiğim karar budur.” Sonra Ebu Bekir’in omzuna vurdu ve şöyle dedi: “Ah, Ebu Bekir, eğer en yüce olan Allah, itaatsizlik olmasını istemeseydi, o zaman Şeytan’ı yaratmazdı.” Ebu Bekir şu yanıtı verdi: “Allah’ın beni affetmesini istiyorum. Ben kaydım ve sendeledim, ey Allah’ın Elçisi, ama bundan sonra bu konuda asla tekrar hataya düşmeyeceğim.” 46

Hadis kitapları arasında en çok saygı görenlerden biri olan El-Müslim’in Sahihi’nde (d. M.S. 875) şunları okuruz:

Aranızdan biri Cennet halkının işlerini yapıyor olabilir, öyle ki, onun ve Cennetin arasında yalnızca bir kol uzunluğu kadar mesafe mevcuttur, ama sonra onun için yazılmış (buyrulmuş) olan birden onun karşısına çıkar ve gideceği Cehennem’de bulunan halkın işlerini yapmaya başlar. Ya da belki aranızdan biri Cehennem halkının işlerini yapmaya başlayacaktır, öyle ki, onun ve Cehennem’in arasındaki mesafe yalnızca bir kol uzunluğu kadar olacaktır, ama sonra karşısına birdenbire onun için yazılmış olan çıkacaktır ve o da gideceği Cennet’te yaşayan halkın işlerini yapmaya başlayacaktır. 47

Tanrı’nın, yarattıkları üzerinde her konuda sahip olduğu bu mutlak kontrol ile ilgili tutumun, İslam teolojisi ve kültürü üzerinde derin bir etkiye sahip olduğu açıktır. Tüm zamanların en çok saygı gören Müslüman teologlarından biri olan El-Gazali, şunları yazar:

“O, aynı zamanda imansızın imansızlığını ve kötünün dinsizliğini de ister ve bu istek olmadığı takdirde, ne imansızlık ne de dinsizlik olamaz. Yaptığımız her şeyi O’nun isteği aracılığı ile yaparız: O’nun istemediği hiçbir şey gerçekleşmez. Eğer biri, Tanrı’nın, insanların inanmalarının gerekliliğini neden istemediğini soracak olursa, yanıtımız şöyle olacaktır: ‘Bizler, Tanrı’nın ne istediği ya da ne yaptığı hakkında sorgulama yapma hakkına sahip değiliz. O, kendisini hoşnut eden şeyi istemek ve yapmak için tamamen özgürdür.’ İmansızlar yaratırken, onların bu durumda kalmalarının gerekli olduğunu isterken; …kısaca kötü olan her şeyi isterken, Tanrı bizlerin bilmesinin gerekli olmadığı hikmetli sonuçları olan görüşlere sahiptir.” 48

Bir diğer Müslüman teologunun yazdıklarını okuyalım: “O (Tanrı), yalnızca her şeyi yapabilmek ile kalmaz, O, aslında aynı zamanda her şeyi yapan tek Kişi’dir. Bir insan bir şey yazdığı zaman, onun zihninde yazma isteğini yaratmış olan Allah’tır. Allah aynı zamanda yazmak için gücü de verir, sonra elin ve kalemin hareket etmesini ve yazının kağıt üzerinde görünmesini de sağlar. Allah’ın dışındaki her şey pasiftir, aktif olan yalnızca Allah’tır.” 49

İslam’a özgü bir iman ikrarında, şunları okuruz: “Ve en Yüce Olan Tanrı, yaratmış olduğu imanlı ya da imansız, itaatkâr ya da isyankâr tüm yaratıklarının eylemlerinin Yaratıcısıdır; onların hepsinin mevcudiyeti, Tanrı’nın isteği, hükmü, kararı ve buyruğu aracılığı ile sağlanmıştır.” 50Bir başka ikrarda şu belirtilir: “Tanrı’nın tek olası özelliği, O’nun arzu ettiği herhangi bir zamanda iyiyi ya da kötüyü yaratmak için sahip olduğu Gücü, örneğin Buyruğudur… Hem iyi hem de kötü şeyler, Tanrı’nın buyruğunun sonucudurlar. Bunun doğru olduğuna inanmak her Müslüman’ın görevidir. Tanrı, dindar olanı ödüllendirdiği zaman, bu davranışı saf iyiliktir ve günahkârı cezalandırdığı zaman, bu davranışı saf adalettir, insanların dindarlığı Tanrı’ya bir yarar sağlamadığı gibi, günahkârın kötü işleri de O’na zarar vermez. Zarar ve iyiye neden olan O’dur. Bazılarının iyi işleri ve diğerlerinin kötü işleri, Tanrı’nın bazılarını cezalandırmayı ve diğerlerini de ödüllendirmeyi arzu ettiğini gösteren belirtilerdir.” Böylece, “eğer Tanrı bir kişiyi Kendisine yaklaştırmayı arzu ederse, o zaman o kişiye, iyi işler yapması için lütuf verecektir. Eğer O, bir kişiyi reddetmeyi ve onu utandırmayı arzu ederse, o zaman o kişide günah yaratacaktır. Tanrı her şeyi, hem iyiyi hem de kötüyü yaratır. Tanrı, hem insanları hem de onların eylemlerini yaratır: “Oysa Allah, sizi de, yaptığınız şeyleri de yaratmıştır (Kuran 37:96).” 51

Özet

İslam’ın Tanrı hakkındaki görüşüne ilişkin en temel konulardan bazılarına değindik. Tanrı, mutlak bir şekilde tektir ve her şey O’nun egemen kontrolü altındadır. O’na eşit ya da ortak olan yoktur. Pek çok ismi (hadislere göre doksan dokuz) vardır, ama bunlardan hiçbiri O’nun ağza alınamayacak kadar kutsal olan ismini gerçek bir şekilde tanımlamaz. Bu isimler, Tanrı’nın “egemen özgür isteğinden” söz ederler. Tanrı, kendiliğinden var Olan’dır ve tüm evrenden tamamen bağımsızdır ve tüm evren üzerinde egemen Olan’dır. Tanrı’nın ahlakı ile ilgili en çok tekrarlanan tanımlarından biri, O’nun merhametli olduğudur. Elbette burada üzerinde durulması gereken nokta, bu konunun çok derin bir konu olduğudur. Bu konunun Müslüman teolojisinin diğer düşünceleri ile olan karşılıklı ilişkileri, hiç kuşkusuz tek ve kısa bir bölüm içinde yeterince ayrıntılı olarak incelenemez. Tanrı’nın karakteri ve O’nun dünya ile olan ilişkisi hakkındaki İslam’a özgü öğretişleri dikkatle gözden geçirdikten sonra, şimdi Tanrı ve O’nun tarih içindeki eylemleri ile ilgili Müslüman kavramının ne olduğunu incelemeye geçiyoruz.